قدیمی‌ترین اسناد نقش زنان در حرم مطهر رضوی رونمایی شد

به گزارش آستان نیوز، این مراسم رونمایی به عنوان یکصد و پنجاه و سومین برنامه سه‌شنبه‌های علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی صبح امروز با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین سیدجلال حسینی رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد این آستان مقدس و جمعی از مدیران و کارشناسان این سازمان در محل موزه قرآن و هدایای مقام معظم رهبری حرم رضوی برگزار شد. 
«پرداخت مواجب به آغا فاطمه زیارت‌نامه‌خوان، در سال 1026 قمری»، «انتصاب آغا زینب و آغابیگم به سمت کفشبانی کشیک زنانه به جای خواجه نبی در سال 1068 قمری» و «وقف یک باب منزل در اصفهان توسط فیروزه جدیدالاسلام، در سال 1147 قمری»، از جمله این اسناد تاریخی است. 
از دیگر اسناد مرتبط با نقش زنان در حرم مطهر رضوی می‌توان به «پرداخت مواجب به اشرف‌السلطنه و بهجت‌الدوله؛ خادمه‌های حرم مطهر، در سال 1316 قمری» و «حکم ظهیرالاسلام متولی باشی آستان قدس، در مورد انتصاب بی‌بی‌عالم آغا به خدمت خادمی مسجد ریاض در سال 1335 قمری» اشاره کرد. 
 

نقش زنان در وقف و نذر
در این مراسم الهه محبوب رئیس اداره اسناد آستان قدس رضوی با اشاره بر اینکه اسناد تاریخی نگاه ما را نسبت به نقش زنان در جامعه اسلامی ایرانی متحول می‌سازد، اظهار کرد: بیش از 10 هزار برگ سند تاریخی در آرشیو مرکز اسناد این آستان مقدس نگهداری می‌شود که فعالیت‌های زنان را در عرصه‌های مختلف جامعه در گذشته نشان می‌دهد. بخشی از این اسناد موجود مرتبط با حضور زنان در حرم مطهر رضوی است. 
وی گفت: قدیمی‌ترین اسناد موجود در گنجینه رضوی روایتگر نقش زنان به عنوان واقف و ناذر است. در واقع زنان جزء اولین واقفان قرآن‌ها، کتاب‌ها و املاک به حرم مطهر بودند. چنان‌که شواهدی از قرن ششم هجری مبنی بر وقف قرآن‌ها توسط زنان در گنجینه رضوی وجود دارد. 
محبوب از ساخت مسجد گوهرشاد و وقف موقوفات توسط بانو گوهرشاد، به عنوان نمونه‌ای از توسعه وقف توسط زنان در تاریخ نام برد و افزود: اولین واقف روزنامه نیز اشرف السلطنه همسر اعتماد السلطنه بوده که روزنامه «وقایع اتفاقیه» را به کتابخانه حرم رضوی وقف کرده است.
وی تصریح کرد: همچنین این اسناد روایتگر تنوع موقوفاتی است که توسط زنان وقف شده است چنان‌که زنان متعلق به طبقات بالای جامعه، املاک و اراضی وقف کرده و زنان دیگر اقشار جامعه نیز اشیایی همچون کاسه، چلچراغ و قندیل بر این آستان ملکوتی در طول تاریخ وقف کردند.
 

نخستین مشاغل زنان در حرم مطهر
رئیس اداره اسناد آستان قدس رضوی با تأکید بر اینکه بخشی از اسناد موجود در این آرشیو مربوط به زنان شاغل در حرم مطهر رضوی است، گفت: براساس اسناد موجود، «زیارت‌نامه‌خوان»، نخستین شغل مربوط به زنان بوده که در دوره شاه عباس اول صفوی ایجاد شده است. همچنین می‌توان از شغل «کفشبانی» برای زنان نام برد. 
وی با بیان اینکه مشاغل دیگر همچون خادمه‌های زن به تدریج به شغل زنان در حرم مطهر رضوی افزوده شده است، ادامه داد: برخی از این خادمه‌ها از زنان درباری بودند و برای خدمت در حرم مطهر مواجب نیز دریافت می‌کردند. بعضی از این مشاغل هم از مادر به دختر یعنی موروثی به زنان منتقل شده است. 
محبوب با اشاره به مشاغل زنان به عنوان داروساز، پرستار و خادم در دارالشفای امام(ع) اضافه کرد: همچنین برخی از متولیان موقوفات، از زنان بودند که به دلیل انقراض فرزندان پسر، متولی موقوفات می‌شدند، به طور مثال متولی موقوفه عتیقی در دوره قاجار، فرزندان دختر بودند. 
وی تصریح کرد: در آستانه دوره معاصر با ایجاد مراکز جدید و اداری همچون پرورشگاه، دبستان و مراکز خیریه شاهد حضور پررنگ‌تر زنان در آستان قدس هستیم، به طور نمونه می‌توان از مشاغل معلم، مهندس و ماشین‌نویس نام برد. 
 

فعالیت‌های زنان در عرصه‌های مختلف
محبوب گفت: برخی از اسناد گنجینه رضوی نیز مربوط به کمک‌های آستان قدس به زنان است، به طور مثال می‌توان به اسناد پرداخت وظیفه به زنان به ویژه سادات زن در دوره صفویه اشاره کرد. همچنین عریضه‌های دوره قاجار نشان‌دهنده درخواست زنان زائر برای کمک به آن‌ها بوده است.
وی افزود: منتخبی از اسناد مانند اجاره‌نامه‌ها و مصالحه‌نامه‌ها نیز مربوط به فعالیت‌های اقتصادی زنان و نقش آن‌ها در خرید و فروش و اجاره املاک بوده است. همچنین اسنادی در خصوص مشکلات و مسائل زنان کارگر در آرشیو این آستان مقدس قابل بررسی است. قباله های ازدواج، از دیگر اسناد موجود است که زندگی اجتماعی زنان را به تصویر می‌کشد.
 

آغاز پروژه تاریخ شفاهی زنان آستان قدس رضوی
رئیس اداره اسناد آستان قدس رضوی بیان کرد: عکس‌ها و اسناد بسیاری نیز از حضور و نقش زنان در انقلاب اسلامی در این گنجینه وجود دارد. همچنین حدود دو هزار و 500 ساعت مصاحبه تاریخ شفاهی با50 نفر از زنان فعال در حوزه‌های مختلف از جمله انقلاب، پزشکی و علمی توسط مرکز اسناد آستان قدس رضوی ضبط شده است. 
محبوب ادامه داد: پروژه تاریخ شفاهی «زنان آستان قدس رضوی» را نیز به تازگی با هدف مستندنگاری تجربیات زنان شاغل در این آستان مقدس پس از انقلاب اسلامی آغاز کرده‌ایم.

 
حضور اجتماعی زنان در جامعه اسلامی 
صدیقه خدیوی معاون اداره کل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی نیز در این مراسم اظهار کرد: موضوع حضور زنان در اجتماع، یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در تمامی جوامع است. اگر پدیده فمنیست نیز در جوامع غربی رشد کرده، به دلیل مسائل و مشکلات مربوط به حضور اجتماعی زنان بوده است.
وی با بیان اینکه در جامعه ما نگاه به حضور زنان در جامعه با افراط و تفریط‌هایی همراه بوده است، افزود: زنان نیمی از اجتماع هستند اما تأثیر بیشتری بر جامعه دارند، چون تأثیر فراوانی بر همسران، فرزندان و پدران‌شان می‌گذارند. در این میان، به نقش زنان به عنوان یک نقش مکمل در کنار نقش مردان باید نگاه کرد. 
خدیوی ضمن اشاره به تأثیر زنان در صدر اسلام با بیان نمونه‌هایی همچون نقش حضرت خدیجه(س)، حضرت فاطمه(س)، حضرت زینب(س) و... گفت: حضور اجتماعی زنان مشابه حضور اجتماعی مردان نبوده است و همواره حضورشان برگرفته از ریشه‌های عاطفی و احساسی زنان بوده است. 
وی با تأکید بر اینکه درباره حضور زنان در جامعه سه نظریه کلی در دوران پس از مشروطه در کتب وجود دارد، بیان کرد: در نظریه نخست که مربوط به روشنفکران غربی است، زنان در کشورهای اسلامی نقش چندانی ندارند و در حاشیه هستند. 
معاون اداره کل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی ادامه داد: در نظریه دوم به نقش پررنگ زنان اشاره شده، اما ارزیابی منفی بوده و زنان را مایه مصیبت و جنگ دانسته است. در نظریه سوم نیز نقش زنان مثبت ارزیابی شده و این نقش برای تمام زنان عامه مسلمان جامعه در نظر گرفته شده است. 
وی با اشاره به نقش زنان در چند واقعه مهم تاریخی ایران از جمله دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس خاطرنشان کرد: در تمامی این فعالیت‌ها و مبارزات، بوی دین و حمایت از وطن می‌آید و زنان هیچ‌گاه هدف‌شان کسب قدرت نبوده است. در واقع هرگاه زنان حس کردند انقلاب و ارزش‌های دینی در خطر است، قدم به میدان گذاشتند.