خادمان حرم؛ میزبان زائران، همراه مجاوران، همدرد آسیب‌دیدگان

البته خادمان حضرت در کنار انجام این ماموریت، خدمت‌رسانی در سایر عرصه‌ها را نیز با اشتیاق دنبال کرده‌اند که ثمرات و نتایج قابل توجهی نیز داشته است. با «مصطفی فیضی» مدیر عالی حرم مطهر رضوی به گفت‌وگو نشسته‌ایم و علاوه بر بررسی عملکرد خادمان حضرت طی سال 1401، به سال پیش رو و اهدف مد نظر برای تحقق در 1402 را نیز از او جویا شده‌ایم.

رویکرد و هدف اصلی در فعالیت‌های حوزه مدیریت عالی حرم مطهر رضوی چیست؟

اولین و مهمترین تلاش ما خدمت به زائران و مجاوران بوده و هست که در سیاست‌های کلان ابلاغی نیز مد نظر بوده و به مدیریت عالی حرم مطهر ابلاغ شده است. طبق این سیاست‌ها، رسالت اصلي حرم مطهر رضوي، خدمت به زائران با تمشیت مطلوب امور حرم مطهر رضوی، ارتقاي اثربخشي فرايند زيارت، تبیین و ترويج معارف اسلام ناب محمدی با تاکید بر سيره و معارف رضوي و توسعه فرهنگ وقف و نذر، با پشتوانه علمي و پژوهشي متقن و تکیه بر رویکرد سیستمی است.

تعالی زیارت و خدمت به زائران و توجه به نيازهاي معين و مشخص گروه‌هاي هدف نیز اصل مورد تأکيد و شاخص اصلي ارزيابي فرايندها و نتايج است تا بتوانیم الگویی فاخر در حوزه مدیریت کارآمد اماکن مذهبی در سطح جهان اسلام ارائه کنیم. در این خصوص اولويت‌‌بندی‌هایی هم صورت گرفته است تا بتوانیم زیارت را تسهیل کنیم. این همان مطالبه‌ای است که در سیاست‌های ابلاغی هم قید شده تا حوزه‌هایی مانند فضاهاي زيارتي، ارائه خدمات مورد نیاز زائران، مسیرهای تردد، راهنمایی زوار و اطعام آنها را اولویت‌دهی کنیم. در رویکردهای تحولی برنامه میان مدت مدیریت عالی حرم نیز اصل «دسترسی  به خدمات ضروری حرم مطهر رضوی در کوتاه ترین زمان و فاصله ممکن» مد نظر و پایه و اساس اقدامات است تا بتوانیم میزبانی شایسته ای از زائران داشته باشیم.

اقدامات شاخصی که برای انجام این ماموریت داشته اید، چه بوده است؟

به لطف خدا و عنایت ثامن الحجج(ع) دستاورهای آستان قدس در این زمینه بسیار پربار است. بخشی در حوزه خدمات تسهیل تردد و تشرف و بخشی در حوزه خدمات رفاهی. برای تسهیل زیارت، به ویژه تشرف سالمندان و افراد کم توان، طی یک سال اخیر به تعداد400 هزار بار، صندلی های چرخدار حرم مطهر به متقاضیان امانت داده شد و در کنار خادمان حرم نیز به تعداد 2.5 میلیون مرتبه، زائران نیازمند این خدمت را در صحن ها و رواق های حرم مطهر جابه جا کردند. به اینها اضافه کنید خدمات مداوم و بی وقفه 90 دستگاه زائربر برقی که در عدد و رقمی قابل توجه، 6 میلیون و 700 هزار زائر را در مسیرهای آغازین حرم، تا بارگاه منور رضوی مشایعت کردند.

خدمت دیگر برای تسهیل زیارت، اجرای طرح «معین الضعفاء» بود که در قالب آن، امکان تشرف مجاوران سالمند و توانیاب از نقاط مختلف شهر مشهد به حرم مطهر رضوی و همچنین بستر زیارت روضه منوره برای سالمندان فراهم شد. همچنین با توجه به دستور ویژه تولیت آستان قدس رضوی و تاکیدات قائم مقام ایشان، با انتقال محل پارک خودروهای کارکنان آستان قدس رضوی به بیرون از محدوده حرم، حدود هزار جای پارک خودرو در پارکینگ های زیرگذر برای بهره مندی بیشتر زائران عزیز در اختیار قرار گرفت. طرح مهم دیگری که باید به آن اشاره کنم، تهیه بلیط و تامین هزینه بازگشت به موطن برای زائران ابن السبیل بود که هفت هزار زائر از آن بهره مند شدند.

برای تسهیل زیارت، در حوزه زیرساختی هم اقداماتی صورت گرفت؟

بله در این زمینه هم توفیقاتی حاصل شد. به عنوان مثال توانستیم رمپ های ویژه تردد صندلی چرخدار را ایجاد کنیم. همچنین پنج آسانسور در نقاط مختلف از جمله صحن انقلاب، صحن پیامبر اعظم(ص) و بست شیخ طوسی و یک دستگاه پله برقی نیز در رواق دارالولایه به رواق دارالحجه برای تسهیل تردد زائران نصب شد. احداث هفت وضوخانه با 45 روشویی در رواق های حرم مطهر هم دیگر خدمت این در این زمینه بود.

اقدام مهم دیگری که باید به آن اشاره کنم، تسهیل زیارت در حوزه اسکان و تردد زائران به ویژه در ایام پیک زیارتی بود. در این زمینه هم بیش از 6700 زائر از خدمت اسکان در زائرشهر، زائرسرا و موقوفه آصف بهره مند شدند و طی سال گذشته، 710 هزار نفر از زائران بزرگوار، یعنی به طور میان روازنه 2 هزار نفر در رواق هایی که برای استراحت شبانه زوار در نظر گرفته شده بود، میهمان ما بودند. فعالیت دیگر، هماهنگی و تأمین وسایل ایاب و ذهاب برای تسهیل تردد زائران از نقاط مختلف شهر مشهد به حرم مطهر رضوی در مناسبت های ویژه بود که با مشارکت شهرداری مشهد صورت گرفت. البته به این فهرست باید خدمات تبلیغی و فرهنگی ارائه شده به گروه ها و کاروان های زیارتی را هم اضافه کنیم که طی سال 1401 و در این قالب، 967 هزار مخاطب این گروه ها و کاروان ها از آن بهره مند شدند. اما همانطور که در ابتدا عرض کردم، در کنار خدمات تسهیل تردد و تشرف، در حوزه رفاهی نیز خدمات متعددی ارائه شده است. مثلا با افزایش ظرفیت پذیرش امانات وسایل زائران، در سال گذشته 7میلیون و 900 هزار مورد امانت پذیرفته شد که به طور میانگین روزانه حدود 21 هزار مورد بوده است. خدمت به 68 هزار زائر برای پیدا کردن خانواده و همراهان، خدمت به 3700 مادر در زمینه نگهداری کودک، ارائه خدمت فوریت های پزشکی به 131هزار زائر، بهره مندی 38 هزار زائر از امکان استحمام و امکان شارژ تلفن همراه 290 هزار نفر از زائران هم برخی دیگر از این خدمات بوده است.

با توجه به جایگاه مردمی حرم مطهر امام رضا(ع) و تمایل مردم برای مشارکت در ارائه خدمات حرم، چقدر در جذب این مشارکت ها موفق بوده اید؟ 

جذب مشارکت های مردمی در سیاست های کلان به حرم مطهر رضوی ابلاغ شده است و ما تحقق این هدف را از سه مسیر « حضور و مشارکت مردم»، «حضور و  اجرای مراسم» و «کمک های نقدی و غیر نقدی» دنبال کرده ایم که خوشبختانه با توفیقات قابل توجهی همراه بوده است. به عنوان مثال در سال 1401، مراسم خطبه‌خوانی شب شهادت حضرت رضا(ع) برای اولین بار در صحن پیامبر اعظم(ص) و با حضور گسترده مردم برگزار شد. «حسینیه حرم» نیز یکی از طرح های مهم این موضوع بود که توانستیم در ایام مناسبتی، صحن قدس را برای اجرای مراسم هیئت‌های مذهبی نقاط مختلف کشور در اختیار بگذاریم و این برنامه در مجموع بیش از 32 هزار مخاطب داشت. تشکیل و پشتیبانی از 20 گروه سرود به نام گلدسته های حرم با مشارکت و همکاری شهرداری مشهد هم یک فعالیت دیگر برای پررنگ کردن نقش مردم در اجرای برنامه ها بود.

طرح مهم دیگری که باید به آن اشاره کنم، برپایی مواکب خدمت رسانی به زائران بود که با استقبال بسیار خوبی همراه بود. به طور مثال در دهه آخر صفر،  97 موکب از 18 استان و 2 کشور خارجی، در 5 محور حریم حرم مطهر و شارستان ها برپا و در یک قلم، دو میلیون و 350 هزار غذا بین زائران توزیع شد. در دهه فاطمیه هم با مشارکت  12 موکب در 3 محور حریم حرم، حدود 230 هزار زائر در سه وعده نهار، شام و میان وعده پذیرایی شدند. این فقط مربوط به مواکب اطراف حرم مطهر بود و سایر مواکب در سطح شهر مشهد، جاده های منتهی به مشهدالرضا و همچنین در کشور عراق، بستر این مشارکت را گسترده تر کرد. به طوری که در دهه آخر صفر،  55 موکب داخل و خارج شهر مشهد به 2 میلیون 700 هزار زائر خدمت رسانی کردند و در ایام اربعین نیز بیش از یک میلیون و 257 هزار زائر در 6 موکب برون مرزی پذیرایی شدند. حوزه دیگر برای جلب مشارکت های مردمی، پذیرایی از زائران امام رضا(ع) در داخل حرم مطهر بود. توزیع 218 افطاری بین زائران با مشارکت مواکب و هیئات مذهبی از جمله این فعالیت بود و علاوه بر آن  پذیرایی در چایخانه های حضرت به تعداد 37 میلیون لیوان چای و همچنین فعال کردن چهارمین چایخانه حضرت در صحن امام حسن مجتبی (ع) نیز کاملا با مشارکت مردمی انجام می شود.

بارها شنیده و دیده ایم که خادمان امام رضا(ع) در کنار خدمت در حرم مطهر، در خارج از حرم نیز برخی خدمات اجتماعی را به مردم ارائه می کنند. لطفا به این موضوع هم اشاره ای داشته باشید.

پوشیدن لباس خادمی حضرت افتخار بسیار بزرگی است که باعث می شود خادمان برای شکرگزاری این توفیق، در عرصه های اجتماعی هم کنار مردم باشند. حضور آن در طرح هایی مانند آزاد سازی زندانیان، جشن های زیر سایه خورشید، غبارروبی مزار شهدا، دیدار با خانواده شهدا، دیدار با خانواده پیشکسوتان حرم مطهر، مراجعه به مراکز درمانی و بیمارستانی و مراکز استثنایی و.... از جمله محورهای این حضور بوده. به عنوان مثال در طرح سفیران ضامن آهو، با مشارکت خادمان امام رضا(ع) و بنیاد کرامت رضوی، 793 زندانی آزاد شدند و به آغوش خانواده هایشان بازگشتند. یا مثلا در حوزه فعالیت های فرهنگی و عمرانی، خادمان امام رضا(ع) یک مسجد بین راهی در مسیر مشهد به چناران به زیر بنای 700مترمربع احداث کردند تا استقبال از زائران پیاده را از آنجا آغاز کنند.

عرصه دیگر این خدمت، حضور و خدمت رسانی خادمان امام رضا(ع) در زمان وقوع حوادث و بلایا بوده است. به عنوان مثال در سرمای بی سابقه زمستان 1401 و قطع شدن گاز در شهرستان تربت جام، 3000پرس غذای متبرک آماده و توسط خادمان در این شهرستان توزیع شد. همچنین خادمان برای امدادرسانی به مسافرین قطارهای مشهد که به دلیل سرما دچار مشکل شده بودند پای کار آمدند و علاوه بر توزیع  2000 پرس غذای گرم متبرک، 785 نفر از این عزیزان را به مدت 5 شب در چهار محل اسکان پیش بینی شده در حرم مطهر، زائرشهر و زائرسرا اسکان دادند.

با توجه به گستردگی خدمات ارائه شده و تاکیداتی که بر مسئله ارائه الگوی موفق در عرصه میزبانی از زائر وجود دارد، چه فعالیت هایی برای انتقال این تجربه به سایرآستان هاي مقدس و عتبات عالیات و همچنین استفاده از تجربیات آن ها و برنامه ریزی های مشترک برای توسعه خدمت رسانی داشته اید؟

خوشبختانه در سال های اخیر تعاملات و همکاری های بسیاری خوبی بین آستان های مقدس کشور و عتبات عالیات سایر کشورها شکل گرفته است و ما در حوزه مدیریت عالی حرم مطهر نیز از این فرصت استفاده کرده ایم که اعزام تیم مدیریت عالی و مدیران حرم مطهر رضوی به عتبات عالیات و بررسی خدمات مشترک در راستای ارتقای سطح کیفی خدمت رسانی به زائر در حرم مطهر رضوی و انتقال تجارب و نیز میزبانی از متولیان عتبات در حرم مطهر رضوی، از جمله فعالیت های این حوزه بوده است. در این راستا نیز دستورالعمل های ویژه ای را دنبال می کنیم.

برای تقویت میزبانی از زائران غیرایرانی هم برنامه های متعددی اجرایی شده و به عنوان نمونه، تعداد زبان های خارجی در بزگراری برناماه های ویژه این زائران را افزایش دهیم. علاوه بر آن، برگزاری نشست ها و محافل تخصصی این گروه از زائران نیز تقویت شده است. مثلا گردهمايي كودكان و نوجوانان جهان اسلام از 18 ملیت  در مناسبت های دهه فاطمیه و عید غدیر را برگزار کردیم. همچنین برگزاری باشکوه مراسم دعای عرفه برای 4500 زائر عرب زبان در رواق دارالمرحمه و جشن دانش آموختگی 400 دانشجوی خارجی دانشگاه های کشور از دیگر فعالیت های این حوزه بود.

اولويت هاي مدیریت عالی حرم مطهر براي توسعه و بهينه سازي هرچه بيشتر فعاليتهاي در سال ۱۴۰۲ چيست؟

با توجه به برنامه راهبردی و طرح های موجود، اهدافی را در این خصوص مد نظر داریم. اتمام پروژه های عمرانی در دست اقدام از اولویت های سال 1402 است و تمرکز بر تکمیل عملیاتی ساختمانی رواق زیرسطحی شیخ بهایی یکی از مهم ترین آنهاست. همچنین افزایش سهم زائر در استفاده از پارکینگ های محدود حرم مطهر رضوی و  تقویت شبکه ارتباطی مخابراتی حرم مطهر رضوی را دنبال خواهیم کرد.