سیمای ماه مبارک رمضان از منظر امام رضا(ع) / توصیه های رمضانی امام چیست؟

آشنایی و دانستن منزلت ماه مبارک رمضان در تعالیم حضرت امام رضا(ع) و نشستن بر سفره کرامت و دانش عالم آل محمد(ع) آب حیاتی است گوارا از سرچشمه زلال کوثر همیشه جاری و خنکای نسیمی است روح افزا از کلام امام مهربانی ها. همزمان با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان با دکتر مرتضی انفرادی، پژوهشگر گروه مطالعات اجتماعی اعتاب مقدس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی گفت وگویی صورت گرفته که در ادامه می‌خوانیم.
 

جناب انفرادی لطفا در خصوص اهمیت ماه مبارک رمضان از دیدگاه امام رضا(ع) برایمان بگویید؟
ماه مبارک رمضان در تعالیم اسلامی آن قدر دارای اهمیت است که (ماه خدا) معرفی شده است؛ امام رضا(ع) برای تبیین اهمیت این ماه در منابع روایی و حدیثی، عبارات شگرفی را بیان نموده اند که به‌صورت‌ فهرست‌وار و خلاصه برخی از آن‌ها را ذکر می‌کنیم، ماه رمضان مانند ماه‌های دیگر نیست، خدا در ماه رمضان نیکی ها را دوچندان می‌کند، بدی ها و زشتی محو می‌شود، درجات افراد بالا می‌رود، آمرزیده شدن انسان‌ها با هر کار خوبی که انجام می دهند مانند صدقه، صله رحم، خوش اخلاقی و...
 

فضیلت ماه مبارک رمضان در مقایسه با سایر ماه‌های سال در نگاه امام رضا(ع) چگونه است؟

ماه رمضان از نگاه امام رضا(ع) دارای فضیلتی ویژه است آن حضرت در حدیثی می‌فرمایند: در روز قیامت، ماه رمضان مقدم بر تمامی ماه‌هاست و این ماه در بین سایر ماه‌ها مانند ماه در بین ستارگان است سپس خداوند می‌فرماید: ای مردم اینها صورت ماه‌های دوازده‌گانه است که برترین و با فضیلت‌ترین آنها ماه رمضان است این صورت‌ها را به شما نشان دادم تا فضل و برتری ماه خودم را بر سایر ماه‌ها مشخص کنم.
همچنین امام رضا(ع) به یکی از اصحاب خود می‌فرمایند: «یابن اسماعیل ان رمضان اسم من اسماءالله عزوجل» ای پسر اسماعیل همانا رمضان یکی از نام‌های خداوند بلند مرتبه است.
 

جناب آقای انفرادی، چرا خداوند وجوب روزه را در ماه مبارک رمضان قرار داده است و این وجوب در ماه‌های دیگر سال وجود ندارد؟ علت این موضوع را می‌خواهیم از زبان امام رضا(ع) بشنویم؟

یکی از شرافت‌هایی که خداوند به ماه مبارک رمضان اختصاص داده است وجوب روزه دراین ماه است. در کتاب معتبر و موثق عیون اخبارالرضا علیه السلام برای این سؤال، اینگونه پاسخ داده شده است: «لان الشهر رمضان هو الشهر الذی انزل الله تعالی فیه القرآن و فیه فرّق بین الحق و الباطل کما قال الله تعالی شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان و فیه نُبّی محمد و فیه لیله القدر التی هی خیر من الف شهر و فیها یفرق کل امر حکیم».
زیرا رمضان ماهی است که خدا در آن قرآن را نازل کرده است و در آن ماه میان اهل حق و باطل فرق گذاشته چنانکه فرموده ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل شده برای هدایت مردم و تبیینی از هدایت و فرقان. در این ماه پیامبر را نبوت داد و لیله القدر را که بهتر از هزار ماه است در آن قرار داد و در آن هر امری که با حکمت معین می‌شود.
 

ماه رمضان ماه روزه است، امام رضا (ع)روزه واقعی را چگونه معرفی می‌کنند؟

برای دستیابی به روزه واقعی، فرد روزه‌دار علاوه بر اینکه از مبطلات و مفطرات مانند خوردن و آشامیدن دوری می کند باید از اعمالی که با روح روزه و روزه داری در تضاد است هم دوری و امساک کند. امام رضا علیه السلام در این باره می‌فرمایند: «اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و جلدک و شعرک». هنگامی که روزه می گیری باید گوش و چشم و پوست و مویت نیز روزه دار باشند.
همچنین برای رسیدن به نهایت درجه روزه داری، دانستن علل روزه کمک شایانی می‌کند حضرت رضا(ع) برای علل وجوب روزه می‌فرماید: «روزه به منظور اسرار و عللی بر افراد واجب شده است بدین وسیله انسان به درد و رنج گرسنگی و تشنگی آگاه می‌شود و به فقر آخرت پی می برد و در نتیجه در برابر گرسنگی و تشنگی، خاضع، آرام، مأجور، حسابگر، عارف و شکیبا شده و بدین ترتیب مستحق ثواب می‌شود».
از دیدگاه امام رضا(ع) اگر کسی روزه واقعی بگیرد خداوند فرشتگانی بی شمار را مأمور می کند تا گناهان صائم محو کند و برای او استغفار نماید.
«ان لله تبارک و تعالی ملائکه موکلین بالصائمین و الصائمات یمسحونهم باجنحتهم و یسقون عنهم ذنوبهم و ان لله تبارک و تعالی ملائکه قد وکّلهم بالاستغفار للصائمین و الصائمات لایعلم عددهم الا الله عزوجل».
 

امام رضا(ع) برای ماه مبارک رمضان چه برنامه عملی را پیشنهاد داده‌اند؟

اعمال مستحبی فراوانی در ماه مبارک رمضان در روایات ذکر شده است و در منابع حدیثی نیز از امام رضا(ع) اعمال زیادی آمده است که به هشت مورد از آنها اشاره می‌شود؛ «ورع»، حضرت رضا(ع) فرموده اند: افضل الاعمال فی هذا الشهر الورع عن محارم الله. با فضیلت‌ترین عمل در ماه مبارک رمضان را ورع دانسته‌اند و «قرائت قرآن». ماه مبارک رمضان، بهار قرآن است حضرت رضا علیه السلام در روایتی مشهور می‌فرمایند:«من قرأ فی شهر رمضان آیه من کتاب الله عزوجل کان کمن ختم القرآن فی غیره من الشهور». هرکس دراین ماه یک آیه بخواند مانند کسی است که درماه‌های دیگر تمام قرآن را خوانده است.
«صلوات بر پیامبر(ص)» حضرت رضا می‌فرمایند: «اکثر فی هذاالشهر المبارک ... الصلاه علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فان فی ذلک ثواب عظیماً و اجراً کبیرا»ً. ایشان تاکید می‌کنند در ماه مبارک رمضان صلوات زیاد بر پیامبر و آلش بفرستید که دارای ثواب و پاداش بزرگی است.
«نماز مستحبی»خواندن نماز مستحبی در همه ماه‌های سال دارای ثواب است اما این عمل در ماه مبارک رمضان دارای پاداشی ویژه است.حضرت می فرمایند: هرکس در این ماه نماز مستحبی بخواند، رهایی از آتش برای او نوشته خواهد شد.
«افطاری دادن»، سنت افطاری در ماه مبارک رمضان از اموری است که بسیار به آن تأکید شده است امام رضا(ع) نیز ثواب افطاری دادن را بیشتر از خود روزه داری می دانند و می فرمایند تفطیرک اخاک الصائم افضل به صیامک.
همچنین در روایتی دیگر افطاری دادن به هر مقدار حتی اندک را شایسته پاداش الهی ذکر می نمایند: افطارهم معک بما یمکنک.
«کمک به همنوعان»، امام رئوف و امام مهربانی‌ها کمک کردن به همنوعان را در ماه مبارک رمضان معادل جواز عبور از صراط می‌دانند و می‌فرمایند: «من اعان فیه مؤمناً اعان الله تعالی علی الجواز علی الصراط یوم تزل فیه الاقدام».
«خشنود کردن دیگران»، من ضحک فیه فی وجه اخیه المؤمن لم یلقه یوم القیامه الّا ضحک فی وجهه.
« زیارت اباعبدالله الحسین(ع)» من زار الحسین علیه السلام یعتکف عنده العشر الاواخر من شهر رمضان فکانما اعتکف عند قبر النبی صلی الله علیه و آله و سلم.هر کس در دهه آخر ماه رمضان معکتف و زائر امام حسین(ع) باشد مانند کسی است که درحرم پیامبر(ص) معتکف شده باشد.
 

همه مسلمانان آگاهند که مهمترین موضوع در ماه مبارک رمضان؛ شب قدر است در آموزه های رضوی چه نکته‌ای برای شب قدر ذکر شده است؟

بله همانطور که بیان کردید، شب قدر مهمترین اتفاق و رویداد در ماه مبارک رمضان است، عالم آل محمد (ص) نیز در گرامیداشت این شب می‌فرمایند: در ماه مبارک رمضان، شب قدر که برتر از هزار ماه است قرار دارد و در آن هر امری باحکمت معین می‌شود و آن ابتدای سال است که تمام خیر و شر و ضرر و سود و رزق و اجل در آن مقدر می‌شود.
و فیه لیله القدر التی هی خیر من الف شهر و فیها یفرق کل امر حکیم و هو رأس السنه یقدر فیها ما یکون فی السنه من خیر أو شر أو مضره أو منفعه أو رزق أو أجل و لذلک سمیت لیله القدر.
و جالب این است که آن حضرت توجه می‌دهند که شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، شب قدر است و می‌فرمایند:«و هی لیله ثلاث و عشرین فانها اللیله المرجوّه».
 

آیا در زندگی حضرت رضا(ع)، واقعه‌ای وجود داشته که در ماه مبارک رمضان رخ داده باشد؟

بله اتفاقاً در ماه مبارک رمضان مناسبت‌های رضوی همچون بیعت با امام رضا(ع) برای ولایتعهدی که خود در دو مرحله بیعت صغری(بیعت با خواص) و بیعت کبری (بیعت با عموم مردم) انجام شد که در ششم یا هفتم ماه رمضان صورت گرفت.
همچنین ضرب سکه به نام امام رضا(ع) نیز در ماه رمضان سال 201 انجام گرفت.
نماز عید فطر که در تاریخ ماندگار شد و همان نماز ناتمام بود که حسرتی بر دل‌های شیعیان گذاشت و بسیار داستان مفصلی دارد. 
شهادت امام رضا(ع) نیز بنابر نقل برخی بزرگان مانند امین الاسلام طبرسی در کتاب اعلام الوری بیست و سه ماه بیان شده است.