پیشینه تاریخی مدفن حضرت امام رضا(ع) واکاوی شد

به گزارش آستان نیوز، در این نشست محمدهادی زاهدی مدیر مرکز اسناد با استناد به منابع تاریخی جغرافیدانان مسلمان، طوس را نه یک شهر بلکه منطقه‌ای وسیع شامل شهرهای متعدد عنوان کرد و گفت: اصطخری جغرافیدان قرن چهارم هجری و نویسنده کتاب المسالک و الممالک طوس را مجموعه‌ای از شهرهای رادکان، تابران، نوقان و بزدیغره یا همین طرقبه فعلی می‌داند و یاقوت حموی، نویسنده معجم البلدان طوس را شامل دو شهر تابران و نوقان معرفی می‌کند که بیش از هزار روستا دارد.
 

شهر مرو محل هجرت امام هشتم در گذر تاریخ
زاهدی با اشاره به اینکه خراسان بزرگ به اعتقاد جغرافیدانان مسلمان دارای چهار رکن اصلی نیشابور،طوس، هرات و مرو بوده در مورد مرو که محل هجرت امام هشتم بوده گفت: این شهر یکی از شهرهای باستانی و بزرگ خراسان بود که در ادوار مختلف نقش برجسته‌ای در تاریخ اسلام ایفا کرده و مدتی نیز به‌عنوان پایتخت ایران و کرسی حکومتگران خراسان بوده است و امام رضا(ع) نیز در طول مدتی که در خراسان بوده‌اند در این شهر اقامت داشته‌اند. این شهر سرانجام در اثر هجوم مغول رو به نابودی گذاشت و اکنون به‌جز شهری کوچک که ماری نام دارد و در فاصله حدوداً سی کیلومتری مرو باستانی است چیزی از آن برجای نمانده است.
زاهدی در خصوص معنای مرو نیز گفت: همان‌گونه که فیروزآبادی در تاج العروس گفته است مرو در عربی همان مرج است و اصل این واژه فارسی است و مرغیانه و مرگوش نیز از نام‌های باستانی شهر مرو است که واژه مرغزار نیز از همان ریشه ساخته شده و به‌مرور زمان مرغ تبدیل به مرو شده است.
وی افزود: این شهر باستانی سپس به دلیل اهمیت و اعتباری که این شهر در تاریخ اسلام داشته به مرو شاه جان یا روح و جان پادشاه ملقب شده است.

توس شهر اقامت فرمانروایان
زاهدی سپس به معرفی مختصری از تابران و نوقان پرداخت و گفت: به نظر می‌رسد شهر کانونی توس در ابتدا نوقان بوده و یعقوبی نویسنده قرن سوم در کتاب البلدان در معرفی نوقان می‌گوید نوقان شهر بزرگ‌تر توس است و بعدها این مرکزیت به تابران منتقل شده است به‌گونه‌ای که یاقوت حموی آن را بزرگ‌تر از دیگر شهرهای توس دانسته است و آن را قصبه یا مرکز توس معرفی کرده است.
وی گفت: در فاصله یک میل (در حدود دو کیلومتر) از نوقان روستایی به نام سناباد وجود داشت که در کنار آن باغی بزرگ بود که به گفته یاقوت حموی یک میل در یک میل یعنی حدود دو کیلومتر در دو کیلومتر مساحت داشت و ابن مهلهل آن را در کتاب خود به اختصار توصیف کرده است و در آن ساختمان‌هایی برای اقامت فرمانروایان توس ساخته شده بود.
مدیر مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی ادامه داد: این باغ در تاریخ به‌عنوان باغ حمید بن قحطبه شناخته می‌شود اما این انتساب درست نیست زیرا برخی از شواهد تاریخی نشان می دهند که این باغ و بناهای آن به روزگاران قبل از اسلام بازمی‌گردد. برخی از منابع احداث این باغ و بنای آن را به اسکندر منسوب می‌کنند و برخی دیگر از بنایی که توسط تبابعه یا پادشاهان حمیری یمن در این منطقه سخن می‌گویند که البته به افسانه شبیه است اما این گزارش ها درعین‌حال گویای قدمت این باغ و بناست.
 به نظر می‌رسد این باغ از ساخته‌های کنارنگیان که حاکمان توس بوده‌اند باشد و در داستان گریز یزدگرد سوم از مقابل سپاهیان عرب مسلمان می‌توان نشانه‌هایی از آن را یافت آنجا که وی از نیشابور به سرهنگی از سرهنگان خود دستور می‌دهد تا در توس مکانی برای اقامت شاه بیابد و سرهنگ توسط کنارنگ به باغی هدایت می‌شود که در خارج از شهر بوده و سرهنگ آنجا را مناسب شاه که چند هزار نفر همراه او بوده‌اند ندانسته و یزدگرد به‌ناچار به مرو رفت و در آنجا به دست آسیابانی کشته شد.
 

باغی که مدفن امام شد
زاهدی سپس با اشاره به ماجرای مرگ هارون در توس گفت: هارون در سال 193 برای سرکوبی شورش رافع بن لیث به خراسان آمد و مدتی در نوقان و همین باغ ماند و در همین‌جا نیز از دنیا رفت به دستور مأمون او را در همین باغ و در یکی از ساختمان‌های آن دفن کردند و ده سال پس‌ازآن هنگامی‌که مأمون درصدد انتقال پایتخت به بغداد بود از مرو به همراه نیروها و خدم خود به سمت خراسان به راه افتاد و چند روزی در کنار قبر پدر خود اقامت کرد و در همین‌جا نیز امام هشتم توسط او به شهادت رسید.
وی ادامه داد: مأمون دستور داد سردابی را که پدرش در آن دفن شده بود باز کردند و ابتدا قرار بر این بود که امام پایین پای هارون دفن شوند اما چون حفر زمین میسر نشد به‌ناچار بدن ایشان در بالای سر هارون دفن کردند و دلیل تنگی فضای بالاسر حضرت نسبت به پایین پا نیز همین است.