بررسی «رویکرد تاریخ فرهنگی در پژوهش هنر اسلامی» در موزه رضوی

به گزارش آستان نیوز، این نشست در ادامه برگزاری سلسله نشست‌های تخصصی موزه رضوی صبح امروز با حضور  علیرضا کریمی استادیار دانشکده هنر دانشگاه شاهد تهران و جمعی از مدیران و کارشناسان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در نگارخانه این موزه برپا شد. 
 

نگاه علمی به تاریخ 
استادیار دانشکده هنر دانشگاه شاهد در این نشست ابتدا پرسش‌های «ماهیت تاریخ کدام است؟»، «آیا تاریخ علم است؟»، «مرز تاریخ و داستان کجاست؟»، «ذهنیت و عینیت کجای تاریخ ایستاده‌اند؟»، «موضع مؤلف در تاریخ نگاری کدام است؟»، «تاریخ فرهنگی چیست؟» و «پژوهش هنر اسلامی چقدر تابع تاریخ فرهنگی است؟ را مطرح کرد.
علیرضا کریمی در ادامه به بررسی نسبت تاریخ و علم پرداخت و گفت: به اعتقاد «فون رانکه»، تاریخی که تا قبل از قرن نوزدهم میلادی خوانده‌ایم، تاریخی بوده که با جانبداری و به فرمان حکمرانان زمانه نوشته شده است، در حالی که تاریخ به مثابه علم و اندیشه باید باشد و اثبات شود. به عبارتی باید با توجه به عینیت‌ها پیش رفت، نه ذهنیت‌ها.
وی افزود: تحصیل اعتبار نیز از راه انسجام با مؤلفه‌های «درست بودن(عدم ناسازگاری)»، «جامع بودن(مرتبط با تمام نکات متن)»، «آگاهی‌بخش(واجد ویژگی‌های خاص متن منتخب و نه کلی‌گویانه)» و «عدم جانبداری(تکیه بر پیش فرض‌های ذهنی)» در متن تاریخی به‌دست می‌آید. 
 

روایت مشترک داستان و تاریخ
این استادیار دانشگاه شاهد در خصوص روایت مشترک داستان و تاریخ گفت: علاوه بر اینکه ریشه این دو واژه در زبان انگلیسی مشابه است، هر دو دارای ساختمان روایتی مشترک هستند. یعنی دارای آغاز، بدنه و پایان هستند. 
وی همچنین براساس اندیشه‌های «ارسطو» در تعریف تاریخ و داستان بیان کرد: تاریخ شرح کنش و نتایج آن است. داستان بیان کنش‌ها در یک پیرنگ(تنظیم رویدادها) است. هر گونه شرحی از تداوم این کنش‌ها نیز روایت است. تبیین تاریخ نیز تابع منطق داستان است. 
 

وقتی منتقد جای مورخ را می‌گیرد
کریمی با محوریت تاریخ در قرن بیستم میلادی نیز به بیان توضیحاتی درباره بسط اندیشه مارکسیسم، تاریخ پایین به بالا، تاریخ توده‌ها و نادیده‌ها، مکتب آنال در فرانسه پرداخت و افزود: در پسامدرن، تاریخ کارکرد خود را همچون گذشته از دست می‌دهد و تاریخ تحلیلی جایگزین تاریخ روایی می‌شود. یعنی منتقد به جای مورخ قرار می‌گیرد. به عبارتی در تاریخ مؤلف بی‌طرف نداریم. 
 

تاریخ فرهنگی؛ تاریخ شناخت نظام معناها
وی با اشاره به نظریه پایان تاریخ از دیدگاه «فرانسیس فوکویاما» و اندیشه هگلی تاریخ و ضرورت فلسفه تاریخ، به بررسی ابعاد تاریخ فرهنگی پرداخت و گفت: تاریخ فرهنگی، تاریخ شناخت نظام معناها است و رویکردی میان رشته‌ای دارد. 
این استادیار دانشگاه شاهد با تأکید بر گستردگی دامنه تاریخ فرهنگی تصریح کرد: فرهنگ در این رویکرد، متغیر وابسته نیست. در واقع، فرهنگ نه معلول بلکه علت است. 
وی در ادامه با اشاره بر اهمیت تاریخ فرهنگی در ایران و ضرورت کاوش گذشته برای حال، به بیان دیدگاه‌ «آلن مانزلو» پرداخت که مؤلفی واجد موضع فرهنگی است و فهمی متفاوت از واقعیت را به خواننده تحمیل می‌کند. 
کریمی همچنین با ذکر بخشی از متن کتاب‌های «تصویر بهشت در هنر اسلامی»؛ «هنر و معماری اسلامی» و «جهان دوگانه مینیاتور ایران» گفت: در بیشتر کتاب‌های تألیف شده در حوزه هنر اسلامی توسط مؤلفان خارجی، نگاه شرق‌شناسانه وجود دارد، اما بسیاری از این مؤلفان، درک صحیحی از معارف و زمینه‌های فرهنگی این حوزه ندارند و آثارشان سطحی‌نگر و تفسیر به رأی نوشته شده است. 
شایان ذکر است، گذر تاریخ از گونه سنتی به گونه علمی، گذر تاریخ از بازنمایی عینی به واسازی زمینه‌ای، تاریخ فرهنگی و محوریت فرهنگ و ذهنیت، پیروی پژوهشگران هنر اسلامی از آراء نویسندگان غربی، پیروی محققان غربی از ذهنیات و انگاره‌های موجود، محوریت اصالت فرمی و بی‌معنا انگاری، رواج فهمی نادرست از فرهنگ و هنر اسلامی و ضرورت ترویج رویکرد تاریخ فرهنگی نسبت به متون هنر اسلامی، از جمله نتایج این نشست تخصصی بود.