علم در فرهنگ اسلامی، هویتی دینی و الهی دارد

به گزارش آستان نیوز، حجت الاسلام پارسانیا در این قسمت از برنامه دارالعلم، که هر شب ساعت 21 از شبکه 4 سیما پخش می‌شود، به تبیین ارتباط علم و دین و تفکیک علم دینی و غیر دینی پرداخت. 
گفتنی است، این فیلسوف و نظریه‌پرداز دینی، از شاگردان آیت‌الله جوادی آملی و پژوهشگران فعال در زمینه حکمت صدرایی است. وی در چالش با رویکردهای معرفتی مدرن؛ دغدغه بازسازی و احیای میراث معرفتی شیعه و بازخوانی علم مدرن از طریق بازسازی علم دینی را دارد. کتاب‌های «جامعه‌شناسی معرفت و علم»، «علم و فلسفه» و «سنت، ایدئولوژی و علم» از جمله آثار معروف این اندیشمند بنام معاصر، در این زمینه  است.

اهمیت علم‌آموزی در روایات دینی

حجت‌الاسلام پارسانیا در ابتدای بحث درباره اهمیت علم ورزی در روایات دینی گفت: دین مقدس اسلام ارزش و منزلت ویژه‌ای برای علم و آگاهی قائل است؛ چنان‌که صدها حدیث در بیان اهمیت، جایگاه و اقسام علم و شرایط و مسائل علم‌آموزی و نیز مذمت جهل و نادانی در مجموعه سخنان ارزشمند پیامبر(ص) اهل بیت(ع)  بیان شده است.
وی با اشاره به فرمایش پیامبر اکرم(ص)مبنی بر اینکه "  «اطلُبوا العِلمَ مِنَ المَهدِ إلَى اللَّحْدِ»،  ادامه داد: بنا به فرموده پیامبر(ص)، طلب علم بر هر زن و مردی واجب است اما همان‌گونه که به علم و علم‌آموزی در تعالیم اسلام و آموزه‌های وحیانی سفارش و تاکید شده، آفات و آسیب‌های آن هم بیان شده است. 
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران یکی از مهم‌ترین آفات علم را، نافع نبودن آن دانست و افزود: شناخت علم نافع و شاخص‌های آن و احتراز از علم غیرنافع، برای ما بسیار ضروری است.  در قرآن کریم فراگیری برخی علوم که همراه با تجسس در احوال مردم است نفی شده است و نافع‌ترین علم هم معرفت النفس است.

رابطه علم و دین 

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه،  مسئله رابطه علم و دین از جهت دینی و غیردینی بودن را مطرح کرد و گفت: علمی که موضوعش بررسی دین باشد، علم دینی است، اما تقسیم بندی علم دینی و غیر دینی پدیده‌ای است که در کشورهای اسلامی  در مواجهه با علم مدرن  در حدود ۷۰ سال پیش در حوزه سیاسی مطرح شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز این مسئله در کشور مطرح شده است.
وی ادامه داد: بحث مواجهه دین با علم، مخصوص  کشور ما نیست و در جهان غرب هم وجود دارد که برای حل این چالش، از فلسفه دینی استفاده می‌کنند. در قلمرو فلسفه دین هم مخالفان و هم موافقان دین حضور  دارند و راهکارهایی را برای حل این مسئله و چالش عنوان کرده‌اند.

علم دینی پس از انقلاب اسلامی

 رئیس پژوهشگاه  علوم  وحیانی معارج تصریح کرد: علم دینی به‌طورعام و علوم اجتماعی اسلامی به‌طورخاص، مفاهیم نوینی هستند که کاربرد آن در دوران معاصر به پنج دهۀ اخیر بازمی گردد و استفاده از این مفاهیم،  مربوط به سومین مقطع از مقاطع مواجهۀ جهان اسلام با جهان مدرن است
حجت الاسلام ‌پارسانیا افزود: ورود ادبیاتی که عقلانیت و علم اسلامی را از موضع سوژه و عقلانیت مدرن به نقد می کشید، سنت فکری اسلامی را جهت دفاع از هویت علمی و عقلی خود، ناگزیر به عرصۀ منازعات علم دینی و عقلانیت اسلامی وارد ساخت و بدین‌ترتیب در دهه‌های پس از انقلاب اسلامی، مسئلۀ علم دینی و اسلامی، مستقل از مباحثی که در جهان اسلام شکل گرفته بود، فعال شد. 
 وی اضافه کرد: ویژگی جریان علم دینی و اسلامی در ایران، در مقایسه با جریان‌های دیگری که پیش از آن در جهان اسلام شکل گرفته بود، تغذیه از سنت عقلی و فلسفی شیعی است. 
این نظریه‌پرداز دینی نشان کرد:  مباحثی که حضرت آیت‌الله جوادی آملی در سه دهۀ اخیر در این زمینه مطرح کرده‌اند، نمونۀ برجسته از ورود بنیان‌های فلسفی صدرایی، به مباحث علم دینی و عقلانیت اسلامی است.

معنای علم دینی و علم دنیوی

استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه در فرهنگ اسلامی علم، هویتی دینی و الهی دارد و در فرهنگ امروز غرب، علم، از هویتی دنیوی و سکولار برخوردار است، افزود:  علم سکولار به دلیل گریز از مباحث عقل و متافیزیکی، از تبیین مبادی فلسفی خود نیز عاجز است و بدون آن‌که وصول به حقیقت را در دستور کار خود قرار دهد، اقتدار بر طبیعت را هدف گرفته و با این شیوه مجموعه‌ای از مفاهیم و دانش‌هایی را به‌وجود‌ آورده که در روزمرگی زندگی مؤثر است، اما در وصول به یقین بی‌نتیجه است.
حجت‌الاسلام  پارسانیا خاطر نشان کرد: آشنایی جهان اسلام و از جمله ایرانیان با علوم طبیعی و انسانی جدید و همچنین تحولات پدید آمده در نهادهای علمی اجتماعی و سیاسی غرب، با تأخیر بسیاری همراه بود و مواجهه های گوناگونی را نیز با خود به همراه داشت. برخی از پذیرش یا طرد مطلق دستاوردهای تمدنی غرب سخن گفتند و برخی انواع مختلف تعامل با آن دستاوردها را توصیه کردند. 
وی ادامه داد: از نیم قرن تاکنون اندیشمندان مسلمان در کشورهای مختلف از جمله ایران تلاش کرده‌اند تا بر مبنای ارزش‌ها و بینش‌های اسلامی به تحلیل دستاوردهای علمی غربیان بپردازند و این امر زمینه شکل گیری جریانی را فراهم آورد که از آن با عنوان علم دینی یاد می‌شود. 
مدیر گروه جامعه شناسی مؤسسه امام خمینی (ره) تاکید کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به رهبری امام خمینی(ره)، در راستای امتداد ارزش‌ها و بینش‌های اسلامی در عرصه‌های مختلف حیات بشری، از جمله عرصه علم ورزی و حل مسائل و رفع مشکلات جامعه اسلامی، مراکز آموزشی و پژوهشی متعددی تأسیس شدند و با انجام پژوهش‌ها، نشر کتب و مقالات علمی و برگزاری همایش‌های ملی و بین المللی، در طول چهار دهه، ادبیاتی را رقم زدند و توسعه بخشیدند که با عناوینی همچون علم دین به معنای عام و علوم انسانی اسلامی به معنای خاص) شناخته می‌شود.
یادآور می‌شود، ویژه‌برنامه تلویزیونی «دارالعلم»،به همت آستان قدس رضوی و باهدف ترویج فرهنگ و معارف دینی، در 20 قسمت تهیه شده و شنبه تا چهارشنبه، ساعت 21، در شبکه 4 سیما، میزبان یکی از چهره‌های نامدار دینی و فرهنگی کشور است.