روایتی متفاوت از «میدان مشق» تهران 

به گزارش آستان نیوز، کتابخانه و موزه ملی ملک موقوفه یادگار حاج حسین آقا ملک بزرگترین واقف معاصر ایران مملو از آثار نفیس و بی‌بدیل است که بیشتر آن‌ها در پرتوی سنت‌های نیک‌اندیشانه وقف، نذر و اهدا در این مجموعه برای ما و نسل‌های آینده به یادگار مانده‌اند. در این گزارش با تابلوی «میدان مشق»، یکی از این آثار اهدایی آشنا می‌شویم.
 

تاریخچه میدان مشق
میدان مشق، یکی از قدیمی‌ترین مناطق شهر تهران است که قدمت آن به دوره حکومت قاجار برمی‌گردد و اکنون در محدوده خیابان امام خمینی(ره) و سی تیر واقع شده است. این میدان در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار به دلیل نزدیکی به میدان توپخانه و عمارت ارگ به عنوان محل مشق و تمرین نظامی سربازان ساخته شد. البته اگرچه این محل را میدان مشق نامیده‌اند، اما دایره‌ای شکل نیست و منطقه‌ای چهار ضلعی است که امروزه به دلیل گسترش ساختمان‌های آن و پیاده راه بزرگش به شکل تی درآمده است. ورودی اصلی میدان نیز سردر باغ ملی است که در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. بعدها در دوران پهلوی، سردر امروزی جایگزین دروازه قدیمی باغ شد. از گذشته تا به امروز میدان مشق محل استقرار ساختمان‌های مهم دولتی و فرهنگی به ویژه ساختمان‌های تاریخی وزارت امور خارجه بوده و از مجموعه عمارت «قزاقخانه»، می‌توان به عنوان تاریخی‌ترین بنای این میدان نام برد که اکنون پردیس باغ ملی دانشگاه هنر تهران شده است. محدوده میدان مشق امروزه به عنوان یکی از بافت‌های تاریخی پایتخت که در سال 1377 در آثار ملی ایران ثبت شده است و همچنین محل قرارگیری موزه‌های «ارتباطات»، «علوم و فناوری»، «عبرت»، «موزه ملی ایران» و «کتابخانه و موزه ملی ملک»، مورد توجه تهرانگردان قرار دارد. 
 

معرفی تالار آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک
بانو عزت‌ملک، فرزند ارشد حاج حسین آقا ملک و نوابه قدسیه (دختر حاج سید عبدالله متولی مسجد گوهرشاد) بود که در تیرماه 1393 در 100 سالگی به دیار باقی شتافت. این بانوی فرهیخته همچون پدرش از دوستداران فرهنگ و هنر این مرز و بوم بود و مجموعه‌ای از آثار نفیس تاریخی و هنری را گردآوری و در دو مرحله در سال‌های 1387 و 1391 به کتابخانه و موزه ملی ملک اهدا کرد. این آثار برگزیده که اغلب از خارج کشور خریداری و به زادگاه اصلی خود بازگردانده شده است، از تنوع چشمگیری برخوردار است. در حال حاضر این آثار ارزشمند؛ از قرآن‌های خطی، قطعات و مرقعات خوشنویسی و نگارگری تا اسناد تاریخی، قلمدان‌ها و تابلوهای نقاشی، در تالار آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک این موقوفه در معرض نمایش قرار دارد. در این میان، تابلوی نقاشی میدان مشق، یکی از چشمگیرترین آثار این تالار به شمار می‌آید که هر بازدیدکننده‌ای را به محض ورود به تالار مجذوب خود می‌کند.
 

اثری ماندگار از نقاش‌باشی دربار قاجار
تابلوی میدان مشق، اثر محمدحسن خان افشار؛ نقاش و مُذهب و قلمدان‌نگار ایرانی سده سیزدهم هجری، روایتگر بازدید ناصرالدین شاه به همراه ولیعهدش مظفرالدین میرزا و صدراعظم سپهسالار از قشون است که با تکنیک رنگ و روغن بر روی بوم در ابعاد چهار متر و 50 سانتیمتر در دو متر و 20 سانتیمتر خلق شده است.
محمدحسن خان در دوران فتحعلی‌شاه، محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار زندگی می‌کرد تا جایی که از دربار قاجار، لقب «نقاش‌باشی» را گرفت. ریشه خانوادگی‌اش نیز به طایفه پرآوازه افشار در ارومیه برمی‌گردد. این هنرمند، لال بود اما در آثار خود هیچ‌گاه به این موضوع اشاره نکرده و آثارش را با نام «نقاش‌باشی افشار» امضا کرده است. با این وجود طبق برخی از منابع وی به «لال‌باشی» نیز مشهور بوده است. 
 

خلق اثر با تکنیک پرسپکتیو مقامی
در اولین نگاه به تابلوی بزرگ میدان مشق، متوجه تفاوت ابعاد تصویر شخصیت‌های ناصرالدین شاه، ولیعهد و سپهسالار با دیگر افراد حاضر در تابلو یعنی گروه‌های پیاده‌نظام، توپچی‌ها و دسته‌های مارش می‌شوید. در واقع در این تکنیک که به آن «پرسپکتیو مقامی» گفته می‌شود، شخصیت‌های اصلی با ابعادی بزرگتر نسبت به دیگر افراد با درجه‌های اجتماعی و موقعیت پایین‌تر ترسیم می‌شوند. همچنین در پرداخت چهره، بدن و لباس‌های آن‌ها، ریزه کاری‌ها و پرداخت‌های کاملی انجام می‌شود.
در این تابلو، ناصرالدین شاه و مظفرالدین میرزا در یک طرف نزدیک به یکدیگر قرار گرفته‌اند و در طرف دیگر سپهسالار به چشم می‌خورد. هر سه شخصیت اصلی اثر، لباس‌های نظامی و شمشیرهای مرصع‌نشان با مدال‌های نظامی دربردارند. همچنین در میدان مشق نیروهای نظامی به همراه دسته‌های موزیک در حال تمرین و رژه دیده می‌شوند. نقاش‌باشی تلاش کرده تمامی تمرینات قشون را در تابلو بگنجاند. نظم و تمرین را به خوبی می‌توان در آن مشاهده کرد، به خصوص شلیک توپ‌ها به تحرک تابلو افزوده است. این هنرمند دوره قاجار با ترسیم کوه‌های اطراف تهران و ابرهایی پراکنده در پس زمینه تابلو نیز فضایی ایجاد کرده که عمق میدان بیشتری به اثر بخشیده است. 
شایان ذکر است، در حال حاضر علاقه‌مندان برای بازدید از تابلوی فاخر میدان مشق و دیگر آثار نفیس کتابخانه و موزه ملی ملک می‌توانند همه‌روزه بجز روزهای تعطیل، از ساعت 8:30 تا 16:20 (پنج‌شنبه‌ها از ساعت 9 تا 16:20) به نشانی تهران، خیابان امام خمینی(ره)، سر در باغ ملی، خیابان ملل متحد(میدان مشق) به این موقوفه فرهنگی بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) مراجعه کنند.