صدر المتألهین ملاصدرای شیرازی احیاگر فلسفه اسلامی

حسین لطیفی، در گفت وگو با خبرنگار آستان‌نیوز، به مناسبت اول خردادماه سالروز بزرگداشت حکیم الهی ملاصدرای شیرازی به بررسی شخصیت و آثار این حکیم پرداخت گفت: در چشم‌انداز گسترده علم و حكمت نام بلند و پرآوازه صدر المتألهین ملاصدرای شیرازی فیلسوف پرآوازه عصر صفویه به همراه آثار گرانقدرش همانند قلّه بلندى است كه توانسته است در طول چهار قرن با جارى ساختن جويبار انديشه و حكمت اين دشت بيكران را سيراب كند.
وی ابراز کرد: بازتاب حکمت صدرایی در پویش و جنبشی نو که به حکمت متعالیه نام گرفته است، از تمامى زوايا و رويه ‌هاى تاريخ گذشته است و با گذر از دوره‌اى به دوره ديگر و از "مدرسه حکمی و کلامی"  به "مکتب فلسفی" دیگر،  روح و روان هر جوينده علم و حكمت را به جنبش واداشته و ذهن او را آماده نوآورى و آفرينندگى كرده است. 
لطیفی ادامه داد: آثار ملاصدرا همچون دایرة المعارفى است كه هر انديشه‌ورى جُستارهاى مورد نياز خويش را در آن مى‌يابد. دانشمندان و مكتب هاى فلسفی گوناگون و حتی مدرسه های حکمی و کلامی دست به شرح و تفسير آثار وى زدند و پيروان او همواره آراء و ديدگاه‌هاى او را در همه حوزه‌های دانشی چون کلام، اخلاق، سیاست، تعلیم و تربیت و مانندآن شرح و بسط داده‌اند. 
وی ادامه داد: می توان از آثار گراسنگی همچون الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، الشواهد الربوبیه، العرشیه المبدأ والمعاد، المشاعر، مفاتیح الغیب، شرح الهدایه الأثیریه، تفسیر القرآن الکریم و... نام برد.
این پژوهشگر تصریح کرد: اندیشه ملاصدرا و حکمت متعالیه حداقل در دوره کوتاهی سه مدرسه  حکمی و کلامی در مشهد مقدس، هند و نجف اشرف و سه مکتب فلسفی در اصفهان، تهران و قم را به همراه داشته است و باعث رشد و توسعه اندیشه صدرایی شده اند.

مدرسه حکمی و کلامی مشهد مقدس
وی ابراز کرد: این مدرسه از عصر حضور امام علی بن موسی الرضا(ع) بنا نهاده شد و تا عصر حاضر به حیات با برکتش ادامه داده است. از ویژگی‌های بارز این مدرسه حضور قدسی امام معصوم است و بعد از آن وجود مضجع شریف آن امام همام از مهمترین ویژگی و منحصر به فرد این مدرسه است. 
لطیفی اضافه کرد: از مهمترین مدرسان حکمت متعالیه می توان به سید محمد تقی شهیدی معروف به آغا بزرگ حکیم، ملامحمد علی معروف به حاجی فاضل، میرزا مهدی شهیدی، شیخ اسدالله یزدی، شیخ سیف الله ایسی. وپیش و بعداز انقلاب اساتید زیادی مدرس این مدرسه بوده و هستند از شمار می توان از استاد سید جلال الدین آشتیانی و حضرت آیت الله سید عزالدین زنجانی اشاره کرد. 
وی با بیان اینکه مدرسه حکمی و کلامی مشهد مقدس از عصر حضور تا عصر حاضر از فراپویی و فرو پویی قابل تأملی برخوردار بوده است و شوربختانه از مباحث کمتر مطالعه شده ای است، گفت: خوشبختانه به همین منظور گروه پژوهشی کلام اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی طرح پژوهشی کلامی در این حوزه در دست اقدام دارد و بدینوسیله دست همکاری و همفکری اصحاب اندیشه را در این حوزه خواهد فشرد.
مدیر گروه کلام و اندیشه اسلامی آستان قدس رضوی، به مدرسه حکمی و کلامی هند(لکهنو)، اشاره و تصریح کرد: در عصر صفویه شماری از عالمان شیعه به دلایل سیاسی و فرهنگی به آن دیار هجرت کردند این عالمان به لحاظ مشرب حکمی و فلسفی به دو دسته پیشا حکمت متعاله و پسا حکمت متعالیه فرو کاسته می‌شوند. از مهمترین شخصیت های دسته نخست می‌توان به حکیم میر فندرسکی  و قاضی نورالله شوشتری و حکیم ابوالفتح گیلانی و حکیم حزین لاهیجی و مانند آن را نام برد و دسته دوم که غالبا از پیروان مکتب ملاصدرا و مروجان حکمت متعاله در هندوستان بوده اند می توان به شیخ سعدالله سندیلوی، مخمد جونپوری لکهنوی حنفی، قاضی عصمه الله عمری لکهنوی، محمد شاکر سندیلوی ، غلام یحیی بارهوی بهاری، شیخ سعدالله سلونی و غیره اشاره کرد.
 وی ادامه داد: دانشوران مدرسه حکمی و کلامی نجف اشرف نقش زیادی در گسترش مباحث فلسفی به ویژ حکمت متعالیه داشته اند. از بین این دانشوران می‌توان از حکیم غروی اصفهانی کمپانی،  شیخ مرتضی طالقانی، آقا شیخ علی محمد نجف آبادی، شید مخمد باقر صدر، سید حسین بادکوبه ای ، محمد باقر اصطهباناتی، علامه محمد رضا مظفر و مانند آن یاد کرد.
به گفته لطیفی در اصفهان دوران صفویه خداقل شش جریان شاخص فلسفی وجود داشت. مدرسه فلسفی میر داماد(حکمت یمانی)، مدرسه فلسفی میر فندرسکی(حکمت تطبیقی)، مدرسه فلسفی شیخ بهایی(حکمت ایمانی)، مدرسه فلسفی ملاصدرا (حکمت متعالیه)، مدرسه فلسفی ملارجبعلی تبریزی(حکمت تنزیهی) و مدرسه فلسفی مشائیان جدید(حکمت نو مشایی). اما در دوره بعداز صفویه  غالبا مدرسه های فلسفی مروج اندیشه ملاصدرا بوده اند: که مهمترین و تاثیرگذارترین مدرسه که نقش زیادی در توسعه و تثبیت حکمت متعالیه داشته اند مدرسه فلسفی ملاعلی نوری بوده است. در واقع  در طول چهار قرن اخیر مکتب فلسفی اصفهان فراز و فرود زیادی داشته است. 
وی گفت: مکتب فلسفی تهران که امتداد مکتب فلسفی اصفهان است بعد از تاسیس سلسله قاجار در سال 1210 هجری قمری تهران به مرکز فعالیت فلسفی تبدیل شد و ملاعبدالله زنوزی شاگرد برجسته ملاعلی زنوزی به توصیه فتح علی شاه قاجار به تهران آمد و در مدرسه مروی ساکن شد و به مدت 20سال به تدریس فلسه پرداخت، از این بین می توان از چهار شخصیت حکیم – آقا علی حکیم مدرس، محمدرضا قمشه ای، میرزا عبدالحسین جلوه و میرزا حسین سبزواری  اشاره کرد.
لطیفی همچنین گفت: بی شک جریان فکری و فلسفی در قم به ویژه در دوره معاصر را علامه طباطبایی نمایندگی می کردند و خوشبختانه شاگردان علامه این جریان فکری را دنبال کرده اند که نقش مهمی در بارور  کردن و تثبیت این مکتب یا مدرسه داشتنده‌اند.