ابعاد و تبیین سیره سیاسی عالم آل محمد(ع) 

به گزارش آستان نیوز، همایش «سیره سیاسی حضرت رضا(ع) از نظریه تا عمل» طی روزهای 2 و 4 مهر با پیام آیت الله مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید آغاز شد و آیات، محسن اراکی و احمد مبلغی و حجج اسلام سبحانی، سیدباقری، رهدار، ایزدهی، نوروزی و پروفسور محمد لگنهاوزن و... در آن به ایراد سخنرانی پرداختند. در این گزارش بخش هایی ازپیام آیت الله مکارم شیرازی و سخنرانی های این همایش را مرور می کنیم.
 

 آیت الله مکارم شیرازی: سیاست بخشی از شئون امامت است
آیت الله مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید در پیام خود سیاست را بخشی از شئون امامت دانست و تاکید کرد: این مسئله در ایام ولایتعهدی امام هشتم(ع) به خوبی دیده می‌شود.
 این مرجع تقلید در بخشی از پیام خود اورد: امروزه با اوضاعی که به چشم می‌خورد، مفهوم سیاست تا حدود زیادی با مفاهیمی همچون فریبکاری، بی صداقتی، ظلم به مظلومان و انباشتن قدرت و ثروت در دست زورگویان قرین شده است و این چیزی جز نتیجه کار سیاست‌مداران نالایق که از ارزش‌های اخلاقی و دینی فاصله گرفته و در دست منافع ستمگران درآمده‌اند نیست، در حالی که سیاست نوع دیگری نیز دارد، که همراه با رعایت ارزش های اخلاقی، معارف الهی و توصیه اولیای ربانی است. این سیاست در واقع تدبیر زندگی مادی و معنوی مردم بر اساس آموزه‌های دینی و حکمت های عقلانی است و از آلودگی های دنیوی و دسیسه های شیطان به دور است. ائمه معصومین(ع) داعیه‌دار چنین سیاستی بوده و بر رابطه میان دین و سیاست تاکید و آن را به پیروان خویش بلکه به همه سیاستمداران توصیه کرده‌اند که در سخنان امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه نمونه‌های بسیاری از آن را می‌توان یافت.
 

آیت‌الله محسن اراکی: امامت صرفا مقام معنوی و ملکوتی نیست
آیت‌الله محسن اراکی، استاد سطح خارج حوزه علمیه قم از سخنرانان این همایش بود. وی در این سخنرانی ابعاد دین و سایت در کلام و روش امام رضا(ع) را تبیین کرد و گفت: امامت صرفا یک مقام معنوی و ملکوتی نیست و مقام فرمانروایی و اداره جامعه است بلکه برترین شأن امام معصوم(ع)، فرمانروایی است.
عضو هیئت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اضافه کرد: در میان روایات رسیده از معصومان(ع) روایات امام رضا(ع) از این ویژگی‌ برخوردار است که تفسیر و تبیین بیشتری دارد زیرا در این دوره زمینه برای آن حضرت فراهم شد تا با صراحت بیشتری به تبیین مباحث به خصوص امامت بپردازند.
وی با اشاره به روایاتی از آن امام(ع)، افزود: یکی از احادیث امام(ع) در باب علل شرایع است که فضل بن شاذان از امام(ع) پرسش کرده است. در بخش آغازین این حدیث از نظریه وجوب تبیین نظام سیاسی و دخالت دین و امر و نهی الهی در تنظیم امور سیاسی بحث شده است.
اراکی بیان کرد: در نگاه دین، خداوند صرفا یک خالقی که کاری به کار مخلوقاتش ندارد نیست، خدا فرمان‌روای جامعه بشری است و این فرمانروایی قبل از آن که حکم شرع باشد حکم عقل است. عقل حکم می‌کند که خدا به عنوان خالق بشر باشد برای بشر نظم سیاسی تعریف کند.
وی با بیان اینکه از امتیازات مکتب اهل بیت(ع) بر سایر مذاهب اسلامی بازبودن باب سؤال و جواب به صورت واسع است و ائمه(ع) هم تشویق می‌فرمودند، ادامه داد: فضل بن شاذان از امام(ع) پرسید آیا از نظر عقل جایز است کسی بدون علت و حکمتی امر و نهی به دیگران بکند و اینکه این را بخورید و آن را نخورید. چرا مردم باید اقرار به یکتابودن خدا و رسول بودن رسول و امام بودن امام بکنند. وی اضافه کرد: اینکه گفته شود دین نباید در مسائل سیاسی و اقتصادی و اجتماعی دخالت کند به معنای مخالفت با خداوند است، امام رضا(ع) با صراحت در مورد چرایی اقرار به وحدانیت خدا و نبوت پیامبر و امامت امام فرمودند همه اینها برای آن است که جامعه بشری براساس نظم و تدبیر دینی و الهی تنظیم شود تا فساد فی‌الارض رخ ندهد و مردم همدیگر را نکشند و به نوامیس و اموال همدیگر تجاوز نکنند و عدالت اجرا شود. اراکی بیان کرد: اگر در گوشه‌ای از عالم حکومتی تشکیل شد و دسترسی به امام معصوم حاضر نبود، طبق روایت فقیه عادل باید حکومت کند لذا طبق فرمایش امام رضا(ع) مراتب حاکمیت از خدا شروع شده به نبی می‌رسد سپس امام معصوم و در نهایت فقها و عالمان دین لذا نظریه امامت و ولایت با تمام ویژگی‌های آن برای ما تبیین شده و ما توجیهی برای کوتاهی در این زمینه نداریم.
 

آیت الله احمد مبلغی: سیاست‌ورزی امام رضا(ع) زمینه تقویت دین شد
آیت الله احمد مبلغی، ریس شورای دین پژوهان کشور و از استادان سطوح عالی حوزه علمیه قم هم در این همایش درسخنانی با بیان اینکه امام رضا(ع) مقوله وزارت را با حذف زواید و حذف فرصت‌بخشی به مأمون دنبال کردند، افزود: حضرت می‌توانست ولایتعهدی را نپذیرد و خطرات این کار را قبول کند و در مدینه بماند ولی سیاست‌ورزی ایشان و ‌وحدت شیعه و سنی اساسا محصول کارکرد و میراث امام رضا(ع) است. از همین رو آستان قدس رضوی نیز باید به این نکته توجه کند که سیره امام رضا(ع) در جامعه امروز باید بازخوانی و به صورت الگو به خصوص در عرصه وحدت نشر داده شود. باید اتاق فکر‌هایی از سوی شیعه و سنی درباره نقش امام رضا(ع) در زمینه وحدت اسلامی ایجاد شود و مسلمین این سیره را متعلق به همه مسلمانان بدانند، لذا مربوط بودن امام رضا(ع) به شیعه نافی مربوط بودن به اهل سنت نیست.
وی تاکید کرد: امام رضا(ع) وحدت اسلامی را محکم تر از رابطه شیعه با شیعه و سنی با سنی مطرح فرموده‌اند. ایشان همچنین تعامل ادیانی را تقویت کردند و با صاحبان ادیان مختلف مناظره و مذاکره و نشست داشتند و این گفت‌وگوها در فضایی دوستانه و محبت‌آمیز برگزار شده است زیرا اگر گفت‌وگوی خشن و غیر موثر بود به جلسه دوم و سوم و چندم نمی‌رسید.
 

عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی: چرا امام رضا(ع) ولایتعهدی را پذیرفت؟
حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رستمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در تبیین موضوع «اصول سلوک سیاسی امام رضا(ع)» گفت: گرچه سلوک سیاسی ائمه(ع) و پیامبر(ص) در ظاهر متناقض و متضاد است ولی نشانه دوراندیشی و رفتار حکیمانه معصومین(ع) است. امام رضا(ع) به جای تقابل با مأمون، ولایتعهدی را پذیرفتند که شخصیت پلید مامون را برای مردم آشکار سازند. وی عنوان کرد: گاهی در حیات تک تک ائمه(ع) شاهد تنوع و گوناگونی عجیب و گاهی تناقض و تضاد ظاهری و اولیه هستیم و همین سبب شده تا تحلیل تصمیمات ائمه(ع) در شرایط مختلف دشوار به نظر برسد. وی با تبیین سلوک حضرات معصومین، درباره امام هشتم(ع) یادآور شد: امام رضا(ع) نیز ولایتعهدی را پذیرفتند چون نتایجی به نفع شیعیان و جامعه اسلامی داشت. امام رضا(ع) با پذیرش اجباری ولایتعهدی توانستند شخصیت درونی مامون را آشکار کنند و نشان دهند که ابراز ارادت او به علویون و امام علی(ع) ظاهری است و درون او پلید و خشمناک نسبت به امام رضا(ع) است. به تعبیر شهید مطهری اگر افشاگری‌های امام رضا(ع) نسبت به مامون نبود امروز ممکن بود جهان، مامون را به عنوان یک عالم فرهیخته و قدیس تلقی کنند و حضرت رضا(ع) بهترین بهره را برای بیان حقایق بردند.
 

 عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع): امام رضا(ع) از نقد ساختارشکنانه پرهیز داشتند
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد رهدار، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز در سخنانش گفت: امام رضا(ع) در دوره ولایتعهدی از نقد ساختارشکنانه پرهیز داشتند و این درسی برای سیاستمداران امروز است. وی در سخنانش با عنوان «اخلاق سیاسی در سیره سیاسی امام رضا(ع)» گفت: امامت، اساسی‌ترین مفهوم در اندیشه شیعه است، در اندیشه سیاسی شیعه، اساسی‌ترین و کلیدی‌ترین مفهوم، مفهوم امام است و اگر این مفهوم را از شیعه بگیریم اندیشه سیاسی شیعه فروخواهد ریخت. وی افزود: در جلسه پذیرش ولایتعهدی و بیعت با امام رضا(ع) مجموعه زیادی رفتار اخلاقی و سیاسی از امام صادر شد که قابل توجه است، امام با بیعت خود نشان داد که مامون شایسته خلافت نیست.  امام(ع) با تاکید بر مفهوم نص، نصب و عصمت تلاش کردند تا ناحق بودن جایگاه مامون را ثابت کنند و عمده دفاع امام از خودشان، ایجابی بود. البته خود پذیرش ولایتعهدی متضمن نوعی اخلاق سیاسی است و اگر امام این جایگاه را با تمام شروط پذیرفتند الزاماتی داشت، اولین الزام این بود که به صورت آشکارا و ساختارشکنانه حکومت را مورد نقد و نفی قرار ندهند.
 

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت: امامت بدون سیاست و سیاست بدون امامت انحراف در تاریخ است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی رئیس بنیاد بین‌المللی امامت هم در نوبت سخنرانی خود در همایش سیره سیاسی امام رضا(ع)  گفت: وقتی ماهیت امامت را به درستی نشناسیم و مقوله واقعی سیاست را بازشناسی نکنیم ارتباط بین این دو قطع شده و هم سیاست و هم امامت دچار اختلال می‌شود که در واقع این بزرگترین نقطه انحراف تمدنی و اجتماعی در تاریخ مسلمین است. سبحانی بیان کرد: در بیانات امام رضا(ع) می‌بینیم مفهومی از سیاست مطرح است که رویکرد به حکمرانی آن هم در عمیق‌ترین سطح وجود دارد که در این خصوص محققان باید چندین پایان‌نامه برای این مسئله بنویسند. وی با طرح این سوال که آیا منظور از سیاست در کلمات اهل بیت(ع) صرفا خلافت ظاهری و اداره دولت است، افزود: سیاست اعم از اداره قدرت، دولت و حاکمیت است و اگر حکمرانی حقیقی را سیاست بدانیم با امامت کاملا همساز و همراه است.در نگاه امام رضا(ع) سیاست با همه ابعاد فردی، اجتماعی و هویت انسان گره می‌خورد و ائمه(ع) در تمام عمر و ساحات امامتی خود نقش سیاسی داشتند.
 

استاد مؤسسه آموزشی امام خمینی(ره): روایات عیون اخبارالرضا(ع) سرشار از مباحث سیاسی است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد نوروزی، استاد مؤسسه موزشی پژوهشی امام خمینی(ره) نیز از دیگر سخنرانان این همایش بود. وی در موضوع خود با عنوان «فلسفه سیاسی در احادیث امام رضا(ع)» گفت: نظریه امامت و در تداوم آن ولایت فقیه عقلانی‌ترین نظریه در عرصه سیاسی و ضامن ایجاد تمدن اسلامی است. وی به مفهوم فلسفه سیاسی و ابعاد آن از منظر امام رضا(ع)، اشاره کرد و گفت: فلسفه سیاسی دانشی است که به مسائل پایه‌ و بنیادین سیاست می‌پردازد و متکفل تبیین پرسش‌های اصلی حوزه سیاست است. روایات امام رضا(ع) به خصوص در عیون اخبارالرضا(ع) سرشار از مباحث سیاسی و نگاه بنیادین به مسائل سیاسی است که به آن فلسفه سیاسی گفته می‌شود. نوروزی خاطر نشان کرد: در واقع فلسفه سیاسی مدنظر امام رضا(ع) همان نظریه امامت است، در این نظریه موضوعات مختلفی مانند جایگاه امامت، ضرورت حکومت برای حفظ دین و مشروعیت به عنوان هسته مهم مباحث فلسفه سیاسی مطرح است. استاد حوزه علمیه با بیان اینکه در حدیث معروف سلسلة الذهب، امام(ع) توحید را به امامت متصل کردند و تلاش شد تا از امامت پل به توحید زده شود، گفت: فلسفه وجودی حکومت، بقای احکام دین است و به تعبیری ما در نظام سیاسی اسلامی به دنبال اقامه دین هستیم. 
 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: امامت وجوه سیاسی متعدد دارد
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدکاظم سیدباقری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی هم گفت: امام رضا(ع) در سخنی فرمودند:« آن گاه که سلطان از مسیر عدالت دور شود، این امر موجب سستی و وهن حکومت می‌شود و پایه‌های قدرت سست خواهد شد». همچنین ایشان در مناظراتشان فرمودند: «امام، عادل، منصف، مشفق، امین و از سوی دیگر عدالت‌ورز است» به این معنی که امام و راهبر جامعه اسلامی باید عادل و عدالت‌ورز باشد. سیدباقری با بیان اینکه سپردن جایگاه‌های کلیدی، مهم و شایسته‌خواهی و شایسته‌گزینی نشانه عدالت است و قومی‌گرایی، تنگ‌نظری، شخصیت‌محوری و... مانع عدالت هستند، گفت: عدالت فراگیر در دوره امام زمان(عج) رخ خواهد دادوی اضافه کرد: امامت وجه سیاسی دارد، زیرا امامت و رهبری با اعمال قدرت انجام می‌شود. البته به تعبیر امام رضا(ع)، عدالت فراگیر در دوره امام زمان(عج) رخ خواهد داد، در آن وقت ترازوی عدل در بین مردم قرار خواهد گرفت و هیچ کسی فرد دیگری را مورد ظلم قرار نمی‌دهد. زمانی این امور انجام خواهد شد که ما به زوایا و اضلاع عدالت بپردازیم و یکی از این زوایا و اضلاع، عدالت سیاسی است. 
 

استاد گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: امام رضا(ع) از تهدید تعامل با حاکم ستمگر فرصتی خلق کردند که دین تقویت شود
حجت‌الاسلام و المسلمین سیدسجاد ایزدهی، استاد گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در وبت سخنرانی خود در این همایش گفت: وقتی سخن از سیره امام رضا(ع) می‌شود یعنی یک رفتار و قول و فعلی از امام(ع) در دوره حیات صادر شده و دارای منطق پیشینی و حجیت است که می‌تواند برای زمانه ما هم ملاک و معیار باشد، البته باید در نظر بگیریم هر سیره متناسب با زمان خودش باید تحلیل و مورد استفاده قرار بگیرد. وی با بیان اینکه سیره با تاریخ‌نگاری تفاوت دارد، افزود: امام رضا(ع) در دوران زندگی خود با حاکمان جائر و ظالم روبرو بودند، یعنی حاکمی بر جامعه حکم می‌راند که منصب امامت را غصب کرده است. به همین دلیل امام خطاب به مامون فرمودند، اگر جایگاهی که بر آن نشسته‌ای از طرف خدا است حق نداری آن را به فرد دیگری بدهی و اگر برای تو نیست چرا چیزی که برای تو نیست را به دیگری می‌بخشی. ایزدهی با بیان اینکه قول و فعل ائمه(ع) ناظر به زمینه و زمانه خودشان بوده است، تصریح کرد: طبعا اگر ۲۵۰ سال امامت ائمه را به مثابه یک انسان ۲۵۰ ساله فرض کنیم در شرایط مختلف واکنش‌های مختلفی داشته‌اند و ما امروز وقتی قرار است از آن درس بگیریم باید شناخت درستی داشته باشیم. عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه فهم سیره جدا از شناخت زمان و مکان نیست و نخواهد بود، اظهار کرد: در زمان امام رضا(ع) هم حاکم جائری بر منصب حکومت مستقر شده بود که البته در ابتدای کسب قدرت، ضعیف بود و به همین دلیل هم رفتارهای نرمی در برابر امام رضا(ع) از خود نشان داد و ولایتعهدی را به ایشان سپرد. امام(ع) هم در این شرایط باید رفتاری داشته باشند که حجت و متناسب با زمانه خود باشد و از اثرگذاری لازم برخوردار باشد. امام رضا(ع) از تهدید تعامل با حاکم ستمگر فرصتی خلق کردند که دین تقویت شود و در عین حال شریک ظلم نباشد، امام(ع) در عزل و نصب دخالت نکردند، روی تخت و جایگاه سلطنتی ننشستند و در هر حال کلام حق را هم در هر فرصتی بیان کردند. این پژوهشگر تصریح کرد: ائمه(ع) تلاش کردند تا در هر دوره فرهنگسازی کرده و افراد صالحی را تربیت کنند، در دوره امام رضا(ع) با هجوم بی‌دینی و رواج فرقه‌های مختلف دینی و مذهبی، به تقویت اسلام ناب پرداختند و در نهایت در ذیل حاکمیت مامون هم قرار نگرفتند.ایزدهی تصریح کرد: امام رضا(ع) در فضایی تحمیلی که امکان سقوط حاکم نیست فرصتی برای مصونیت‌بخشی به شیعه و تقویت آن ایجاد کردند. 
 

پرفسور محمد لگنهاوزن: در مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر تناقض وجود دارد
پرفسور محمد لگنهاوزن، استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در این همایش با بیان اینکه تعبیر حقوق بشر عام است اما برخی قوانین آن در تضاد با هم هستند، گفت: از یکسو گفته می‌شود کسی حق توهین به دیگران را ندارد ولی از سویی حق بیان آزاد است و این دو در تضاد هستند به همین دلیل شاهدیم که گاهی به عقاید مسلمین اهانت می‌شود.
تعلیل عقلانی امام رضا(ع) در مورد حرمت قتل نفس با اشاره به آیه ۳۲ سوره مائده، اضافه کرد: در این آیه آمده است، «ما دستور دادیم به بنی اسرائیل که هر کسی مرتکب قتل نفس شود، گو اینکه همه انسان‌ها را کشته است و هر کسی که یک انسان را نجات دهد گویا همه انسان‌ها را نجات داده است» لگنهاوزن تصریح کرد: از امام رضا(ع) در مورد این آیه قرآن سؤال شد و ایشان فرمودند: خدا قتل نفس را حرام کرده زیرا اگر حلال بود باعث ایجاد فساد روی زمین می‌شد. این روایت مؤید یکی از ویژگی‌های بزرگ امام رضا(ع) یعنی عقلانیت است.