گذری بر توسعه و پویایی روزافزون موزه‌های بارگاه ملکوتی رضوی/ از فعالیت 17 گنجینه تا معرفی آثار به جهانیان

به گزارش آستان نیوز، در حال حاضر موزه‌های آستان قدس رضوی در قالب 17 گنجینه تخصصی در پنج ساختمان موزه مرکزی، موزه فرش، موزه قرآن و هدایای رهبری، موزه مردم‌شناسی و مقبره امیر ملک شاه مستقر هستند و زیر نظر سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی فعالیت می‌کنند. اشیای به نمایش درآمده در آن‏ها نیز شامل آثار تاریخی حرم مطهر و میراث آستان قدس رضوی، اشیای وقف و اهدا شده و همچنین اشیای خریداری شده برای تکمیل مجموعه‏ها می‌شود. در ادامه از دریچه گفت‌وگو با مهدی قیصری‌نیک معاون موزه‌ها و گنجینه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی با موزه‌های این آستان مقدس و گوشه‌ای از دستاوردهای آن‌ها در سال جاری آشنا می‌شوید. 
 

توسعه فیزیکی و خدماتی موزه‌ها
همان‌طور که می‌دانید پس از انقلاب اسلامی، با رویکرد توسعه امور فرهنگی و با هدف تکریم واقفان، گنجینه‌های تخصصی به مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی افزوده شد. همچنین نمایش آثار در این گنجینه‏ها موجب گسترش سنت حسنه وقف و اهدای اشیای بسیاری توسط زائران و مجموعه‏داران بااخلاص، در سال‏های اخیر به حرم مطهر رضوی و در نتیجه توسعه موزه‏ها شده است. در حال حاضر این نفایس در گنجینه‌های مختلف نظیر قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، هدایای مقام معظم رهبری، آثار اهدایی استاد فرشچیان، تمبر، اسکناس و سکه، سلاح، ظروف، نجوم و ساعت، آبزیان، مدال، تاریخ حرم رضوی، هنرهای تجسمی و... در معرض دید عموم بازدیدکنندگان داخلی و خارجی قرار دارد. البته امسال شاهد بازگشایی بنای تاریخی مقبره امیر ملک شاه به عنوان یکی از آثار تاریخی منحصربه‌فرد دوره تیموری که در فهرست آثار ملی ایران نیز ثبت شده است، در قالب پنجمین ساختمان موزه‌ای این آستان مقدس بودیم که قرار است در آینده نزدیک موزه «آرایه‌های معماری حرم مطهر رضوی» به عنوان هجدهمین گنجینه تخصصی موزه‌های آستان قدس رضوی در این بنا افتتاح شود. 
 

ثبت آثار در فهرست‌های ملی و جهانی
این سازمان با هدف حفظ، صیانت و معرفی آثار تاریخی، فرهنگی و هنری آستان قدس رضوی، از سال 1398 اقدام به معرفی و ثبت میراث ملموس و ناملموس این آستان مقدس در فهرست آثار ملی و معنوی ایران نیز کرده چنان‌که طی سه سال گذشته، بیش از 65 اثر نفیس موزه حرم رضوی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. در سال جاری نیز پرونده ثبت «زیارت رضوی» در فهرست میراث ناملموس جهانی تکمیل و به سازمان جهانی یونسکو ارسال شد. البته موضوع «زیارت رضوی» در سال 1399 با همکاری آستان قدس رضوی در فهرست میراث معنوی ملی ایران به ثبت رسیده بود. همچنین امسال پرونده ثبت 35 اثر موزه رضوی در فهرست آثار ملی ایران تکمیل و برای شورای ثبت ملی اموال منقول در تهران ارسال شد تا پس از تعیین زمان جلسه دفاع در تهران، کارشناسان موزه در جلسه مذکور حاضر شوند. همچنین پرونده ثبت میراث ناملموس آستان قدس رضوی از جمله آیین‌های «خطبه‌خوانی» و «صفه» در فهرست میراث معنوی کشور نیز تکمیل و برای وزارت میراث فرهنگی، گرشگری و صنایع دستی ارسال شده است که به امید خدا تا پایان سال با تشکیل جلسات، موفق به کسب میراث رضوی در سطح ملی خواهیم شد.  
 

نقش مهم موزه رضوی در زیارت متعالی
همچنین امروزه موزه آستان قدس رضوی نهادی فرهنگی با رویکردی جهانی است که همگام با سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی، تلاش ویژه‌ای را برای تحقق چشم‌انداز این آستان مقدس به عنوان «پویاترین، کارآمدترین، هم‌افزاترین و اثرگذارترین نهاد اسلامی، الهام‌بخش در تبیین و ترویج قرآن و عترت، برترین مرجع سیره معارف و فرهنگ رضوی، دارای بیشترین ذخایر تولیدات و خدمات اثر بخش علمی، فرهنگی و هنری در حوزه‌های امامت و زیارت و...» انجام می‏دهد که می‌تواند به عنوان یک نهاد آموزشی (غیررسمی) و رسانه‏ای تأثیرگذار تراث و وقایع تلخ و شیرین فراموش شده را احیا و در معرفی میراث ملموس و ناملموس بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) نقش مهمی در زیارت متعالی زائران و مجاوران این امام همام داشته باشد.
 

دستاوردهای ماندگار
از سویی دیگر، موزه‌های آستان قدس رضوي همگام با موزه‌هاي جهان در كنار توسعه فضاهاي نمایشی، در عرصه فرهنگ، پژوهش، آموزش، ارتباط و همگرايي با قشرهاي مختلف جامعه، فعالیت‌های بسيار خوبي را انجام داده است. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به برگزاری نمایشگاه‌های مناسبتی و موضوعی، رونمایی از آثار تاریخی و فرهنگی، روایتگری آثار موزه رضوی، معرفی آثار از زبان راویان کوچک موزه رضوی، برگزاری کارگاه و نشست آموزشی در موزه رضوی، فعالیت‌های رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی و ارائه گزارش در مجامع علمی و تخصصی و کسب افتخار و رتبه‌های مختلف در ایکوم(شورای بین‌المللی موزه‌ها) اشاره کرد. به طور نمونه ماحصل بخشی از این فعالیت‌های متنوع در حوزه خلق آثار فرهنگی در راستای معرفي ميراث فرهنگي ايران اسلامي منجر به كسب ديپلم افتخار توسط موزه آستان قدس رضوی در بخش «هنرهاي رايانه‌اي» جشنواره ملي «چند رسانه‌ای ميراث فرهنگي» در آذرماه سال جاری شد.
این اقدامات و برنامه‌های متنوع بر میزان مخاطبان و بازدیدکنندگان این موزه‌ها نیز افزوده است. به طور مثال در 9 ماهه نخست سال 1402، نزدیک به 614 هزار نفر از موزه‌های رضوی بازدید کردند که بیش از 16 هزار و 700 نفر از مجموع این تعداد را بازدیدکنندگان خارجی از کشورهای مختلفی همچون ايتاليا، چين، روسيه، عراق، پاكستان، عراق، كويت، هند و... به خود اختصاص داده بودند.  
همچنین در طی سه سال اخیر افزون بر 10 هزار اثر موزه‌ای سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی دیجیتال‌سازی شده است که بیشتر آن‌ها در بستر مجازی در موزه دیجیتال این آستان مقدس به نشانی اینترنتی «https://digimuseum.razavi.ir» بارگذاری شده و بقیه آثار نیز در حال بارگذاری است. 
 

سایر اقدامات در حوزه‌های گوناگون 
مستندنگاری و سازماندهی آثار موزه رضوی، یکی دیگر از اقدامات مهم معاونت موزه‌ها و گنجینه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی است که با مستندنگاری آثار (کارشناسی و ارزیابی، تهیه شناسنامه علمی، تهیه فایل کامل مدارک تصویری آثار) و سازماندهي اطلاعات آثار (آماده‌سازی، ثبت و کنترل داده‌های آثار موزه‌ای) در پایگاه آثار موزه رضوی صورت می‌گیرد. انجام اقدامات حفاظتی، مرمتی و تنظیف در موزه رضوی، از دیگر اقدامات شاخص و دوره‌ای این معاونت است. 
همچنین در کنار برگزاری کارگاه‌های آموزشی و نشست‌های علمی و تخصصی با حضور استادان و هنرمندان برجسته کشور در موزه‌های آستان قدس رضوی و انتشار نشریه دو فصلنامه مطالعات موزه‌ای «زرین فام»، شاهد انجام فعالیت‌های پژوهشی ارزشمندی هر ساله هستیم. به طور نمونه در هفته پژوهش امسال از چهار طرح‌ پژوهشی مصوب این معاونت رونمایی شد. علاوه‌بر این موارد، فعالیت‌های معاونت موزه‌ها و گنجینه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی را در زمینه شناسايي و ارتباط‌گيري با مجموعه‌داران در سطح داخل و خارج از كشور و معرفي موزه‌های آستان قدس رضوی را نباید فراموش کرد که نقش اثرگذاری در گردآوری میراث بشری و رضوی در این موزه‌ها داشته است چنان‌که در 9 ماهه نخست سال جاری، بیش از 7 هزار اثر تاریخی، فرهنگی، هنری جذب موزه رضوی شده که نفیس‌ترین آن‌ها کوزه سفالی و گردنبند طلا مربوط به دوره ساسانی، تنگ سفالی لعاب‌دار دوره اسلامی، سکه‌های طلا، نقره، مس و نیکل و تمبرهای مربوط به دوره‌های مختلف و... بوده است.