زیر این پرچم همیشه خیر دیدم

به گزارش آستان نیوز، «مصطفی آقایی» استاد و هنرمند دوخت‌های سنتی و رودوزی است و در ۱۴رشته صنایع‌دستی از سطح مربی تا استادی مهارت دارد. او هم اکنون کنج‌نشین کارگاه دوخت ضریح پوش حرم مطهر رضوی در جوار رواق حضرت زهرا(س) است و عشقش به حضرت امام ضامن و ثامن را از طریق هنر و خلاقیت و هنرمندی‌اش و از لابه‌لای پارچه‌ها و طرح‌های سنتی و نقوش گوناگون و با ابزاری همچون «مشته»، «سوزن مخصوص»، «سنبه»، «توپ و کلاف نخ»،«هویه»، «کاتر»، «خط کش»، «گونیا» و... برای خدمت و خادمی به بارگاه هشتمین خورشید ولایت به بروز و ظهور می‌رساند. 
به مناسبت فرا رسیدن سوم ماه ربیع‌الاول و تعویض پرچم مشکی گنبد منور حرم مطهر امام رضا(ع) با پرچم سبزرنگ پس از ۶۳ روز ایام عزاداری و سوگواری اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در این آستان مقدس، در ادامه برش‌هایی از گپ و گفت خبرنگار ما با این هنرمند و خدمتگزار دوست‌داشتنی و بی‌ادعا به آستان قدسی امام هشتم(ع) را می‌خوانید.
 

خاندانی با سابقه ۳۰۰ ساله در فعالیت‌های هنری
من ۴۶سال پیش در شهرستان بجنورد استان خراسان شمالی به دنیا آمدم. پدرم اصالت شیرازی دارد و از طرف مادری نیز آذری هستم. والدینم با سفر به مشهد مقدس و استان خراسان بزرگ در این دیار سکنا گزیدند. من هم از سال۱۳۷۵ ساکن شهرمقدس مشهد شدم.
خاندان اجدادی من سابقه‌ای ۳۰۰ساله در انجام فعالیت‌های هنری داشته و رنگرز و نگارگر بوده‌اند. پدر جد مادری من به نام مرحوم «محمدعلی صباغی»، بنیان‌گذار صنعت نخریسی در منطقه روئین شهرستان اسفراین خراسان شمالی به عنوان پایتخت این صنعت در ایران و پدرم مرحوم «آقاخانلرخان آقایی» هم به مدت پنج دهه، طراح انواع مدل و نمونه لباس‌های اسلامی و ایرانی بوده است. من از سال۱۳۷۵ تا۱۳۸۱ در کار تجارت بودم و مدتی هم در کشورهای آسیای میانه حضور داشتم. اما از سال ۱۳۸۱ به انجام فعالیت‌های هنری در زمینه‌های گوناگون علاقه‌مند شدم. به لطف خدا و عنایات امام هشتم(ع) توانستم به عنوان یک کارآفرین در حوزه صنایع دستی در سطح کشور و در ۱۴ رشته ازجمله «رودوزی سنتی»، «سراجی»، «صنایع وابسته به چوب مانند معرق و منبت‌کاری و...»، «صنایع وابسته به فلز مانند ملیله و میناکاری و...»، «نقاشی» و برخی دیگر از رشته‌های صنایع دستی در مشهد و کشور فعالیت کنم.
 

تصمیم به خدمت به مردم از طریق هنر و خلاقیت
داستان به آنجا برمی‌گردد که سال۱۳۸۱ یک روز در بست بالاخیابان (خیابان شیرازی) و پس از زیارت حرم مطهر امام رضا(ع)، تکدی‌گری یک زن توجهم را به خود جلب کرد و واقعاً درد عجیبی را احساس کردم که چرا باید در کنار بارگاه قدسی سلطان رأفت و امام مهربانی‌ها چنین صحنه‌هایی دیده شود؟ همان روز با پدرم مشورت کردم. مرحوم پدرم مرا به توجه به استعداد و خلاقیت درون وجودم و خدمت به مردم گوشزد کرد و همان‌جا تصمیم گرفتم با توجه به علاقه‌ام به صنایع دستی، به این صنعت به عنوان کار و کارآفرینی و انجام پژوهش‌های لازم در این زمینه بنگرم. 
این تلاش و فعالیت حدود۱۱ سال طول کشید که البته بعداً با رشته تحصیلی من یعنی اقتصاد و هنر نیز هم‌مسیر و همراه شد. در این مدت با کمک پروردگار و عنایات حضرت ثامن‌الحجج(ع) و سعی و تلاش و پشتکار، به سراغ اقوام مختلف ایرانی رفتم و انواع دوخت‌ها را در یک پژوهش ۱۱ساله آموختم. 
همچنین از سال۱۳۹۲ با کمک دوستانم توانستم در یک طرح پنج‌ساله و در مؤسسات و مراکز گوناگون مانند فرهنگسراها، بنیاد شهید، کمیته امداد، مؤسسات خیریه و... به آموزش رایگان حدود ۸هزار نفر بپردازم. سرانجام از بین این تعداد، حدود ۸۰نفر از بانوانی که دوره‌های کامل را فراگرفتند و مستعدتر هم بودند، براساس شرایط و ضوابطی انتخاب شدند و با توجه به برنامه‌ریزی و زمان‌بندی اعلام شده و متناسب با پروژه‌های هنری مورد نیاز و مرتبط با صنایع‌دستی، زیرنظر خودم در کارگاه دوخت ضریح پوش حرم مطهر رضوی در جوار رواق حضرت زهرا(س)، مشغول خدمت هستند. 
همچنین ما در همین کارگاه و در مدت حدود دو سال و اندی گذشته، تلاش کرده‌ایم در زمینه ارتقای بیشتر ملزومات مربوط به آیین‌ها و مراسم گوناگون حرم منور امام هشتم(ع) فعالیت کنیم که مواردی مانند پوش سنگ قبر شریف و مضجع مقدس حضرت رضا(ع)، پوش ضریح مطهر، جعبه کلید درِ ضریح مطهر امام هشتم(ع)، پرچم گنبد منور، پوش‌های قرآن، سفره‌های مربوط به تلاوت قرآن در مراسم صفه بالاسر مبارک حضرت، کیسه‌های جمع‌آوری نذورات در مراسم غبارروبی، جاروهای مخصوص مراسم غبارروبی ضریح مطهر رضوی، سفره‌های نذورات، سفره گلاب مراسم غبارروبی، بقچه قرآن، دستمال‌های مخصوص شست‌وشو و غبارروبی، جانماز، سجاده و... از آن جمله هستند.
 

«۹/۹/۹۹»؛ تاریخی که فراموش نمی‌کنم
در دوره تولیت فقید مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی(ره) و دوره تولیت حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی زمینه همکاری با حرم مطهر امام رضا(ع) در مورد انجام همین فعالیت‌های هنری برایم مهیا شد که بنا به دلایل گوناگون و مشغله‌های کاری نتوانستم با مجموعه حرم مطهر رضوی همکاری کنم. از طرف دیگر معتقد بودم باید پس از رسیدن به سن ۴۰سالگی و یک پختگی و تجربه کافی، کار و خدمت هنری خود را در حرم مطهر رضوی آغاز کنم تا اینکه بحث شیوع بیماری کرونا در کشور و جهان به وجود آمد. تصمیم داشتم ادامه تحقیقات و پژوهش‌های هنری خود را در خارج از کشور بگذرانم اما درست زمانی که می‌خواستم از ایران بروم در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) خواهر بزرگوار حضرت ثامن‌الائمه(ع) در شهر قم اتفاقات و ماجراهایی برایم پیش آمد که به لطف حضرت رضا(ع) و خواهر بزرگوارشان کریمه اهل بیت(ع) تصمیمم عوض شد و در ایران ماندگار شدم و به مشهد مقدس بازگشتم.
پس از بازگشت به مشهد، ابتدا نامه‌ای به محضر حجت‌الاسلام والمسلمین حاج آقای مروی، تولیت آستان قدس رضوی تقدیم کردم و پس از مکاتبه و نامه‌نگاری و انجام سایر مراحل مرسوم اداری، نامه من برای پیگیری به مدیریت عالی حرم مطهر رضوی و سپس از سوی ایشان به اداره و مؤسسه و برخی سازمان‌های مرتبط با درخواست من از جمله معاونت اماکن متبرکه حرم مطهر امام رضا(ع) ارجاع داده شد.
پس از فراهم شدن مقدمات لازم، سرانجام همه چیز دست به دست هم داد تا در تاریخ ۹/۹/۹۹(نهم آذرماه سال۹۹) دیدار با معاون اماکن متبرکه، جناب حاج آقای توکلی میسر و مقدور شود. پس از مذاکره و آشنایی ایشان با نمونه کارهای هنری گوناگون که همراه خودم‌برده بودم و با صحبت‌ها و راهنمایی ایشان، توانستم با برخی از ملزومات آیین‌ها و مراسم مختلف و تشریفات گوناگون مرسوم در بارگاه منور امام رضا(ع) آشنا شوم. این تاریخ یعنی ۹/۹/۹۹ را هرگز فراموش نمی‌کنم که در واقع مقدمه فراهم شدن توفیق همکاری من با حرم مطهر امام هشتم(ع) بود. پس از پیگیری‌های لازم و فراهم شدن مکان مناسبی در حرم مطهر، سرانجام ۲۳/۱۰/۹۹ در کارگاه دوخت ضریح پوش حرم مطهر رضوی در جوار رواق حضرت زهرا(س) مستقر و شروع به کار کردم. راستش را بخواهید واسطه و شفیع بین من و حضرت رضا(ع) برای اینکه پای‌بست حرم امام هشتم(ع) شوم، وجود مقدس خواهر امام رضا(ع)، حضرت فاطمه معصومه(س) بودند و من ازطریق عنایت این بانوی بزرگوار و با فضیلت و توسل به ایشان به حضرت رضا(ع) رسیدم.
 

هدیه‌ای ناقابل و مشترک برای حضرت رضا(ع) و حضرت فاطمه معصومه(س)
نخستین کار هنری که آن موقع به بارگاه مطهر امام هشتم(ع) تقدیم کردم «پوش سنگ قبر و مضجع مقدس حضرت رضا(ع)» بود که تهیه و دوخت آن حدود چهارماه طول کشید. این پوش خاکستری و دارای رنگ خنثی و میانه تیرگی و روشنی است و می‌شود هرچیزی را کنارش گذاشت. انتخاب این رنگ با نظر استادان اهل فن دلایل خاص خود را دارد. کار در ابعادی به طول ۲متر(یعنی ۲۰۰ سانتیمتر)، عرض ۹۰ سانتیمتر و ارتفاع ۸۸ سانتیمتر و با حدود۸۸۰هزار کوک که در نوع خودش بی‌نظیر است، تهیه شد. در آماده‌سازی و تهیه این پوش، از همکاری و تلاش ۲۵ نفر کمک گرفته شد و حدود ۵هزارو۶۰۰ ساعت وقت نیز صرف انجام آن شد. پس از تهیه و دوخت این پوش، چون شرایط کرونایی در آن دوران (سال۹۹) حاکم بود، امکان انداختن و قرار گرفتن روی سنگ مضجع شریف حضرت رضا(ع) در داخل ضریح مطهر میسر نشد تا اینکه در دهه کرامت سال۱۴۰۰ و در ایام ولادت امام رضا(ع) توسط تولیت آستان قدس رضوی و در یک مراسم رسمی، این پوش هنری جدید، روی سنگ مضجع شریف حضرت ثامن‌الحجج(ع) قرار گرفت.
در همان دوران کرونایی و پس از تهیه این پوش جدید بود که تصمیم گرفتم یک پوش هنری هم برای سنگ مضجع شریف و مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) تهیه کنم که پس از آماده شدن، سال۱۴۰۰ در یک سفر رسمی به همراه تولیت معزز آستان قدس رضوی حجت‌الاسلام والمسلمین مروی، در دهه کرامت همان سال و ایام ولادت این بانوی کریمه در سفر به شهر قم، این پوش سنگ مضجع و سرداب مطهر حرم حضرت فاطمه معصومه(س) تقدیم آستان مبارکه آن بانوی با فضیلت شد و در واقع خداوند متعال توفیق بزرگ و عنایت الهی برای تهیه و تقدیم این دو پوش هنری برای مضجع‌ شریف حضرت رضا(ع) و حضرت معصومه(س) را نصیبم کرد.
 

نخستین «بیرق» برای بام «بهشت»
در زمینه تهیه و دوخت پرچم مبارک گنبد مطهرامام رضا(ع) باید بگویم ابتدا کارم را با مرمت و تعمیر پرچم‌های قبلی که زخم برمی‌داشتند و نیاز به تعمیر داشتند، آغاز کردم. حدود ۲۰ پرچم سبز و مشکی رنگ گنبد منوررضوی را به ابعاد حدود ۳مترعرض و ۴متر طول که در بعضی از جاها، آسیب دیده بودند را مرمت کردم و انجام این کار مرمت همچنان ادامه دارد. هنگام مرمت پرچم‌ها، کار پژوهشی و تحقیقاتی خود را در زمینه اندازه و ابعاد پرچم، وزن، علل و چگونگی زخمی و پاره شدن پرچم از یک نقطه و مکان خاص و... را نیز همزمان انجام می‌دادم و به چند عامل که در زخمی و پاره شدن پرچم‌های گنبد مطهر مؤثر بودند، پی بردم. این عوامل به اختصار عبارت‌اند از «وجود یک سازه فلزی خاص در ساختمان نوک گنبد که پرچم هنگام وزش باد به آن گیر می‌کند»، «جنس و مواد به‌کار رفته در تهیه پارچه پرچم»، «ممتد و پشت سرهم دوزی پارچه پرچم و کوک‌های نامناسب به کار رفته در دوخت پارچه که تار و پود پارچه را پاره می‌کند»، «افزایش سرعت وزش باد به بیش از۵۰کیلومتر و انتقال انرژی و الکتریسیته جذب شده از تمام قسمت‌های پرچم به نوک و قسمت بالای پرچم که منجر به ایجاد فشار زیاد برای تخلیه و انتقال این انرژی جذب شده از محیط شده و در نتیجه منجر به پاره شدن تار و پود پارچه پرچم می‌شود» و... .
پس از بررسی همه جوانب و با دانش و آموخته‌های خود و تجربه‌ای که داشتم، تصمیم گرفتم برای رفع مشکلات مربوط به پاره شدن پارچه پرچم و تقویت قسمت‌هایی که ضعیف‌تر است و آسیب می‌بیند، به دنبال دوخت پرچمی با پارچه «یک تکه» باشم که در قسمت‌هایی که امکان آسیب‌دیدگی و پاره شدن وجود دارد، اصطلاحاً به صورت «دورو» دوخته شود. ضمن اینکه تمامی نقش‌ها، آیه، روایت، کلمات و علائم منقوش به کار رفته در پرچم هم با چرم طبیعی دوخته شود، یعنی تلفیقی از پارچه و چرم طبیعی باشد. البته هم اکنون پرچم‌های مرمت شده قبلی هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما من به دو دلیل به دنبال اجرای این طرح تلفیق پارچه و چرم طبیعی بودم. یکی اینکه حرم مطهر امام رضا(ع) صاحب چند اثر هنری نفیس و ماندگار برای نسل‌های آینده شود، دوم اینکه برای حرم امام رضا(ع) پرچم نفیس و گرانقدر با مقاومت و استحکام بالایی تهیه شود تا در برخی از مراسم و مناسبت‌های خاص و ویژه و شاید برای مدت طولانی‌تر روی گنبد مطهر رضوی نصب شود و به اهتزاز درآید. مثلاً پرچم سبزرنگ نفیس برای دهه با برکت کرامت و پرچم مشکی رنگ برای ایام عزاداری و سوگواری دو ماه محرم و صفر در بالای گنبد مطهر نصب شود و دیگر اینکه کارکنان و خادمان حرم مطهر نیز درگیر تعویض مکرر پرچم‌های آسیب‌دیده در این ایام خاص و ویژه نباشند.
نخستین پرچم‌های جدید با خصوصیات بیان شده به رنگ‌های سبز و مشکی و در ابعاد به‌طور تقریبی ۳ در ۴مترمربع را آماده کردم. پارچه این پرچم‌ها یک تکه از جنس ساتن۶۶۰ (اصطلاحی درزمینه جنس و وزن پارچه و مربوط به صنعت منسوجات است) و با تلفیقی از چرم طبیعی است که با نخ کتان۶۰درصد (یعنی۶۰درصد کتان و بقیه پلی‌استر است و مقاومت خوبی برای حالت نگهدارندگی دارد) تهیه شده و در نقاطی از پرچم که امکان آسیب‌دیدگی بیشتر وجود دارد، به صورت «دورو» دوخته شده است. پرچم سبزرنگ برای دهه کرامت سال۱۴۰۱ (سال‌جاری) و پرچم مشکی رنگ هم برای ایام سوگواری و عزاداری دوماه محرم و صفر سال‌جاری در بالای گنبد منورحرم مطهرامام هشتم(ع) نصب شد.
کار دوخت پرچم سبز رنگ از ماه رجب سال گذشته آغاز شد و به مدت چهار ماه طول کشید و در دهه کرامت سال۱۴۰۱ مورد استفاده قرار گرفت. کار دوخت پرچم مشکی رنگ هم پس از سالروز تولد امام رضا(ع) در ماه ذی‌القعده سال‌جاری آغاز و ۲۸ذی‌الحجه سال۱۴۰۱ یعنی دو روز مانده به شروع محرم، تحویل مقامات مسئول در حرم مطهر رضوی داده شد. هم اکنون هم مشغول آماده‌سازی یک پرچم سبزرنگ برای تعویض در روز سوم ماه ربیع‌الاول سال جاری و در پایان ۶۳ روز عزاداری و سوگواری در حرم مطهر رضوی هستم. دوخت این پرچم‌های جدید به روش‌های سنتی و با دست انجام می‌شود و به هیچ عنوان استفاده از چرخ خیاطی در تهیه آن‌ها کاربردی ندارد. در این پرچم‌ها همچون پرچم‌های قبلی، آیه شریفه «نصر من الله و فتح قریب»، عبارت مبارک لا اله الا الله (به صورت آرم و نشان آستان قدس رضوی)، حدیث شریف سلسله‌الذهب (کلمه لااله الا الله حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی) و ۲۴ کلمه متبرک «رضا» (۱۲ کلمه در حاشیه بالایی و ۱۲ کلمه درحاشیه پایین) وجود دارد، تنها با این تفاوت که همه این نقوش و علائم و کلمات و عبارات به کاررفته روی پرچم، با چرم طبیعی دوخته شده است.

گفتگو: محمدحسین مروج کاشانی