منزلت مادر در کلام نورانی حضرت امام رضا(ع)

به گزارش آستان نیوز،  حضرت فاطمه زهرا(س) خود مادر بزرگوار حسنین(ع) و زینبین(س) بودند و در جلوه با شکوه دیگری نیز به فرموده پیامبر مکرم اسلام(ص)، ایشان ام بیها(س) بودند.
به همین مناسبت، این روز فرصت مغتنمی است تا درباره مقام و عظمت مادر، از آموزه ها و کلام نورانی حضرات ائمه معصومین(ع) و به ویژه حضرت رضا(ع) چند جرعه بنوشیم تا جانمان جلا یابد. مرتضی انفرادی، پژوهشگر گروه اعتاب مقدس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ما را با بخشی از این معارف آشنا می کند.
 

جناب انفرادی لطفا در ابتدا درباره عظمت جایگاه مادر توضیحاتی بفرمایید.

در میان تمام واژگان موجود در هستی، تقریبا هیچ کلمه ای مقدس تر از واژه مادر نیست و جایگاه مادری در خانواده و اجتماع آن قدر اهمیت دارد که به اذعان متخصصان و اندیشمندان مهم ترین و برجسته ترین تاثیر را در تربیت انسان ها دارد، ساختار شخصیتی فرد متاثر از مادر است و این مادر است که آشنا ترین فرد در شرایط زیستی، روحی و روانی کودک است.
ساختار وجودی مادر به گونه ای در نظام خلقت شکل گرفته است که مظهر محبت و صمیمیت است و در ابراز احساسات و عواطف بسیار شگفت انگیز عمل می کند.
به همین دلیل است که تمام ادیان و آئین ها از مادر با تعظیم و بزرگواری یاد می کنند.
 

نگاه سایر ادیان به مقوله مادر چگونه است؟

مادر در تمام باورهای انسانی و نیز ادیان الهی، مقامی ارجمند داشته و همواره به دیده احترام به او نگریسته شده است، در متون دینی نیز آمده است، حضرت موسی(ع) همنشینی در بهشت دارد و این فرد کسی نیست جز شخصی که به مادرش احترام و تکریم می نموده است. در تعالیم حضرت مسیح(ع) نیز ایشان یکی از ویژگی های خود را احترام گذاردن به مادرشان بیان می کند و در مقام شکرگذاری در برابر خداوند نیکوکاری نسبت به مادر را متذکر می شود و عدم احترام به مادر را مساوی با بدبختی، شقاوت می داند. از این مباحث به خوبی مشخص می‌شود که در ادیان الهی جایگاه مادر از منزلت والایی برخوردار و تکریم مادر مورد تایید تمام ادیان است.
 

جناب آقای انفرادی، در آیات قرآن مقام و منزلت مادر چگونه تبیین شده است؟

از آنجا که دین مبین اسلام کاملترین دین الهی است از این رو توجه خاصی نسبت به سایر ادیان به مقام و منزلت مادر شده است و در آیات قرآن واژه هایی مانند ام و والده به تعداد قابل توجهی برای اشاره به مادر نازل شده است و در هر یک از آیاتی که در مورد مادر است خداوند با بزرگی و عظمت از او یاد و به این وسیله از مادر تمجید کرده است.نکته ای که بسیار باید مورد توجه باشد این است که در قرآن کریم در آیات متعدد مانند آیه 83 سوره بقره، آیه 36 سوره نساء، آیه 51 سوره انعام و آیه 23 سوره اسرا، نیکی به پدر و مادر دقیقا بعد از مسئله توحید آمده است که گویای این نکته است که اسلام تاکید ویژه ای به مقام پدر و مادر دارد. همچنین از ویژگی های مهم پیامبران وصف احترام به پدر و مادر را به صورت خاص مورد تاکید قرار داده است کما اینکه این ویژگی درباره حضرت عیسی(ع)، حضرت یحیی(ع)، حضرت یوسف(ع)، حضرت نوح(ع) و حضرت ابراهیم(ع) در قرآن آمده است.
و اما در مورد مقام مادر آیاتی اختصاصی وجود دارد چنانکه در آیه 14 سوره لقمان دوران بارداری، شیردهی و وضع حمل کودک را از دشواری های دوران زندگی مادر می داند و جالب است که در احادیث پاداش تحمل این دشواری ها، وجوب بهشت بیان شده است و در این آیه از تحمل سختی ها توسط مادر یاد می کند و یادآور این موضوع بسیار مهم است که در آیات قرآن، دو نوع حق شناسی و تشکر آمده است؛ نخست نوع مشترک بین پدر و مادر و نوع دیگر آیات اختصاصی به حق شناسی مادر است به این صورت که هرگاه سخن از تجلیل و بیان زحمات است اسم مادر به طور خاص و ویژه در قرآن آمده است.
 

لطفا بفرمایید در سیره معصومین (ع) جایگاه مادری به چه صورت مورد تکریم واقع شده است؟

در احادیث و روایت رسیده از معصومین(ع)، مقام مادر جایگاه ویژه دارد. چنانکه در روایت آمده است جوانی خدمت پیامبر رسید و سوال پرسید من به چه کسی نیکی کنم؟ پیامبرفرمودند به مادرت، جوان دوباره همین سوال را پرسید و حضرت باز فرمودند به مادرت. برای سومین بار سوال کرد و باز هم همان جواب را شنید و جوان برای چهارمین بار پرسید، پیامبر پاسخ دادند به پدرت.
بنابراین حدیث، اگر نیکی به والدین چهار قسمت داشته باشد سه قسمت برای مادر و یک قسمت برای پدر است.در روایتی دیگر از حضرت زهرا(س) آمده است که ایشان از پدرشان نقل فرمودند، بهشت زیر پای مادران است.
علاوه بر روایات ذکر شده در سیره پیامبر(ص) نیز احترام به مادر خودشان حتی پس از وفات مادرشان و نیز دو بانویی که در جایگاه مادری پیامبر بودند اول حلیمه که مادر رضاعی ایشان بودند و دوم فاطمه بنت اسد که پیامبر سالیان متعددی را در کودکی و نوجوانی در منزل او بودند را می توان به عنوان مثال بیان کرد.
 

همچنین امام سجاد(ع) در بیان وظیفه‌شناسی و احترام به مادر می‌فرمایند:حق مادر این است که بدانی مادر از شیره جانش به تو خورانده و تمام جسم و جانش را با شادمانی و دلخوشی سپر بلای تو ساخته و همه سختی‌ها را به جان خریده و حاضر شده است گرسنه بماند ولی تو سیر باشی، او تشنه مانده تا تو سیراب شوی و خودش در آفتاب مانده تا تو در سایه باشی، او شب بیداری داشته است تا تو بیاسایی و در پایان حضرت می‌فرمایند حق مادر را نمی‌توانی ادا کنی. در واقع همین سیره در تمام رفتارهای سایر ائمه معصومین(ع)نیز به وضوح مشهود است.
 

جناب انفرادی لطفا به احادیث امام رضا(ع) در تجلیل از مقام مادر نیز اشاره بفرمائید.    

امام رضا(ع) نیز مانند سایر ائمه اطهار(ع) منزلت مادر را به صورت گسترده مورد تجلیل قرار داده‌اند. ایشان نیکی به والدین را هر چند مشرک باشند واجب می‌دانند و فردی را که عاق والدین شده است، محروم از اطاعت و بندگی خدا می‌دانند.
از امام رضا(ع) سوال شد، چه میزان به مادر باید خدمت کرد؟ ایشان فرمودند اگر از اول زندگی تا پایان آن به مادرت خدمت کنی باز هم کاری نکردی.
عالم آل محمد(ص) حق مادر را لازم‌ترین و واجب‌ترین حقوق می‌داند زیرا مادر دشواری هایی را تحمل کرده است که هیچ کس طاقت آن را ندارد.آن حضرت روایتی از جدشان نقل می‌فرمایند با این مضمون که اگر خداوند برای پیشگیری از رنجش والدین کلمه‌ای کوتاه‌تر از اف را می‌دانست آن را در قرآن بیان می‌نمود، ایشان احترام به والدین را حتی پس از حیات لازم می‌شمارند و زیارت و دعا کنار مزار والدین را موجب اجابت دعا می‌دانند.
 

امام رضا(ع) در سیره علمی خود چگونه منزلت مادر را تبیین فرمودند؟

علاوه بر روایات زیادی که برای تجلیل از مقام شامخ مادر از امام رضا(ع) در کتب روایی آمده است، ایشان در سیره عملی شان نیز تاکید خاصی بر مقام مادر داشتند، از مادرشان به بزرگی یاد می‌کردند و بسیاری از مصادیق آیات قرآن را حضرت زهرا(س) می‌دانند و عبارت «کانت لنا ام صالحه» را برای حضرت به کار می‌برند.
همچنین در همین مناظرات علمی و در مجلس مامون بیان می‌دارند که من فرزند حضرت فاطمه زهرا(ع) هستم و بدین سان به مادرشان افتخار می‌کردند و مادرشان را مایه مباهات می‌دانستند.
این سیره و افتخار به مادر در رفتار سایر ائمه اطهار(ع) نیز آمده است چنانکه امام حسن(ع) در نامه‌ای تاکید می‌کنند من فرزند فاطمه‌ام و امام حسین‌(ع) نیز شعار «هیهات من الذله» را از تعالیم مادر می‌دانند و امام زمان(عج) نیز الگوی خود را مادرشان معرفی می‌کنند.