رونمایی از کتاب چاپ سنگی «تذکره الخطاطین» در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

به گزارش آستان نیوز، این مراسم رونمایی صبح امروز با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین سیدجلال حسینی رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و جمعی از مدیران و کارشناسان این سازمان در محل تالار کنفرانس کتابخانه مرکزی این آستان مقدس برگزار شد. 
کتاب تذکره الخطاطین(امتحان الفضلا) توسط میرزا سنگلاخ خراسانی خوشنویس، شاعر، ادیب، عالم دینی، سنگ‌نویس و جهانگرد دوره قاجار تألیف شده است. این اثر به خط نسخ توسط میرزا محمدعلی خوشنویس تبریزی و محمدشفیع خوشنویس تبریزی کتابت و در قطع رحلی در 905 صفحه چاپ سنگی شده است. 
این کتاب در سال‌های 1386 تا 1388 توسط مهدی قربانی پژوهشگر اسناد و نسخ خطی مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته و به اهتمام وی در 972 صفحه در سال 1388 توسط انتشارات قاف مشهدالرضا(ع) به چاپ رسیده است. 
 

تألیف کتاب در 4 بخش
مهدی قربانی در این مراسم ضمن خوانش بخشی از دیباچه کتاب تذکره الخطاطین گفت: تألیف این کتاب چاپ سنگی از سال 1288 قمری آغاز و در سال 1291 قمری در مطبعه کربلایی آقا رضا در تبریز به چاپ رسیده است. 
این پژوهشگر اسناد و نسخ خطی ‌افزود: این اثر دارای دو نوع روایت است، در برخی موارد مشخص است که میرزا سنگلاخ خودش در حال روایت کردن وقایع است. در مواردی چند نیز گویا شخص دیگری در حال روایت حالات و اتفاقات است. 
وی اظهار کرد: این کتاب در چهار بخش جامع شامل «شرح حال 43 نفر از خوشنویسان قرن دوم تا سیزدهم قمری»، «خاطرات میرزا سنگلاخ در سیر و سیاحت بلاد مختلف جهان(بیش از سه هزار سفر و اقامت در 200 شهر مهم جهان که در هر شهر حدود هزار قطعه خوشنویسی به جا گذاشته است)»، «شرح حال 23 نفر از شاگردان برجسته میرزا سنگلاخ» و «بیان احوالات 16 خوشنویس عصر عثمانی» است.  
قربانی ادامه داد: 43 خوشنویسی که شرح حال آنان در بخش اول کتاب تذکره الخطاطین ذکر شده است علاوه بر خوشنویسی، شاعر و عارف مسلک نیز بوده‌اند و این مؤلف برای هر کدام از آنان ضمن برشمردن احوالاتشان، اشعاری در قالب‌های مختلف در صفات، حالات و رفتارشان آورده است. 
وی ادامه داد: در این کتاب به چهار خوشنویس برتر اعم از میرزا بایسنغر، میرعماد قزوینی، میرزا احمد تبریزی و درویش مجید اشاره و ویژگی‌های هر کدام از آنان برشمرده شده است. همچنین به برتری میرعماد و صنعت سنگ‌نویسی وی اشاره شده است. ‌
 

معرفی دیگر آثار میرزا سنگلاخ
این پژوهشگر اسناد و نسخ خطی گفت: میرزا سنگلاخ خراسانی علاوه بر کتاب تذکره الخطاطین، آثاری همچون «دُرج جواهر»، «برج زواهر»، «مجمع الاوصاف» و ...، را تألیف کرده است. 
وی از سنگ «بسم الله» به عنوان یکی از آثار این هنرمند که در ابعاد 80/3 در 18/1 متر و وزن 3 تُن، در مصر حکاکی شده است، نام برد و خاطرنشان کرد: با وجود نیت و آرزوی میرزا سنگلاخ برای انتقال این سنگ به آستان مقدس حضرت رضا(ع)، متأسفانه به دلیل کهولت سن فقط توانست این سنگ نوشته را به تبریز منتقل کند. این اثر در حال حاضر در موزه آذربایجان نگهداری می‌شود. 
 

نگهداری 210 مرقع نفیس
همچنین در این مراسم سیدرضا صداقت حسینی کارشناس نسخ خطی و چاپ سنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اظهار کرد: در حال حاضر 57 هزار کتاب خطی، 22 هزار قرآن و جزوه قرآنی و 56 هزار کتاب چاپ سنگی در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. 
وی گفت: علاوه بر آثاری در موضوعات علوم اسلامی، علوم انسانی و علوم طبیعی، آثار هنری ارزشمندی از خطاطان و خوشنویسان، از دوره‌ تیموری تا عصر حاضر، در کتابخانه این آستان مقدس وجود دارد چنان‌که حدود 210 مرقع نفیس در این گنجینه نگهداری می‌شود. 
صداقت حسینی با تأکید بر استفاده هنرمندان از مرقع برای ماندگاری آثار خوشنویسی افزود: نهج‌البلاغه یاقوت مستعصمی که در سال 701 قمری در 239 برگ به خط نسخ کتابت شده است، قدیمی‌ترین مرقع کتابخانه آستان قدس رضوی به شمار می‌آید. 
وی در خصوص دیگر مرقعات نفیس گنجینه رضوی گفت: قرآن بایسنغر میرزا در 65 برگ، از جمله این آثار است که 8 برگ این قرآن نفیس دوره تیموری در موزه قرآن حرم مطهر رضوی و 57 برگ دیگر آن در کتابخانه این آستان مقدس نگهداری می‌شود. 
این کارشناس نسخ خطی و چاپ سنگی ادامه داد: همچنین اثر نفیسی که به خط نستعلیق ممتاز سلطان علی مشهدی خوشنویس برجسته دوره تیموری در سال 889 قمری کتابت شده، در این گنجینه قابل بررسی است. 
وی اضافه کرد: قرآن مشهور به «قرآن سلطنتی» که توسط عبدالله طباخ هروی در سال 845 قمری نوشته شده، یکی دیگر از آثار نفیس گنجینه رضوی محسوب می‌شود. این اثر نفیس به صورت نسخه‌برگردان نیز منتشر شده است. 
صداقت حسینی گفت: مناجات‌نامه حضرت علی(ع) به خط میرعلی هروی موجود در گنجینه رضوی که قدمت آن به قرن دهم قمری برمی‌گردد، نیز در سال 1387به صورت نسخه همانندسازی شده منتشر شده است. 
وی افزود: همچنین می‌توان به وقف‌نامه املاک شاه سلطان حسین صفوی که به خط نسخ احمد نیریزی در سال 1129 قمری کتابت شده، اشاره کرد. 
این کارشناس نسخ خطی و چاپ سنگی از مرقع شماره 5803، به عنوان نفیس‌ترین مرقع کتابخانه آستان قدس رضوی نام برد و افزود: این مرقع دارای 123 برگ و به خطوط میرعلی هروی، میرعماد حسنی، میرزا احمد نیریزی و دیگر خوشنویسان معروف دوره صفوی تا قاجار مزین است.