از ارتقای جایگاه علمی تا تحول ساختاری بنیاد پژوهش‌های اسلامی / پاسخگویی به نیازهای پژوهشی و کاربردی جامعه

در حاشیه نمایشگاه رواق خدمت در استودیوی شمس تی‌وی، گفت‌وگویی با احد فرامرز قراملکی، مدیر عامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی داشتیم تا با فعالیت‌های این مجموعه در سالی که گذشت بیشتر آشنا شویم.
 

جناب آقای دکتر قراملکی لطفا در ابتدای گفت وگو به سابقه تاسیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و ماموریت اصلی این مرکز اشاره بفرمایید.

آستان مقدس رضوی برای رسیدن به اهداف چندگانه‌ خود 37 سال پیش بنیاد پژوهش‌های اسلامی را تاسیس کرد. در واقع مجموعه آستان قدس یک بازوی علمی آموزشی برای پرورش مجتهدان علوم اسلامی دارد که به صورت دانشگاه اداره می شود و یک بازوی پژوهشی دارد که با اهداف مختلفی مشغول به فعالیت است. از آنجایی که تمام اقداماتی که در مجموعه عظیم آستان قدس رضوی انجام می‌شود باید دارای پیوست علمی بوده و بر مطالعاتی استوار باشد، بنیاد مسئولیت این مطالعات را در زمینه امور فرهنگی، معنوی و علمی در آستان قدس رضوی بر عهده دارد. هدف دیگر این مرکز پرداختن به معارف اسلامی بویژه آموزه‌های رضوی است که در همین راستا این مرکز در جهت احیا میراث گرانقدر معرفتی شیعه فعالیت دارد و گستره معرفتی گرانقدری که زیر خاک‌ها خوابیده را بیرون آورده و تبدیل به آثار پژوهشی و معرفتی کرده است.
 

 مخاطبان عمده آثار بنیاد پژوهش‌های اسلامی را چه کسانی تشکیل می‌دهند؟
مخاطب بیشتر آثار این مرکز علمی و پژوهشی تا سال گذشته بیشتر فرهیختگان بودند، اما در سال های اخیر سعی شده برای مخاطبان عمومی نیز فعالیت علمی کنیم در همین راستا جریان عمومی‌سازی دانش را راه‌اندازی کردیم تا معارف اسلامی را با حفظ مبانی علمی، در زندگی مردم جاری و ساری کنیم. 
 

لطفا به آمار انتشارات مکتوب این مرکز در سال گذشته نیز اشاره بفرمایید.

بنیاد پژوهش‌های اسلامی خوشبختانه به لحاظ تاریخی کارنامه قابل توجهی دارد. از ابتدای تاسیس تاکنون در زمینه احیای متون گذشتگان بالغ بر 35 عنوان اثر مهم و 100 جلد کتاب به شیوه‌های تصحیح انتقادی در این بنیاد منتشر شده است یکی از آثار فاخر این مرکز دایره المعارف بسیار بزرگ «المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» است که تاکنون 47 جلد از آن منتشر شده است و در نظر داریم تا جلد 75 این اثر را منتشر کنیم.
در سال 1400 تعداد 197 کتاب چاپ نخست داشتیم که این آمار در سال گذشته کاهش یافت  تا بر کیفیت آثار افزوده شود تعداد 104 اثر منتشر شد که 47  اثر از این آثار چاپ نخست بوده است.
 

جناب قراملکی از ایده‌های جدید پژوهشی که در سال گذشته طراحی شده بگویید.

رفتن به سراغ ایده‌های جدید برای ما بسیار اهمیت دارد. برای نمونه کاری با عنوان «پند بیهوده» منتشر کردیم که ایده جدیدی در کشور بود. در توضیح این ایده باید گفت ما پدیده‌ای به نام «انباشت پند» داریم، به این معنی که بزرگ‌ترها همواره در حال پند دادن و نصیحت کوچکترها هستند و این پند و نصیحت هم حد و اندازه‌ای نداشته و به طور مستمر به‌ اصطلاح «انباشت» می‌شود. این‌گونه پند و نصیحت‌ها قابل قبول نبوده و عملی نمی‌شوند. در همین زمینه در این بنیاد به یک گروهی از افراد محقق و پژوهشگر با هدایت و راهنمایی یکی از فیلسوفان و با نظارت بنده، مأموریت دادیم این پدیده انباشت پند را با رویکرد میان‌رشته‌ای بررسی کنند تا ابتدا ببینیم این پدیده چه پیامدهایی در سطح جامعه دارد. متوجه شدیم «انباشت پند» سبب «افزایش بی‌اعتمادی» به پنددهنده و همچنین «افزایش لجاجت و لجبازی مخاطبان» و «دین‌گریزی و اخلاق‌گریزی» آنان می‌شود.
در همین زمینه نتایج تحقیقات و تحلیل‌های دوستان ما در این گروه به صورت کتابی با عنوان «پند بیهوده» چاپ و منتشر و چاپ دوم آن نیز در سال گذشته انجام شد. همچنین مجله علمی- پژوهی مشکوه با سابقه 24 ساله که رتبه آن «ج» بود سال گذشته به دلیل به روز رسانی مقالات به  رتبه «ب» ارتقا یافت.
 

همان‌طور که می‌دانیم فعالیت بنیاد پژوهش‌های اسلامی تنها به محصول مکتوب منحصر نمی‌شود، لطفا در این زمینه نیز توضیحاتی بفرمایید. 

این مجموعه علاوه بر انتشار آثار مکتوب، همایش‌ها و نشست‌های علمی را برگزار می‌کند و در واقع باید گفت در هفته دو همایش و نشست با حضور جمعی از محققان و دانشمندان در این مرکز برگزار می شود که دستاورد برخی از این نشست‌ها و همایش ها در قالب کتاب به چاپ می‌رسد. موضوعات مختلف در این نشست‌ها مطرح می‌شود و ضمن بررسی چالش‌ها، اقداماتی برای ایجاد زمینه‌های پژوهشی در آینده فراهم می‌شود تا تبدیل به ادبیات علمی و پژوهشی در این زمینه شود.
 

در ادامه به اقدامات شاخصی که در سال گذشته رخ داده نیز اشاره بفرمایید.

یکی از اتفاقاتی که سال گذشته همزمان با سی و هفتمین سالروز تاسیس این مرکز رخ داد، ابلاغ حکم ارتقای جایگاه حقوقی بنیاد به پژوهشگاه توسط ریاست جمهوری بر اساس مصوبه شورای انقلاب فرهنگی بود که در واقع این اتفاق، رخداد بزرگی بود که می‌تواند ما را به طور جدی در کنار پژوهشگاه‌های کشور قرار دهد. 
ما در ارتقای جایگاه بنیاد سه هدف مهم را دنبال می‌کنیم، نخست جایگاه حقوقی بنیاد است که به آن دست یافتیم، هدف دیگر تحول ساختاری و هدف دیگر پاسخگویی به نیازهای پژوهشی آستان قدس رضوی، استان خراسان رضوی و سطح ملی است که این مهم نیاز به اقداماتی دارد که در نخستین اقدام به توانمندسازی پژوهشگران پرداختیم.
 

آیا پروژه‌های جدیدی در سال گذشته تدوین شده است؟ 

بله. در سال 1401 قرار داد سه پروژه بزرگ به امضا رسید، نخست اینکه به دلیل ذائقه‌های متفاوت و تغییر سبک‌ها در سطح کودکان، نوجوانان و جوانان با معاونت امور زنان نهاد ریاست جمهوری پروژه‌ای با هدف ارائه مهارت‌های لازم به والدین درباره «زیست عفیفانه فرزندان» به امضا رسید. 
دو پروژه دیگر با عنوان «دانشنامه واقفان» و «اخلاق قانون‌گذاری» به امضا رسیده است که تا نیمه نخست سال جاری آماده تحویل می شود.
در واقع پروژه «دانشنامه واقفان» که با همکاری معاونت بهره‌وری و موقوفات آستان قدس رضوی در حال انجام است، در پی گشوده شدن گره‌های آستان قدس رضوی در حوزه موقوفات و نذورات آستان قدس رضوی است این پروژه از خوانش مجدد وقف‌نامه‌ها آغاز می‌شود و به رفع نیازهای آستان قدس می‌پردازد. 
پروژه «اخلاق قانون‌گذاری» نیز که در پی تاکیدات مقام معظم رهبری با مجلسیان است، به موضوع پیشگیری و درمان و سلامت اداری و اخلاق مجلس می‌پردازد. 
در واقع این پروژه‌ها با هدف حل مسائل مبتلابه و به روز جامعه با پشتوانه معارف شیعی و رضوی، پاسخگوی نیازهای آستان قدس رضوی و نیازهای پژوهشی عینی امروز و فردای جامعه است.
 

یکی از آثار فاخر این مرکز دایره المعارف بسیار بزرگ «المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» است، تا کنون چند جلد از این اثر به چاپ رسیده است؟

تا کنون 47 جلد از این اثر منتشر شده است و در نظر داریم تا جلد 75 این اثر را منتشر کنیم. در واقع این کتاب فراتر از یک کتاب لغت و به‌نوعی مجموعه‌ای از معارف قرآنی است. از همین رو عنوان «الموسوعة القرآنیّة الکبرى» به پیشنهاد مقام معظم رهبری به عنوان آن افزوده شده است.
در سال گذشته علاوه بر حفظ کیفیت بر سرعت انتشار این اثر افزوده شد و پیش بینی شده است تا سال 1406 این پروژه را به پایان برسانیم.
 

فرایند انجام پژوهش در بنیاد پژوهش‌های اسلامی چگونه است؟

پژوهش‌ها در این مرکز دو گونه است نخست نیازهایی که به ما مراجعه می‌شود که در اولین گام به کارفرما مشاوره می دهیم تا به یک نیازنامه برسیم و این نیازنامه را به صورت شفاف به «پیشنهاده» تهیه می‌کنیم در همین راستا تیم علمی را تعیین می‌کنیم و گروه علمی طرح پژوهشی را طبق نقشه راه کار ادامه می‌دهند.
گونه دیگر پژوهش هایی است که از سوی خود بنیاد مطرح می شود، در همین راستا برای ایده‌یابی هیئت‌های اندیشه ورزی با محورهای وقف، اخلاق خدمت، زیارت و... تاسیس شده است که با حضور متفکران و مدیران برگزار می‌شود و ضمن ارائه بحث و گفت وگوهای عمومی، ایده‌هایی نیز به میان می‌آید که این ایده‌ها تبدیل به مسائل و مسائل نیز به نقشه راه و  انجام تحقیق منجر می‌شود.

بنیاد مدتی است روی بحث پژوهش سادات متمرکز شده است و در همین راستا اطلس‌های سادات را منتشر کرده، لطفا بفرمایید تا کنون چند جلد از این اثر منتشر شده است؟

تاکنون 8 جلد از این اثر به چاپ رسیده است و تا جلد 12 ادامه دارد. در سال1401 پژوهش در حوزه سادات خارج از کشور را آغاز کردیم و به دلیل گستردگی، سادات رضوی در اولویت قرار گرفت. در گام نخست این مطالعات را از قاره آفریقا و کشورهای هم‌جوار شروع کردیم. در واقع سادات پژوهی در بنیاد توانسته این مرکز را به مرجعیت برساند و تشخیص بنیاد مرجع حکم قرار می‌گیرد.
 

جناب آقای قراملکی در حال حاضر بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی در کشور بگوئید.

متاسفانه این مرکز آنگونه که باید در کشور و حتی خود آستان قدس رضوی شناخته شده نیست. برای نمونه کتاب ارزشمند«المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» در سطح جهانی شناخته شده‌تر از کشور خودمان است زیرا در نمایشگاه‌های بین‌المللی مختلف شرکت داشتیم و خوشبختانه با استقبال بالای مخاطبان در حوزه بین‌المللی مواجه شده است 
بنیاد پژوهشهای اسلامی برای حوزویان و دانشجویان شناخته شده است اما هنوز جایگاه اجتماعی خود را نیافته است. در واقع فعالیت‌های این مرکز  عمومی، فرهنگی و تبلیغاتی نیست، بلکه فعالیت‌هایی کاملا علمی است از همین رو دیر بازده است و مخاطب آن اقشار خاصی  هستند.