کرسی ترویجی «حفاظ آستان قدس رضوی و مراسم خطبه و صفه» برگزار شد

به گزارش آستان‌نیوز، رضا نقدی، پژوهشگر گروه فرهنگ و هنر رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی در این نشست که امروز با حضور جمعی از پژوهشگران و محققان برگزار شد، گفت: بر اساس اسناد موجود تلاوت قرآن در حرم مطهر رضوی از قرن چهارم متداول بوده است.
وی با بیان اینکه اسناد چندانی از حفاظ حرم تا ابتدای قرن نهم در دست نیست، افزود: ساخت رواق در دارالحفاظ، وقف املاکی برای تامین مقرری صدرالحفاظ، تعیین قاری برای قرائت قرآن توسط گوهرشادآغا و نیز فرمان سلطان حسین میرزای بایقرا در انتصاب خواجه عبدالله مروارید به صدرالحفاظی مسجد گوهرشاد از دلایل رونق گرفتن این شغل در قرن نهم به شمار می‌رود.
به گفته نقدی در زمان تصرف مشهد به دست محمد خان شیبانی در سال 910 قمری چون خان ازبک تلاوت قرآن را در پایین پای مبارک مکروه می‌دانست، دستور داد حفاظ در بیرون حرم قرآن بخوانند.
 

توجه شاهان دوره صفویه به حرم مطهر رضوی
این پژوهشگر در ادامه خاطر نشان کرد: با روی کار آمدن صفویه، توجه شاهان و در نتیجه مردم به حرم مطهر افزایش یافت و موقوفاتی به حفاظ تعلق گرفت، برخی نیز برای مدفن خود در حرم، موقوفات و حفاظی تعیین می‌کردند. از جمله شاه طهماسب اول موقوفاتی را به آستان قدس رضوی اختصاص داد و پس از دفن در حرم تا یک ماه حفاظ بر سر قبرش قرآن می‌خواندند.
وی با بیان اینکه در دوره صفویه حفاظ به دو دسته حفاظ دورسر مبارک و حفاظ حرم تقسیم می شدند، ادامه داد: این حفاظ شامل خطیب، صدرالحفاظ و حفاظ بودند. صدرالحفاظ مسئول و رئیس حفاظ بود و زیر نظر خادم باشی و نیز تحت امر سرکشیک ایفای وظیفه می‌کرده است.
نقدی تصریح کرد: در این دوره مواجب و مستمری حفاظ از حاصل موقوفات یا حقوقی که به این امر اختصاص داشت ماهانه یا هر6 ماه یک بار به صورت نقدی و یا غیر نقدی پرداخت می‌شد و همچنین هر حافظی که می‌توانست در محل کار خود حاضر شود، نایبی داشت که وظیفه او را انجام میداد و حقوق او را می‌گرفت.
 

وظایف حفاظ در عهد قاجار
به گفته وی وظایف حفاظ در عهد قاجار، در نخستین نظام‌نامه خدمت در اماکن متبرکه که در سال 1299 قمری به دستور محمد تقی رکن الدوله تدوین شد، آمده است.در این دوره نیز بر اساس اسناد، حفاظ به دو دسته تقسیم می‌شدند عده‌ای در پایین پا و بالاسر مبارک در حرم و صفه شاه طهماسبی و عده دیگر در عمارات مبارکات شامل دارالحفاظ، دارالسعاده، مسجد بالاسر، توحید خانه و تعدادی نیز در مقابر متفرقه به تلاوت مشغول بوده‌اند.
وی تصریح کرد: تشکیلات و مقرری حفاظ تا سال 1307 شمسی به شیوه قدیم بود تا اینکه با تصویب نظام‌نامه خدمات کشیکی، وظایف همه مستخدمان کشیکی از جمله حفاظ مجدد تدوین شد، در این نظام‌نامه، خطیب‌باشی مسئول حفاظ و ابلاغ کننده دستورهای سرکشیک معرفی شده و وظیفه روزانه حفاظ، تلاوت کلام الله مجید و قرائت ادعیه معمول بر طبق سیره سابق است.
نقدی خاطر نشان کرد: در حال حاضر حفاظ در دو نوبت صبح و شام با لباس رسمی شامل لباده مشکی و نشان خدمت حافظی، در بالاسر مبارک و رواق دارالسلام ضمن قرائت منشات خواجه نصیرالدین طوسی، به صورت آهسته قرائت قرآن می‌کنند(مراسم صفه) و درایان یکی از قاریان با صورت جلی قرآن تلاوت می‌کند.
وی همچنین ادامه داد: یکی از حفاظ در دارالحفاظ گوهرشاد و نیز حافظی از مقابر خاص بر حسب نظر واقف، قرآن تلاوت می‌کنند. علاوه بر این در ماه مبارک رمضان نیز مراسم قرائت قرآن همه روزه بعد از ظهر با حضور حفاظ و زائران و مجاوران برگزار می‌شود و در پایان پس از قرائت فقرات مراسم خطبه شب عاشورا، شب شهادت حضرت رضا(ع) و شام غریبان، اجرای مراسم همخوانی و مدیحه‌سرایی قبل از قرائت خطبه، روضه‌خوانی و توسل به امام حسین(ع) و زیارت عاشورا در شب‌های جمعه در محل آسایشگاه حفاظ و همچنین قرائت فاتحه برای واقفین از دیگر برنامه‌های حفاظ است.