بررسی نقش معماران و عکاسان در مستندسازی حرم امام رضا(ع) / تجلیل از پیشکسوتان معماری و عکاسی حرم مطهر

به گزارش آستان نیوز، این نشست تخصصی صبح امروز با حضور جمعی از مدیران، کارشناسان و خادمیاران سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در اتاق کنفرانس کتابخانه مرکزی این آستان مقدس برپا شد. 
همچنین در این نشست از خدمات شایسته مهندس رضا دیشیدی استاد و پیشکسوت معماری آستان قدس رضوی، علی اصغر ناصری‌مهر استاد و پیشکسوت عکاسی حرم مطهر رضوی و همچنین صادق پاشایی و حسین گرمابی؛ دو خادمیار حوزه اسناد دیداری- شنیداری این سازمان با اعطای لوح تقدیر و هدایایی به رسم یادبود تجلیل شد. 
 

تشریح جابه‌جایی قبر شیخ طبرسی(ره)
مهندس رضا دیشیدی استاد و پیشکسوت معماری آستان قدس رضوی در این نشست گفت: از دوران کودکی یعنی از حدود سال 1312 به پشتوانه این‌که پدرم در حرم مطهر رضوی معمار بود، در این آستان مقدس کار می‌کردم. 
وی ضمن اشاره به مطالبی در خصوص معماری حرم مطهر و انجام برخی از جابه‌جایی‌های خاص در تاریخ آستان قدس رضوی، به روایت جابه‌جایی قبر شیخ طبرسی(ره) در ابتدای دهه 70 در این آستان مقدس پرداخت. 
دیشیدی در این باره گفت: در زمان احداث خیابان طبرسی امروزی، قبر شیخ طبرسی(ره) در حاشیه خیابان افتاده بود بنابراین با کسب مجوز از تولیت فقید آستان قدس رضوی مرحوم آیت الله واعظ طبسی، اقدام به جابه‌جایی این قبر بدون انجام نبش قبر ایشان کردیم. 
وی در ادامه به تشریح جزئیات فنی این جابه‌جایی مهم در تاریخ آستان قدس رضوی پرداخت و به نکاتی همچون گودبرداری اطراف قبر شیخ طبرسی(ره) به عمق چهار متر و عرض سه متر، بتون‌ریزی در اطراف قبر، استفاده همزمان از چهار جرثقیل و جابه‌جایی قبر با تریلی، اشاره کرد. 
 

تاریخچه عکاسی در ایران و مشهد
همچنین مهدی حسامی پژوهشگر حوزه عکس‌های تاریخی در این نشست گفت: عکس‌ها، از جمله اسناد ارزشمند پژوهشی به شمار می‌آید که به همت عکاسان ثبت و ماندگار شده است. 
وی ضمن بیان معنای لغوی عکاسی و بررسی آن از سه جنبه «علمی»، «صنعتی» و «هنری» افزود: صنعت عکاسی در سال 1839 میلادی ظهور کرد و به فاصله کمتر از سه سال نیز در جهان رشد و گسترش یافت. 
حسامی با اشاره به اینکه از اواخر حکومت محمدشاه قاجار، پای این صنعت به ایران گشوده شد، ادامه داد: اولین عکس‌ها در ایران به طور غیررسمی توسط «پاولوف روسی» در سال 1258 قمری(1842 میلادی) و اولین عکس‌های رسمی توسط «ژول ریشار فرانسوی» در 14 آذر 1223 از ناصرالدین شاه به هنگام ولایتعهدی در تبریز انداخته شده است. 
وی با بیان اینکه تاریخ عکاسی در شهر مشهد با توجه به اهمیت و جایگاه آن از سابقه و تاریخچه خاصی برخوردار است، اظهار کرد: اولین عکس در مشهد توسط «آنتونیو جیانوزی» در سال 1274 قمری گرفته شده است.  
این پژوهشگر حوزه عکس‌های تاریخی افزود: قبل از تهیه عکس از شهر مشهد، نقاشی‌هایی از این شهر مقدس و حرم مطهر امام رضا(ع) نیز تهیه شده است که می‌توان به نقاشی از فضای داخلی صحن عتیق(انقلاب امروزی)، صحن آزادی و اطراف حرم مطهر توسط «خانیکوف روسی» در سال 1858 اشاره کرد. 
وی گفت: بررسی تاریخ عکاسی مشهد نشان می‌دهد اولین عکاسان حرفه‌ای و علمی ایران به همراه ناصرالدین شاه یا به دستور وی راهی خراسان و مشهد شدند که آقا رضا عکاسباشی، منوچهر خان عکاسباشی و عبدالله قاجار، از جمله این عکاسان به شمار می‌آیند.
 

سابقه فعالیت عکاسان در آستان قدس رضوی
حسامی در خصوص تاریخچه عکاسی در آستان قدس رضوی نیز بیان کرد: این آستان مقدس همگام با سایر مراکز و مؤسسات به محض ورود هنر و صنعت به شهر به دو منظور، نخست برای ثبت وقایع، بازدیدها و تشریفات مذهبی و سیاسی و سپس برای ثبت و ضبط تغییر و تحولات حوزه اماکن متبرکه رضوی و معماری، نهایت استفاده را از عکاسی برده است. 
وی ادامه داد: در این راستا آستان قدس رضوی، عکاسانی را برای انجام امور عکس و عکاسی به استخدام خود در آورده است که نمونه اسناد مکتوب مربوط به پرداخت مواجب به عکاسان در حرم رضوی در دوره قاجار موجود است، اما متأسفانه از عکس‌های گرفته شده توسط این عکاسان خبری نیست. از جمله این عکاسان می‌توان از میرآقا عکاسباشی و سیدرضا قوام السادات نام برد. 
 این پژوهشگر گفت: عکاسان به صورت رسمی یا قراردادی(مقاطعه کار) در دوره پهلوی با آستان قدس رضوی همکاری داشتند. البته برخی از عکاسان نیز با این آستان مقدس ارتباط کاری نداشتند، اما از حرم مطهر و پیرامون آن عکس‌های ارزشمندی تهیه کرده‌اند. 
وی با بیان اینکه محمد علیخان مصور تبریزی، علی آیریا، محمد امامی و علی اصغر ناصری، جزو عکاسان رسمی مجموعه آستان قدس رضوی محسوب می‌شدند، خاطرنشان کرد: علی اصغر ناصری، اولین کارمند رسمی عکاس این آستان مقدس بوده است. 
 

پای سخن اولین کارمند عکاس آستان قدس
در ادامه، علی اصغر ناصری‌مهر استاد و پیشکسوت عکاسی حرم مطهر رضوی با اشاره بر اینکه سابقه فعالیتش در رشته عکاسی به دهه 40 برمی‌گردد، اظهار کرد: من آخرین شاگرد علی آیریا؛ عکاس قدیمی مشهد و آستان قدس بودم که در سال 1351 به استخدام کتابخانه این آستان مقدس درآمدم و کار عکاسی از نسخه‌های خطی کتابخانه را آغاز کردم. 
وی تصریح کرد: اوج کار عکاسی در آستان قدس رضوی نیز در زمان توسعه حرم مطهر رضوی با بازسازی فلکه حرم مطهر از اوائل دهه 50 شمسی آغاز شد.
ناصری‌مهر با اشاره بر اینکه در سال 1380 بازنشسته شده است، گفت: مایه افتخارم است که 35 هزار حلقه میکروفیلم از کتاب‌های خطی آستان قدس رضوی تهیه کردم. همچنین افتخار عکاسی از اولین مراسم غبارروبی حرم مطهر را پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1358 داشتم. 
وی افزود: پس از بازنشستگی نیز به عنوان مشاور در مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در نشر آثار نفیسی همچون کتاب «تعویض ضریح مطهر»، بازنشر «قرآن بایسنغری» و «قرآن ابراهیم سلطان» و چاپ چند جلد از «مجموعه شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی» مشارکت داشتم. 
شایان ذکر است، بیش از صد هزار عکس تاریخی در کنار اسنادی همچون فیلم و نوار ویدئویی در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. نمونه‌ای از عکس‌های تاریخی مشهد و حرم مطهر رضوی موجود در این مرکز نیز در نشست حاضر به نمایش درآمد.