تولید علم برای زندگی

«دکتر احد فرامرز قراملکی» بیان معارف دینی و اسلامی با ایجاد انگاره‌های جدید و قوی در ذهن نوجوانان و جوانان دهه هشتادی و نودی که ذائقه خاص و جدیدی نسبت به نسل قبلی دارند را نیازمند انجام پژوهش‌های جدید در کنار بهره بردن از نیروی انسانی و پژوهشگرانی می‌داند که نیاز امروزی نسل نو جامعه ایران اسلامی را درک کرده و پاسخگوی نیازهای فکری آنان باشند.

به مناسبت ۲۱ آبان ماه ، سالروز تأسیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، بخش‌هایی از سخنان وی در گفت‌وگو با خبرنگار ما را می‌خوانید.

در شرایط کنونی جامعه اسلامی و نیاز مخاطبان و با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی چه اهداف و برنامه‌هایی را در اولویت فعالیت‌های خود قرار داده و چه اقداماتی را در این زمینه به انجام رسانده است؟

مجموعه‌ای مانند بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی تنها یک پژوهشگاه و مجموعه آکادمیک نیست بلکه متعلق به تشکیلات بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) بوده و این انتساب علاوه بر اهمیت آن، مسئولیت‌آور هم است. این بنیاد باید در دو جهت اساسی، فعالیت پژوهشی و تحقیقاتی خود را ساماندهی کند. یک جهت، کمک به توسعه مرزهای دانش و نزدیک شدن به قله‌های دانش در سطح جهانی و عبور از آن قله‌هاست که این مرحله را «تولید علم با استانداردهای جهانی و حضور آن در محافل جهانی علم» می‌نامیم. همچنین باید با تجارب، علوم و دانش جهانی آشنا باشیم، یعنی علم و دانش جهانی را بشناسیم و نقد کنیم، درباره‌اش تفکر و پژوهش کنیم و به‌طور خلاصه برای رسیدن به قله‌های علم جهانی باید گفت‌وگوی معرفتی انجام دهیم و جهانیان و مخاطبان گوناگون را به درک بهتر و شایسته‌تر معارف ناب رضوی از طریق گفت‌وگو و نقد و تعاملات علمی و پژوهشی، نزدیک کنیم. جهت دوم، «عمومی‌سازی» دانش تولید شده است، یعنی این دانش را در گروه‌های آموزشی، پژوهشی، دانشگاهی و در محافل نخبگان و متخصصان، محصور و محدود نکنیم و آن را با عمومی‌سازی به کف و صحن زندگی عموم مردم بیاوریم و این دانش در ذهن، فکر و فرهنگ ارتباطی و سبک زندگی مردم، خود را نشان دهد. من از نخستین روز حضورم در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی به این دو هدف یا دو کار اساسی، ورود کرده و به اتفاق همکاران بنیاد، در این زمینه تلاش کرده‌ایم.

عمومی‌سازی دانشی که فرمودید به چه معناست؟

عمومی‌سازی دانش که خود یک شاخه از علم و دانش است یعنی یک علم و دانشی با حفظ چارچوب و شئون یک نظریه علمی، تبدیل به ادبیات مورد استفاده در بین عموم مردم شود. به عنوان مثال در حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) و در بین مخاطبان آستان قدس رضوی از همه اقوام و نژادها، اقشار، مذاهب، ادیان و ملل، فرهنگ‌ها و عقاید گوناگون (به صورت کم و زیاد) و از نقاط مختلف ایران و جهان و از طبقات گوناگون جامعه، نخبگان و متخصصان، دانشگاهیان، دانشجویان، دانش‌آموزان، خانواده‌ها، مردان و زنان، هنرمندان، ورزشکاران، جوانان و نوجوانان و... حضور دارند. در همین راستا و در زمینه علوم مختلف مانند معارف رضوی، معارف اسلامی، مطالعات اجتماعی، کلام، فلسفه، فقه و سایر دانش‌هایی که در حوزه مأموریت این بنیاد است، در حال عمومی‌سازی هستیم و کتاب‌هایی در این حوزه در حال تولید است که مخاطبان عمومی دارد. در صورتی که پیشتر، این کار در سیاست‌های بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس وجود نداشت و بیشتر به تولید کتاب‌ها و آثار اختصاصی و تخصصی برای مخاطبان خاص پرداخته می‌شد.

اگر امکان دارد برای ملموس شدن این قضیه، به مصادیق این جنس پژوهش‌ها اشاره کنید.

به تلاش این بنیاد در دوره‌های پیش برای انتشار کتاب «المعجم» اشاره می‌کنم که این کتاب هم‌اکنون به عنوان یک پژوهش شناخته‌شده در رشته لغت‌شناسی قرآن در سطح جهان و به عنوان یک کار شایسته می‌درخشد. یعنی در دانش لغت‌شناسی قرآن کریم، این کتاب، قله‌نشین جهان است. هم اکنون ۴۵ جلد از این اثر و تا حرف «ض» چاپ شده و دو جلد دیگر نیز زیر چاپ است.

نمونه بعدی در زمینه فعالیت تخصصی این بنیاد، انساب‌شناسی و سادات‌پژوهی و به‌ویژه «شجره‌نامه سلسله سادات» است. گروه سادات و مفاخر اسلامی این بنیاد یک مرجع مهم و شناخته شده در این زمینه در سطح دنیاست. در همین خصوص «کتاب اطلس سادات ایران» توسط این بنیاد منتشر و در حوزه «اطلس سادات رضوی» و «اطلس سادات جهان» هم فعالیت‌های خوبی در زمینه‌های پژوهشی و تحقیقاتی انجام شده که نتایج بدست آمده ان‌شاءالله در سال‌های آینده منتشر می‌شود.

در حوزه عمومی شدن علم و دانش هم کارهای خوبی انجام شده و یا در دست اقدام است. ابتدا در این زمینه یک توضیحی را بیان می‌کنم. ما پدیده‌ای به نام «انباشت پند» داریم، به این معنی که پدر، مادر، معلم، مدیر، مسئول، بزرگ‌ترها به کوچکترها و... همه و همه در حال پند دادن و نصیحت کردن یکدیگر هستند و موعظه می‌کنند و این پند و نصیحت کردن هم حد و اندازه‌ای نداشته و به طور مستمر به‌اصطلاح «انباشت» می‌شود. ضمن اینکه بخش گسترده‌ای از این نصایح و پندها به دلایل مختلفی، ناشدنی بوده و قابل عمل کردن نیستند. مانند اینکه پدر یا مادری امروزه به فرزندانش نصیحت کند با فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی، رایانه، پیام‌رسان‌ها، کانال‌های اطلاع‌رسانی و... ارتباط نداشته باشند. خب این‌گونه پند و نصیحت‌ها قابل قبول نبوده و عملی نمی‌شوند. در همین زمینه در این بنیاد به یک گروهی از افراد محقق و پژوهشگر با هدایت و راهنمایی یکی از فیلسوفان و با نظارت خود من که در کنار این گروه بوده‌ام، مأموریت دادیم این پدیده انباشت پند را با رویکرد میان‌رشته‌ای بررسی کنند تا ابتدا ببینیم این پدیده چه پیامدهایی در سطح جامعه دارد. متوجه شدیم «انباشت پند» سبب «افزایش بی‌اعتمادی» به پنددهنده و همچنین «افزایش لجاجت و لجبازی مخاطبان» و «دین‌گریزی و اخلاق‌گریزی» آنان می‌شود.

در همین زمینه نتایج تحقیقات و تحلیل‌های دوستان ما در این گروه به صورت کتابی با عنوان «پند بیهوده» چاپ و منتشر شد و هم اکنون چاپ دوم آن هم در حال به پایان رسیدن است. از دیگر کارهایی که در زمینه عمومی‌سازی علم آغاز کرده‌ایم و تصمیم داریم به صورت یک محصول علمی (غیر از کتاب) و در قالب «یک محصول چند رسانه‌ای» منتشر شود، اثری با عنوان «پژوهش بیهوده» است. بر اساس فرمایش رهبر معظم انقلاب، پژوهش باید هدفمند باشد و هدف آن هم در بیانیه گام دوم انقلاب بیان شده، یعنی از یک طرف باید به قله‌های جهانی علم دست یابیم، از طرف دیگر مشکلات و گرفتاری‌های اجتماعی کشور را حل کنیم، در همین زمینه این مسئله را بیان کردیم که چگونه می‌شود یک پژوهش در زمره پژوهش‌های بیهوده قرار می‌گیرد و نتیجه قابل قبول و کاربردی هم ندارد و فقط منجر به صرف منابع مالی و ایجاد هزینه بی‌مورد می‌شود.

خبرنگار: محمدحسین مروج کاشانی