کتاب «مکتوبات میرزا آقاسی و میرزا آقاخان نوری درباره شیلات شمال» منتشر شد

به گزارش آستان نیوز، این کتاب با بررسی و پژوهش بر نسخه خطی شماره 5664 موجود در گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک بزرگترین موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران به کوشش مهتا باصفا و مرضیه مرتضوی قصاب‌سرائی به زیور چاپ آراسته شده است.
 

معرفی نس خه خطی
مهتا باصفا کارشناس نشر و تبلیغ مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک و یکی از پژوهشگران کتاب درباره پیشینه این پژوهش اظهار کرد: شماری نسخه در قالب آلبوم و مرقع از اسناد ارزشمند تاریخی از دوره قاجار در میان هزاران نسخه خطی گنجینه ملک وجود دارد که اصل و سواد رقم‌ها، فرمان‌ها، دست‌خط‌ها و دیگر مکتوبات مربوط به شاهان، شاهزادگان و دیگر دولتمردان عصر قاجار را دربرمی‌گیرند. بیشتر این‌ آثار به جز اندک‌شمار، تاکنون بازنوشت و منتشر نشده‌اند. 
وی با اشاره بر اینکه این سندهای تاریخی دربردارنده آگاهی‌های خام و دست اول تاریخی درباره اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دوره قاجار است، افزود: مکتوبات حاج میرزا آقاسی (صدراعظم محمد شاه) و میرزا آقاخان نوری (صدراعظم ناصرالدین شاه)، یکی از این نسخه‌ها است که آگاهی‌هایی ارزشمند درباره شیلات گیلان و مازندران در زمینه‌هایی همچون اجاره‌کنندگان شیلات، میزان اجاره‌ها، تنخواه‌های ارسالی شیلات به دیوان اعلی، وضعیت صید ماهی در رودخانه سفیدرود و انزلی توسط صیادان ایرانی و روسی در خود دارند.
باصفا گفت: نسخه خطی شماره 5664 در 483 صفحه، دربرگیرنده اصل و سواد اسناد دیوانی درباره شیلات گیلان و مازندران در دوره سلطنت محمد شاه و نیمه نخست حکومت ناصرالدین‌شاه است.
وی ادامه داد: بخش بزرگی از این نسخه خطی مربوط به سواد مکتوباتی از حاج میرزا آقاسی و میرزا آقاخان نوری است. بخشی از آن نیز دربردارنده اصل و سواد چند فرمان و ملفوفه فرمان از محمد شاه و ناصرالدین شاه، دو رقم از مهد علیا (همسر محمد شاه و مادر ناصرالدین شاه)، همچنین سواد مکتوباتی از تعدادی از رجال کشوری ایران و روسیه است. 
کارشناس نشر و تبلیغ مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک تصریح کرد: مخاطب بیشتر این مکتوبات، میرزا اسماعیل میزان آقاسی مباشر شیلات گیلان و پس از او پسرش محمودخان، سپس حکام گیلان و دیگر مباشرین شیلات گیلان و مازندران بوده‌اند. 
باصفا گفت: این اسناد به دوره زمانی میانه سال 1252 تا سال 1275 قمری باز می‌گردند که با رعایت تقدم و تأخر زمانی به ترتیب در جای خود گذاشته شده‌اند. از میان سندها تنها شماری فرمان و رقم و چند مکتوب، مُهر روی سند دارند اما در بیشتر آن‌ها در ظَهر دست‌خط‌هایی خطاب به مخاطبِ نامه و مُهر یا مهرهایی از نویسندگان آن وجود دارد. 
وی اضافه کرد: همه مهرها در شکل‌های مربع، مربع محراب‌دار، هشت گوش و بیضی، مربوط به محمد شاه، ناصرالدین شاه، مهد علیا، حاج میرزا آقاسی، میرزا آقاخان نوری، دبیرالملک، معیرالممالک، محمدکاظم و دیگر رجال کشوری‌ است.
 

کتابی با 237 سند تاریخی
کارشناس نشر و تبلیغ مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با اشاره بر اینکه مطالب کتاب در دو بخش ارائه شده است، بیان کرد: بخش نخست با 89 سند دربرگیرنده سواد رقم، فرمان و ملفوفة فرمان از محمد شاه و مهد علیا و مکتوباتی از حاج میرزا آقاسی بیشتر خطاب به میرزا اسماعیل میزان آقاسی و شماری دیگر از رجال حکومتی است.
وی افزود: بخش دوم کتاب با 148 سند دربرگیرنده سواد رقم، فرمان و ملفوفه فرمان از ناصرالدین شاه، مهد علیا و مکتوباتی از میرزا آقاخان نوری بیشتر خطاب به میرزا اسماعیل میزان آقاسی و دیگر رجال است. 
باصفا همچنین به معرفی متن دست‌خطی که از احمد سهیلی خوانساری در آستر بدرقه این نسخه وجود دارد، پرداخت: «هو، در این مجموعه مکاتیبی از حاج میرزا آقاسی و میرزا آقاخان نوری و دوستعلی خان معیرالممالک و دیگران راجع به تنخواه گیلانات و واگذاری شیلات به میزان آقاسی و اولاد او جمع‌آوری شده که از نظر تاریخ قابل اهمیت می‌باشد، خاصه اجارات شیلات. احمد سهیلی خوانساری عفی عنه 1363 هجری».
 

نشر کتاب در دو فصل و یک مقدمه
کارشناس نشر و تبلیغ مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با بیان اینکه کتاب مکتوبات حاج میرزا آقاسی و میرزا آقاخان نوری درباره شیلات شمال ایران، دو فصل و یک مقدمه دارد، گفت: مقدمه، معرفی کوتاه نسخه خطی و موضوع آن (شیلات و امتیازات مربوط به آن در دوره قاجار) را در خود دارد. 
وی ادامه داد: همچنین در مقدمه کتاب با بهره‌گیری از منابع و مآخذ معتبر تاریخی از موضوع شیلات؛ از آغاز پیدایش تا ملی شدن آن در دوره پهلوی دوم سخن گفته شده است. 
سپس مُهرهای موجود در مکتوبات نسخه خطی متعلق به شاه و دیگر دیوانیان با نام و خوانش سجع مهر هر یک از شخصیت‌ها در جدولی آورده شده‌ است. فصل‌های کتاب نیز به ترتیب تاریخی در دو فصل مربوط به مکتوبات حاج میرزا اقاسی و میرزا آقا خان نوری منتشر شده است. 
شایان ذکر است، کتاب مکتوبات حاج میرزا آقاسی و میرزا آقاخان نوری درباره شیلات شمال ایران توسط انتشارات کتابخانه و موزه ملی ملک منتشر شده است. دوستداران برای خرید این کتاب می‌توانند به ساختمان این موقوفه فرهنگی به نشانی «تهران، میدان امام خمینی (ره)، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)» مراجعه کنند.