گذری بر موقوفه‌های ویژه عزاداری محرم و صفر در حرم رضوی / وقف عزا برای رضا(ع)

به گزارش آستان نیوز، برابر آمارها و اسناد موجود، آستان قدس رضوی بزرگ‌ترین سازمان اوقافی جهان است که اموال وقفی و موقوفاتش برای 70 موضوع صرف می‌شود؛ برگزاری مراسم عزاداری در ایام محرم و صفر یکی از این موارد است که در فهرست اسناد موقوفاتی آستان قدس رضوی کنار عنوانش نام 57 واقف را  ثبت کرده‌اند. این 57 واقف تمام یا بخشی از اموال اوقافی خود را برای تعزیت داری در ماه محرم و دهه آخر صفر اختصاص داده‌اند که برخی از آنان تا هنوز جاری است و هر ساله توسط آستان قدس و برابر با آنچه واقف در وقفنامه خود آورده، همچنان برگزار می‌شود. سطرهای بعدی گذری است بر تعدادی از این موقوفات که وقفنامه‌شان برای برگزاری عزاداری ائمه اطهار به ویژه شهادت امام رضا(ع) در نظر گرفته شده است.

موقوفه مرحوم محمدحسین الشریف

یکی از قدیمی‌ترین موقوفاتی که در آن به برگزاری مراسم عزاداری برای شهدای دشت نینوا(ع) در محرم و شهادت ضامن آهو در ماه صفر اشاره شده، موقوفه محمدحسین الشریف است که تاریخ 1254هجری قمری در سیاهه طومار اوقافی‌اش مهر خورده است. بر اساس سندی که اکنون در آستان قدس رضوی موجود است، الشریف، یک دانگ و نیم از مزرعه حسین آبادِ دریاچه، واقع در حومه شهر کرمان را وقف حرم مطهر رضوی کرده تا یک ثلث از در آمد موقوفه پس از کسر حق التولیه، به هر نحو که متولی صلاح بدانند در اطراف حرم مطهر و مسجد گوهرشاد در ماه محرم و صفر خرج و صرف عزاداری خامس آل عبا و فرزندش امام هشتم(ع) شود. صرف درآمد دو ثلث دیگر نیز به صورت اختیاری و بنا بر صلاح‌دید به خود آستان قدس سپرده شده و بر صرف خاصی تاکید نشده است.

موقوفه سید علی فرزند سید اسماعیل

سید علی وقتی در سال ۱۲۶۱ هجری قمری تصمیم می‌گیرد بخشی از اموال خود را وقف آستان مطهر رضوی کند، سر ارادتی که داشته بخشی از آن را به عزاداری ائمه اطهار(ع) اختصاص می‌‍‌دهد. برابر وقفنامه‌ای که او زیرش را مهر کرده، درآمد نیم دانگ از ۹۶ حبه مزرعه طهماسب آباد، پس از کسر حق التولیه و حق النظاره و مخارج ملکی باید به سه ثلث تقسیم شود. سپس با یک ثلث از  این درآمد مجلسی برای عزاداری امام رضا(ع) در خانه واقف، واقع در بازار خواجه کرمان نزدیک خانقاه برپا شود؛ مرثیه خوانی، سینه زنی و پذیرایی با آب و پخت آش ذاکرین(یکی از انواع آش‌ها که در ایام مذهبی پهته می‌شود) از ملزومات این مجلس است. این واقف همچنین تاکید کرده اگر امکان برپایی مجلس در خانه نبود، هر کجا که متولی صلاح بداند و ممكن‌الحصول باشد، انجام شود و بدون عذر شرعی با عدم امکان عادی در غير ماه محرم و ماه صفر تعزیه داری ننمایند.

موقوفه امام وردی‌خان بیات مختاری و آبجی سلطان زوجه وی

مرحوم امام وردیخان بیات مختاری و آبجی سلطان همسرش دو دیگر از ارادتمندان آستان حضرت دوست هستند که در سال ۱۲۷۱ هجری قمری، یک قطعه باغ مشهور به باغ رضوان، یک قطعه باغ مشهور به باغ سنجليه، ده سهم آب از قنات و محل زراعت  در سنگویی، دو سهم آب از محل زراعت توزنده جان، تمام زمین  یک باغ ، سه سهم حمام از مدار و نه سهم حمام بازار، واقع در نیشابور را وقف کرده‌‌اند تا هر سال درآمد6 سهم از 12 سهم همه این اموال پس از کسر هزینه برای تعمیر باغ‌ها و متعلقاتش، صرف برگزاری مراسم عزاداری روز وفات حضرت امام حسن و روز وفات حضرت رضا(ع) شود یا برای جشن و سرور در ایامی مانند عید غدیر صرف شود.

واقف از اجرا کننده خواسته افراد مومن یا طلبه را در وقت برگزاری مجالس به باغات موقوفه‌ای که نام آن‌ها در وقفنامه قید شده، دعوت کرده، پس از پذیرایی قرآن را یک دور کامل تلاوت کنند. حضار مجلس مختارند پیش یا پس از صرف ناهار نیز روضه خوانی کنند.

موقوفه فضل‌ا...خان وزیر نظام متولی باشی آستان قدس رضوی

وزیر نظام هم که خودش عمری لباس مجاوری به تن داشته، در سال 1271هجری قمری طوماری مشق و در متن آن قید می‌کند که اعیان دکاکین بازار کفش‌دوزان متصل به صحن مقدس عتیق به علاوه زمین خریداری شده در وسط بازار کفش‌دوزان در مشهد به اندازه یک عشر برای برگزاری مراسم عزاداری در دهه آخر صفر در نظر گرفته شود.

او حتی در وقفنامه‌اش تاکید کرده این مراسم در ایوان طلای صحن عتیق برگزار شود تا زائران و مجاوران سیاه پوش میهمانان آن باشند.

موقوفه میرزا محمدحسین حسینی عضدالملک

میرزا محمد حسین معروف به«صدر دیوان‌خانه» و ملقب به «عضدالملک» دو دوره متولی بارگاه امام رضا(ع) بوده خدمات بسیارش در این دستگاه مشهور متون و سیاهه شده اوراق قدیمی است. با این همه او به این قدر اکتفا نمی‌کند و در سال 1274هجری قمری تصمیم می‌گیرد فهرستی از اموال و موقوفات استان قدس رضوی تهیه کند تا آنچه به شکل موقوفه از ارادت نوکران و مومنان به یادگار مانده، از گزند گذر ایام در امان بماند.

او پس از تهیه این فهرست خودش نیز شش دانگ یک رشته قنات مشهور به اراضی چهارطاقی در قریه حسین‌آباد را وقف آستان ملائک پاسبان رضا(ع) کند تا منافع  و درآمد آن در ایام صفرالمظفر صرف برپایی مجلس تعزیه شود. او همچنین ایامی مانند وفات پیامبر اکرم(ص)، شهادت امام حسن مجتبی(ع)، شهادت امیرالمومنین(ع)، شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) و همچنین پرداخت انعام به سادات فقیر در روز عید غدیر را به لیست مصرف درآمد این قنات اضافه کرده است.

موقوفه میرزا محمد مهدی نوایی لشکرنویس

این واقف خیراندیش نیز در سال 1275هجری قمری، نصف مشاع از یک باب تیمچه در محله سرشور، یک باب دکان خرقه‌دوزی در بازارچه زرگران، یک باب دکان صباغی واقع در خیابان علیا و دکان هیمه‌دان خبازی در خیابان علیای مشهد را وقف حرم مطهر رضوی کرده تا هر ساله از منافع و درآمد آن‌ها صرف روضه‌خوانی ایام صفر شود. گویا درآمد این موقوفه در 170سال پیش،35 تومان بوده که او وصیت می‌کند دوتومان و 4هزار دینار از این مبلغ را به دو نفر روضه‌خوان بدهند تا یکی در دهه عاشورا  مقابل در حرم مطهر و دیگری دهه صفر در رواق توحیدخانه ذکر مصیبت بخوانند.

موقوفه مهدی‌قلی‌خان قرائی

این موقوفه که تا هنوز هم در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود، قدمتی برابر با سال 1289هجری قمری دارد. در این سال مهدی‌قلی‌خان مزرعه محمدآباد واقع در بلوک سنجان بالاخواف تربت حیدریه را به همراه یک قطعه باغ مشجر در بخش علیای همان مزرعه، اراضی میان دوجوی خلف قلعه محمدآباد، دو قطعه محموله یونجه‌زار کنار نهر محمدآباد، نه سهم از مدار دوازده سهم یک حجر طاحونه دوار در سفلای محمدآباد و یک باب طاحونه دوار مشتمل بر دو حجر واقع در قصبه حضرت رضا(ع) وقف بارگاه منور حضرت خورشید کرده تا علاوه بر ماندگاری نام، باقیات صالحاتی باشد برای دست‌آویزی آخرت.

مهدی‌قلی در ادامه این فهرست می‌نویسد پس از بررسی درآمد و منافع موقوفه و کسر مخارج مزبور و مصارف تعیین شده در وقف‌نامه، مبلغ 140 تومان(این مبلغ هر سال بسته به تورم حساب می‌شود) نیز برای تعزیت‌داری خامس آل عبا و شهادت امام رضا(ع) در ماه‌های محرم و صفر هزینه شود.

موقوفه هاجرخانم حسب وصیت میرزا عباس علی‌خان احتشام نظام

مرحومه هاجرخانم حسب وصیت شوهرش میرزا عباس علی احتشام نظام در سال 1316 هجری قمری یک طسوج(4شعیر) از قریه خورشیدآباد زرند ساوه را وقف حضرت رضا(ع) کرده تا منافع و درآمد موقوفه بعد از وضع مخارج و یک عشر حق‌التولیه در آستانه حضرت رضا(ع) صرف تعزیت‌داری و روضه‌خوانی حضرت سیدالشهدا (ع)، اصحاب آن بزرگوار و عزاداری ایام صفر شود.

موقوفه حاج کاظم غراب و مجدالدین مدنی

حاج کاظم و مجدالدین مدنی هر کدام به نوبت، اولی در سال 1384هجری قمری و دومی در سال 1403 هجری قمری شش دانگ اعیان یک قطعه زمین کارخانه کمپوت‌سازی با همه موتورها و دستگاه کارخانه کمپوت‌سازی ممتاز خراسان را (آقای مدنی یک دانگ از دستگاه‌ها سهم داشته است) به علاوه یک میلیون و پانصدهزارتومان سرمایه نقدی کارخانه (به احتساب آن زمان) را وقف حضرت خورشید کرده و وصیت می‌کنند بخشی از درآمد این اموال در شب شهادت امام رضا(ع) صرف عزاداری و اطعام عزاداران شود.

موقوفه سید حسین محمودی

 مرحوم سید حسین محمودی، در سال ۱۴۲۰ هجری قمری، دو سهم مشاع از کل ۱۲ سهم از ۶ دانگ مزرعه و قنات فتح آباد مشهور به «ده‌ِزین العابدین»را وقف حضرت رضا (ع) می‌کند تا همه ساله در آمد موقوفه‌اش در روزهای  از ۲۵ تا ۳۰ صفر، صرف عزاداری امام هشتم (ع) شود.

موقوفه على رضایت بخش راوری

علی رضایت بخش راوری هم در سال ۱۴۲۰ هجری قمری، سیزده سهم و نیم مشاع از کل96 سهم شش دانگ یک قطعه باغ مشجر در راور کرمان را وقف کرده تا در آمد حاصل از این موقوفه نیز صرف انجام مراسم جشن میلاد و همچنین پذیرایی از سیاه‌پوشان حضرتش در روز شهادت حضرت ثامن الائمه علی بن موسی الرضا (ع) در راور شود.

موقوفه ابراهیم محی الدینی راوری

محی‌الدین نیز در سال ۱۴۲۰ هجری قمری، یک سهم و یک چهارم سهم از ۱۴۷۰ سهم شش دانگ قنات رق آباد، در راور کرمان را وقف آستان قدس رضوی می‌کند تا عواید حاصله از موقوفه پس از کسر هزینه‌های انجام شده، برای برگزاری مجالس جشن ولادت و مراسم سوگواری و شهادت حضرت‌رضا (ع) خرج شود. مجلسی که در آن هزینه‌ای هم برای پذیرایی از عزاداران نیز در نظر گرفته شده است.

موقوفه حسن رستمی راوری

این واقف نیز در سال ۱۴۲۰ هجری قمری، یک سهم از کل ۱۴۷۰ سهم شش دانگ قنات رق آباد، واقع در راور کرمان را وقف کرده تا عواید و منافع حاص له از موقوفه پس از کسر هزینه های انجام شده، صرف مراسم سوگواری شهادت و تشکیل مجالس جشن ولادت حضرت رضا (ع) در شهرستان راور شود.

موقوفه حضرت آیت ا... واعظ طبسی تولیت فقید آستان قدس

مرحوم طبسی نیز در سال 1424هجری قمری یک باب کتابخانه و حسینیه امام رضا(ع)، واقع در کوچه ناظر مشهد مقدس را که مشتمل بر چندین پلاک بوده را تجمیع و به صورت یک باب ساختمان حسینیه و کتابخانه که دارای دو سالن در طبقات زیرین و همکف و ۵ دستگاه واحد مسکونی در ۳ طبقه احداث گردیده است - جهت تعظیم و ترویج شعائر مذهبی و تقویت مبانی دینی، به ویژه برگزاری مجالس تبلیغی و ترویجی در ماه مبارک رمضان، محرم و صفر و مناس‌بتهای اعیاد و مواليد و وفیات حضرت رسول اکرم(ص)، صدیقه طاهره(س) و ائمه معصومین(ع) وقف کرده است.

گزارش: هما سعادتمند