حماسه فرزندان خورشید در بازسازی هویزه

به مناسبت گرامیداشت هفته دفاع مقدس، در گفت وگو با  «غلامرضا آذری خاکستر» پژوهشگر تاریخ معاصر و کارشناس تاریخ شفاهی مرکز اسناد آستان قدس رضوی، این حماسه خادمان آستان قدس رضوی و فرزندان حضرت خورشید را مرور کردیم.

جناب آقای آذری خاکستر، برای پرسش نخست از شرایط هویزه در آغاز جنگ تحمیلی و خسارات وارده به این شهر بگویید. با حمله رژیم بعث و حصر هویزه،  این شهر به چه وضعیتی درآمده بود؟

هویزه یکی از مراکز مهم علمی و سیاسی در تاریخ خوزستان به ویژه در بین مردم آن منطقه به شمار می رود. این شهر اولین بار در مهر ماه ۱۳۵۹ مورد حمله و محاصره‌ نیروهای دشمن قرار گرفت، اما مقاومت ساکنان هویزه این محاصره را در هم شکست. حدود شش ماه مردم هویزه مقاومت کردند حتی «حامد جرفی» اولین بخشدار هویزه پس از انقلاب نیز در جریان مقاومت مردم در بخشداری با خمسه خمسه زخمی و سپس به شهادت رسید. 
درگیری  و مقاومت گروهی از دانشجویان پیرو خط امام با فرماندهی شهید سیدمحمدحسین علم الهدی با دشمن بعثی در نبردی نابرابرانه موجب شهادت دانشجویان شد.  از اواسط دی ماه ۱۳۵۹ بود که هویزه به اشغال نیروهای عراق درآمد و مردم این شهر آواره شدند. صبح روز هجدهم اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۱ نیروهای ایران وارد هویزه شدند، دشمن متجاوز به هنگام عقب‌نشینی با چنان قساوتی بر هویزه تاخت که تاریخ جنایات بشری در هیچ مقطع زمانی و مکانی چنین ندیده بود. خصومت نیروهای بعثی موجب می شود تا خسارات فراوانی به هویزه وارد شود به طوری که شهر صددرصد تخریب و تبدیل به تلی از خاک شده بود.
 

دستور حضرت امام به آستان قدس رضوی برای بازسازی هویزه در چه تاریخی صادر شد؟
آن طور که می دانیم ابتدا آستان قدس، خود داوطلب شده و برای یاری مردم مظلوم هویزه لبیک گفته است.
پس از آزاد سازی مناطق درگیر جنگ، تولیت وقت آستان قدس رضوی طی نامه ای به حضرت امام (ره) خواستار نوسازی هویزه می‌شود. در بخشی از این نامه آمده است:  «اکنون که بحمدالله والمنه با عنایات الهی و رهنمودهای صائب و شایسته آن پیشوای معظم بخشی مهم از سرزمین کشور اسلامی ما از لوث وجود متجاوزان صدامی پاک شده بر اساس خط مشی کلی و دستورات موکدی که ارائه فرموده اید وظیفه داریم به بازسازی و عمران شهرهای ویران شده بپردازیم از این میان شهر هویزه از امتیازی ویژه برخوردار است. هویزه شهر حماسه و خون و ایثار است، هویزه مزار شهدای مظلوم است. هویزه با حماسه آفرینی های خود به مقاومت و شجاعت و ایثار معنی دیگر و به حریت و زندگی مفهوم تازه ای بخشید شهری که زنان و جوانانش از شرف و استقلال و هویت اسلامی خود مردانه دفاع کردند و کودکان معصومش با خون سرخ خود شهادتنامه بزرگان را امضاء نمودند و با فریادهای مظلومانه شان سرود آزادی سردادند. دشمن زبون و شکست خورده صدامی که از تصرف خانه دل آنان که مرکز ایمان و اعتقاد به اسلام عزیز بود عاجز ماند، وحشیانه و ددمنشانه به تخریب خانه ها و منازل آنان پرداخت و به صورت تلی از خاک درآورد. آستان قدس رضوی که همیشه کوشش می نماید رهنمودها و اوامر مطاع آن امام عزیز را از صمیم قلب پذیرا شده و اجرا نماید، در چنین موقعیتی بنا به مسولیت اسلامی خویش احساس وظیفه می کند. لذا ضمن اعلام آمادگی برای ترمیم خرابی‌ها و نوسازی هویزه از محضر مقدس حضرتعالی برای اقدام به عمران و آبادی آن کسب اجازه می نماید و مفتخر است که بتواند توفیق چنین خدمتی را پیدا کند...»
 

در تاریخ دوم خرداد 1361 امام خمینی (ره) طی حکمی به تولیت فقید آستان قدس رضوی فرمان نوسازی هویزه را صادر می کنند که در بخشی از این حکم چنین آمده است:
«...چه کس اولی از تولیت آستان مطهر و خدمتگزار مرقد نورانی حضرتش در ترمیم خرابی‌ها و بنای شهر دوستان معظم اوست؛ و کدام مقام والاتر از مقام ولایت آن سرور در نوازشِ دوستانِ عزیز او می‏باشد که خیرخواهان و دوستان محترم آن مقام مقدس اقتدا به مولای خود کرده و در راه بازسازی خوزستان، و دیگر خرابه‏های یادگار این ابرجنایتکار قرن، همت گمارند. من از نکته‏ای بس لازم نمی‏توانم صرف‏نظر کنم و آن درآمد عظیم سرشاری که شهر می‏سازد و در مدت تولیت جنابعالی آن همه خدمت نموده است و مقایسۀ آن با غارتگری‌های دودمان پهلوی که این ثروت عظیم را در راه شهوات و لذات خویش به کار بردند. و چه روسیاهند آنان که از آن رژیم حمایت کرده و می‏کنند...
 

بنابراین در خرداد 1361 تولیت آستان قدس رضوی به همراه تیمی فنی جهت بازدید از هویزه بازدیدی از منطقه دارند. با توجه به اینکه از هویزه قدیم به جز یکی دو بنا اثری نمانده بود مراحل نوسازی هویزه با تشکیل هیات عامل نوسازی و انتخاب مجری طرح عملا شروع می شود.

 

آستان قدس رضوی با چه استعداد و حجم نیروهای فنی و مهندسی وارد هویزه شد و در چه مدت تا پایان نوسازی در هویزه حضور داشت؟
نوسازی هویزه  از اواسط سال 1361 با نقشه برداری از هویزه شروع می شود که تا سال 64 ادامه می یابد. ابتدا گروهی برای نقشه برداری های شهری از آستان قدس رضوی اعزام می شوند سپس گروه های مختلف اعم از نیروهای آستان قدس و نیروهای داوطلب و استفاده از دیگر نیروها به صورت پیمانکاری انجام می شود. پس از تهیه زیرساخت ها جهت اسکان نیروها، حدود 10 کارگاه در هویزه ایجاد می شود که هر کارگاهی بخشی از نوسازی بر عهده دارند. در زمان نوسازی روزانه 4000نفر در هویزه کار می کردند. که تدارکات و پشتیبانی اعم از اسکان، غذا، حمل و نقل و ... با آستان قدس رضوی بود.
 

جناب اذری خاکستر، اقدامات عمرانی آستان قدس رضویدر هویزه در چه حجم عملیات ساختمانی بود؟
مطالعات شهرسازی نشان می دهد، آستان قدس هویزه را بر اساس هویت فرهنگی-تاریخی بنا نموده است. علاوه بر اینکه 1800 خانه در تیپ های مختلف بنا نموده برای هر محله بازار و مسجد نیز در نظر گرفته است. همچنین در کل شهر کتابخانه و حوزه علمیه نیز در نظر گرفته است. در طراحی ساختمان ها از نظر بومیان محلی بهره گرفته و با توجه به جغرافیای منطقه اقدام به نوسازی نموده است.
در عملیات نوسازی هویزه توجه به زیرساخت های شهری از جمله آب و برق، فاضلاب شهری و ... با بهره گیری از دانش روز توانسته است شهری جدید و نمونه ایجاد کند. 
 

آن طور که اسناد می گوید، آستان قدس در هویزه تعدادی شهید هم تقدیم کرده است، در این باره بگویید.
بله. طبق اسناد ستاد نوسازی هویزه تعداد شهدای هویزه 6 نفر به اسامی حمزه ایوبی، محمد شاه فایده رحمتی، ابوالفضل خوش خلق، علی صبوری، عباس آقاجانی و علیرضا رضایی هستند که طی سال های 1362-1364 در طی ماموریت نوسازی هویزه شهید شده اند.
 

جناب آقای آذری در پایان علاقمندیم از خاطرات موجود در اسناد از کار همزمان با شرایط جنگ و بمباران در هویزه برایمان نقل کنید.
طی سال‌های بازسازی (1361-1364)، هویزه بارها هدف موشک‌های دشمن قرار گرفت و به منازل بازسازی شده خسارت وارد شد. چنان که رادیو وتلویزیون عراق بارها تهدید کرد که اگر هویزه خالی نشود، مجدداً به آن حمله خواهد شد. شهادت تعدادی از کارگران در طول بازسازی در پی حملات دشمن و تخریب تعدادی از واحدهای مسکونی نشان از عدم امنیت منطقه در ایام نوسازی داشت.
مسئول کارگاه های هویزه نیز موشک باران هویزه را چنین توصیف نموده است: «يك شب عراق حمله كرد 23 دستگاه ساختمان ما را خراب كرد، تماسي با مشهد داشتم. گفتند: چه خبر است؟ گفتم راكت زدند و 23 دستگاه خراب شده، دوباره مي سازيم. یک شب مهندس ديشيدي در منطقه بود و خواب بوديم. عراق دو تا موشك زد يكي كارگاه سه و ديگري كارگاه دو، به اتفاق مهندس ديشيدي در ماشين نشستيم و رفتيم جهت بازديد، ديديم كارگاه سه، موشك خورده و زمين را گود كرده و آسيبي به جايي نزده، ولي در کارگاه دو موشك وسط ساختمان ها خورده و وارد بتن شده بود، 121 دستگاه از 10درصد، 80درصد و 90درصد را خراب كرده بود...»
گفت وگو: غفوریان