نقش پررنگ موقوفه فرهنگی حاج حسین آقا ملک در تولید و چرخه دانش

به گزارش آستان نیوز، تعظیم و تکریم شعائر اسلامی، سعادت مملکت ایران، خدمت به جامعه و ترقی معارف، مهم‌ترین اهدافی است که در وقف‌نامه زنده‌یاد حاج حسین آقا ملک، بنیانگذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک ذکر شده است. از این رو این مجموعه فرهنگی پویا، خدمات ارزشمندی در گستره فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی به عموم مردم به ویژه پژوهشگران ارائه می‌دهد؛ خدماتی که تبلور آن را می‌توان در چاپ و نشر آثار پژوهشی با محوریت کتابخانه و موزه ملی ملک دید. در این مجال، پای صحبت‌های دو پژوهشگر همکار با این موقوفه می‌نشینیم که آثار پژوهشی آنان در سال‌های اخیر در قالب کتاب توسط انتشارات کتابخانه و موزه ملی ملک روانه بازار نشر شده است.  
 

از برپایی نمایشگاه‌ها تا چاپ کتاب‌های پژوهشی
بهروز امینی، نسخه‌پژوه چهل و نه ساله تهرانی که دارای مدرک کارشناسی ارشد نسخه‌شناسی از دانشگاه شهیدبهشتی است، یکی از پژوهشگران برجسته همکار با کتابخانه و موزه ملی ملک است و در حال حاضر در قزوین سکونت دارد.
 او می‌گوید: به دلیل سابقه فعالیت در رشته خوشنویسی، با این مجموعه فرهنگی آشنا شدم. از سال 1390 نیز در حال بررسی مجموعه نسخه‌های خطی و قطعات خوشنویسی گنجینه ملک هستم که ماحصل این فعالیت‌های پژوهشی به برپایی 40 نمایشگاه دائمی، موقت و تک‌اثر همچون «نجوم»، «آناتومی» و «تقویم» در این موقوفه و همچنین انتشار چند کتاب منتهی شده است. 
امینی ادامه می‌دهد: کتاب «فهرست توصیفی نسخه‌های خطی پزشکی و علوم وابسته مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک» که توسط انتشارات این مؤسسه در سال 1400 به زیور چاپ آراسته شد، از جمله این آثار است. این کتاب با انجام نسخه‌شناسی و کتاب‌‌شناسی نسخه‌های خطی پزشکی این گنجینه تألیف شده است و راهگشای فعالیت‌های پژوهشی محققان بر روی این نسخه‌ها است. چراکه فهرست‌ها برای یک محقق مهمترین ابزار پژوهش است. در حال حاضر نیز مشغول بررسی نسخه‌های موضوعی نجوم و کیمیا گنجینه ملک هستم. 
او می‌افزاید: با توجه به شناختی که از نسخه‌های خطی گنجینه ملک دارم، این پروژه‌ها را به مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک پیشنهاد می‌دهم و پس از تأیید مؤسسه، بررسی و پژوهش خودم را آغاز می‌کنم.
 

نفاست نسخه‌های خطی گنجینه
از این نسخه‌پژوه در خصوص ظرفیت‌های پژوهشی مجموعه نسخه‌های خطی کتابخانه و موزه ملی ملک می‌پرسم و او پاسخ می‌دهد: از آنجایی که مرحوم حاج حسین آقا ملک و همچنین مرحوم احمد سهیلی خوانساری با توجه به تخصص خود نسخه‌های برگزیده و پرمحتوا را برای این کتابخانه گردآوری کرده‌اند، این گنجینه دارای مجموعه غنی در حوزه نسخه‌های خطی در موضوعات مختلف ادبی، فقهی و علمی است. به طور مثال فکر نمی‌کنم مرکزی در ایران چنین نسخه‌های نفیس و خوبی در حوزه پزشکی داشته باشد. 
امینی می‌گوید: وقتی خدمات‌رسانی کتابخانه و موزه ملی ملک به محققان را با برخی کتابخانه‌های کشور مقایسه کنیم متوجه همکاری دلسوزانه کارشناسان اهل فن این مجموعه فرهنگی خواهیم شد.
او خاطرنشان می‌کند: امیدوارم در آینده با حمایت بیشتر مسئولان کتابخانه و موزه ملی ملک شاهد گسترش روزافزون فعالیت‌های علمی و پژوهشی در این مجموعه در راستای اجرای نیات واقف آن باشیم.
 

نگاه پژوهشگران به وقفی بودن مجموعه 
عاطفه شفیعی، سی و هشت ساله، یکی دیگر از پژوهشگران تهرانی همکار با مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک است. او فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد صنایع دستی از دانشگاه هنر است و در حال حاضر در دانشگاه سمنان تدریس می‌کند. 
شفیعی درباره چگونگی آشنایی خود با این مجموعه فرهنگی می‌گوید: سال 1387 برای انجام فعالیت‌های پژوهشی دوران دانشجویی خود و تدوین پایان‌نامه‌ام با محوریت بررسی هنر تذهیب در کتاب‌های دوره قاجار به پیشنهاد استادم به کتابخانه و موزه ملی ملک مراجعه کردم. 
این پژوهشگر بیان می‌کند: کتاب «هنر تذهیب در عصر قاجار(دوره ناصری و مظفری)» را نیز با بررسی هنر تذهیب بر روی آثار متنوع برخی از موزه‌های کشور از جمله موزه ملی ملک تألیف کردم که توسط این مؤسسه در سال جاری منتشر شد. در واقع بیشتر محتوای این کتاب ماحصل بررسی هنر تذهیب در آثار دور قاجار گنجینه ملک همچون قلمدان‌ها، عقدنامه‌ها و نسخه‌های خطی است و می‌تواند مورد استفاده هنرمندان حوزه تذهیب قرار گیرد. 
او ادامه می‌دهد: وقتی طرح پژوهشی‌ام مورد تأیید این مؤسسه برای نشر کتاب قرار گرفت، احساس مسئولیت سنگین‌تری کرده و با صرف زمان و دقت بیشتری تلاش کردم اثری شایسته تألیف کنم، به خصوص که کتابخانه و موزه ملی ملک یک مجموعه وقفی است و از عواید موقوفات حاج حسین آقا ملک قرار بود کتابم منتشر شود.
 

خدمات‌رسانی عالی حضوری و غیرحضوری
در ادامه از شفیعی می‌خواهم سطح خدمات‌رسانی کتابخانه و موزه ملی ملک به پژوهشگران را برایمان ارزیابی کند. او در این خصوص می‌گوید: با توجه به اینکه از خدمات این مجموعه در مراحل مختلف پژوهشی؛ از انجام یک تحقیق کلاسی دانشگاه تا تدوین پایان‌نامه و تألیف کتاب استفاده کرده‌ام، به خوبی می‌توانم چگونگی خدمات‌رسانی آن را به دانشجویان و پژوهشگران بررسی کنم و با اطمینان بگویم که سطح ارائه خدماتشان عالی است. حتی چگونگی ارائه خدمات موزه ملی ملک در مقایسه با سایر موزه‌های کشور که با آن‌ها ارتباط داشتم هم زبانزد است. 
او می‌افزاید: همچنین دوران شیوع بیماری کرونا را از یاد نمی‌برم؛ زمانی که به دلیل رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در کشور امکان استفاده حضوری از خدمات مراکز فرهنگی مثل موزه‌ها و کتابخانه‌ها را نداشتیم. در این شرایط، از خدمات غیرحضوری وب‌سایت کتابخانه و موزه ملی ملک استفاده کردم. حتی به شاگردانم در دانشگاه هم این وب‌سایت را با افتخار معرفی کردم. شاید بتوان گفت کتابخانه و موزه ملی ملک تنها موزه‌ای در کشور است که چنین پایگاه اطلاعاتی غنی از آثار گنجینه خود را با عکس‌های بسیار باکیفیت از آن‌ها در بستر فضای مجازی برای استفاده عموم کاربران به ویژه پژوهشگران دنیا قرار داده است.
این پژوهشگر حوزه هنر تصریح می‌کند: پژوهشگران و دانشجویان می‌توانند روی تک تک مجموعه‌های گوناگون آثار گنجینه ملک همچون نسخه‌های خطی، سکه‌ها و تابلوهای نقاشی، از ابعاد مختلف مطالعه و تحقیق کنند. حتی برخی از آثار آن مثل قلمدان‌ها به صورت تک اثر قابلیت بررسی و تألیف مقاله دارد. 
همچنین شفیعی می‌گوید: اگرچه کتابخانه و موزه ملی ملک در مقایسه با برخی از موزه‌های کشور، تعداد آثار کمتری دارد اما ظرفیت‌های پژوهشی گسترده‌تری این مجموعه برای دانشجویان و پژوهشگران کشور فراهم کرده است. بی‌شک این امر به خدمات‌رسانی پژوهشی عالی آن؛ از امکان دسترسی آسان‌تر به اطلاعات و تصویرهای آثار تا همکاری کارشناسان باتجربه آن برمی‌گردد. 
شایان ذکر است، کتابخانه و موزه ملی ملک در سال 1316 شمسی بر آستان مقدس حضرت رضا(ع) وقف شده است و در حال حاضر همه‌روزه بجز روزهای تعطیل، از ساعت 8:30 تا 16:20 (پنج‌شنبه‌ها از ساعت 9 تا 16:20) در تهران، خیابان امام خمینی(ره)، سر در باغ ملی، خیابان ملل متحد(میدان مشق) پذیرای علاقه‌مندان است.