معرفت، عیار زیارت است/ سه شاخص ضروری برای شناخت مقام امام رضا(ع)

به گزارش آستان نیوز؛ روز ۲۳ ذی‌القعده بنا بر آنچه سید بن طاووس در کتاب الإقبال، آورده، روز زیارتی مخصوص امام رضا (ع) است و هم‌چنین بنا بر روایتی، شهادت امام رضا (ع) نیز در این روز واقع شده است؛ از این رو زیارت امام رضا (ع) در این روز، ثواب ویژه‌ای دارد. به این مناسبت گفت‌وگویی داشته‌ایم با حجت الاسلام سید جمال الدین موسوی استاد و معاون آموزش مدرسه تخصصی فقاهت که در ادامه می خوانید.

حجت الاسلام سید جمال الدین موسوی استاد سطوح حوزه علمیه مشهد، به این مناسبت درباره آثار و کارکردهای زیارت گفت: زیارت آثار و کارکردهای فردی و اجتماعی، دنیوی و اخروی بسیاری دارد. از جمله آثار فردی زیارت می‌توان به دوری از گناهان و کسب طهارت و زمینه‌سازی برای توبه اشاره کرد که سبب آرامش روان می‌شود؛ چه‌این‌که  مهم ترین مشکل انسان امروزی، اضطراب‌ها و فقدان آرامش است. تنها چیزی که آرامش و امنیت را برای انسان فراهم می کند یاد خداوند است و زائر با زیارت اماکن مقدس و قبور مطهر معصومان علیهم السلام، یاد خدا را در دل خود نهادینه می‌کنند و با توسل از ذوات مقدس ایشان سعادت دنیوی و اخروی خود را به دست آورده، به آرامش روانی می رسند؛ آرامشی که ظاهری و سطحی نیست؛ بلکه عمیق و ماندگار است. زائر با تشرف به اماکن مقدس، هم‌سنخ زیارت شونده می‌شود و زائر در سایه این ارتباط، روح خود را از کدورت ها و پلیدی ها خالص و پاک می‌گرداند.

این مدَرس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد در ادامه اظهار کرد از جمله کارکردهای تربیتی زیارت قطع تعلقات و وابستگی به مظاهر دنیوی و مادی و تقویت روحیه دعا است. دعا یکی از اعمالی است که در اماکن زیارتی پررنگ است و باعث تقویت روحیه امید در زندگی و ایجاد معنویت در زندگی زائر است.

وی در ادامه به آثار اجتماعی زیارت اشاره کرده و درباره همدلی به عنوان یکی از آثار اجتماعی زیارت اظهار کرد: زیارت در بعد اجتماعی نیز موثر است. زیارت به عنوان یک واقعیت دینی باعث ارتباط میان اعضای جامعه دینی شده و منجر به برقراری ارتباط جمعی میان زائران در اماکن مقدس می‌گردد؛ چه این‌که همدلی و مهربانی که در اماکن زیارتی، بین زائران دیده می‌شود در بقیه جاها کمتر دیده می‌شود.
 

معرفت عیار زیارت

معاون آموزش مدرسه فقاهت حوزه علمیه مشهد، عیار زیارت را «معرفت و شناخت» معرفی کرد و گفت: در روایات مربوط به زیارت مسئله معرفت و شناخت بسیار پررنگ شده و به عنوان یک قید زیاد مطرح شده است؛ برای نمونه امام رضا (ع) در حدیثی فرمود: « مَا زَارَنِی أَحَدُ مِنْ أَوْلِیَائِی عَارِفاً بِحَقِّی الَّا شُفِّعْتُ فِیهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ» ؛ یعنی هیچ یک از دوستانم مرا با آگاهی به حقم زیارت نمی‏کند مگر این که روز قیامت او را شفاعت خواهم کرد (وسائل الشیعه  ج10 ص434). در این روایت عَارِفاً بِحَقِّی به عنوان یک قید مطرح شده است. می‌توانست خیلی از مسائل و مفاهیم دینی دیگر مطرح شود ولی امام بر روی مسئله معرفت به حق امام، دست گذاشته است.

در حدیثی از امام جواد (علیه السلام) آمده است: «ضَمِنْتُ لِمَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِی بِطُوسَ عَارِفاً بِحَقِّهِ اَلْجَنَّةَ عَلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ »؛ (من لا یحضره الفقیه  ج۲ ص۵۸۳)؛ یعنی برای کسی که قبر پدرم را در طوس، با شناخت حقّش، زیارت کند، بهشت را بر عهدۀ لطف خدای عز و جل ضمانت می‌کنم.

باز در این حدیث قید عارفا بحقه ذکر شده است. همچنین در حدیث امام صادق (ع) : «یَخْرُجُ وَلَدُ مِنِ ابْنِی موسی اسْمُهُ اسْمُ أمیرَالمُؤمِنینَ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ الی أَرْضِ طُوسُ، وَ هُمْ بِخُرَاسَانَ، یُقْتَلُ فِیهَا بِالسَّمِّ، فَیُدْفَنُ فِیهَا غَرِیباً، مَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالِی أَجْرَ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قَاتَلَ»؛ فرزندی از پسرم موسی که همنام امیرالمؤمنین (ع) است، به جانب سرزمین طوس در خراسان می‏رود و در آن جا با زهر کشته شده و غریبانه دفن می‏شود، کسی که او را با شناخت حق وی زیارت کند، خدای تعالی پاداش کسی را که قبل از پیروزی، انفاق نموده و جنگیده است به وی عطا می‏نماید (بحار الانوار ج 49 ص286).
 

ویژگی‌ها و شاخصه‌های معرفت اهل‌بیت (ع)

حجت الاسلام موسوی در ادامه این سوال را طرح کرد که منظور از این معرفتی که در روایات ذکر شده است چیست؟ به تعبیر دیگر ویژگی‌ها و شاخص‌های این معرفت چیست؟
 

واجب الاطاعه بودن امام

وی در پاسخ به این سوال اولین شاخصه را «واجب الاطاعه» دانستن امام برشمردند و گفتند: در روایتی از امام صادق (ع) همین سوال طرح شده است که منظور از عارفا بحقه چیست و امام در پاسخ واجب الاطاعه بودن امام را مطرح کرده است؛ یعنی کف این معرفت و شناخت این است که امام معصوم را فردی بدانیم که اطاعت از او بر ما واجب است نه این‌که امام را عالمی در کنار دیگر دانشمندان جهان بدانیم: «... مَنْ زَارَهُ الیها عَارِفاً بِحَقِّهِ أَخَذْتُهُ بِیَدِی یَوْمَ الْقِیمَةِ وَ أَدْخَلْتُهُ الْجَنَّةَ وَ انَّ کان مِنْ أَهْلِ الکبائر قِیلَ لَهُ: جَعَلْتُ فداک وَ مَا عِرْفَانُ حَقِّهِ قَالَ: تَعْلَمَ أَنَّهُ مُفْتَرَضَ الطَّاعَةِ، غَرِیبُ شَهِیدُ، مَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ عزوجل أَجْرَ سَبْعِینَ شَهِیداً مِمَّنِ اسْتُشْهِدَ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) عَلَیَّ حَقِیقَةٍ» ؛ کسی که او را با شناخت حق وی زیارت کند، من روز قیامت از او دستگیری می‏کنم و وارد بهشتش می‏سازم، هر چند که مرتکب گناهان کبیره شده باشد. راوی گفت: فدایت شوم، شناخت حق او را به چیست؟ فرمود: این که بدانی او (امامی است که) پیروی از او واجب است. او غریب است و شهید؛ کسی که با شناخت حقش، او را زیارت کند، خدای صاحب عزت و جلال پاداش هفتاد شهید از شهدای راستین در رکاب رسول خدا (ص) را به او عطا می‏فرماید. (اثبات الهداة ج3 ص 233)
 

تصدیق اهل‌بیت (ع)

این دانش‌آموخته حوزه علمیه مشهد دومین شاخصه معرفت مطرح شده در روایات زیارت را «تصدیق اهل‌بیت (ع)» دانست و گفت امام رضا (ع) در حدیثی فرمود: «اِن لِکل امامٍ عهداً فی عنُقِ أولیائه و شیعته و ان مِن تَمام الوفاء بِالْعَهْد و حسن الاداء زِیارةُ قُبُورهم، فَمَن زارهم رَغْبة فی زِیارتهم و تَصْدیقاً بما رَغبوا فیه کان أئمَّتهُم شُفعاءهم یوْم القِیامَة»؛ امام رضا علیه السلام فرمودند: هر امامی به گردن دوستان و شیعیان خود، عهدی دارد که با زیارت قبور آنان، وفای به این عهد به خوبی کامل می‌گردد. پس، هر که با رغبت و علاقه و تصدیق و باور داشتن به آنچه آنان ترغیب کرده‌اند زیارتشان کند، امامانِ آنها در روز قیامت شفاعتشان کنند (بحارالانوار، ج 100، ص 116)
 

علم به حق اهل‌بیت (ع)

حجت الاسلام موسوی سومین شاخصه معرفت طرح شده در روایات ثواب زیارت را علم به حق اهل‌بیت (ع) دانستند و گفتند در حدیثی از امام رضا (ع) به این مطلب اشاره شده است:

امام رضا (ع) فرمود: « أَنَا الْمَدْفُونُ فِی أرضکم، وَ أَنَا بَضْعَةُ مِنْ نبیکم، وَ أَنَا الْوَدِیعَةُ وَ النَّجْمُ، أَلَا فَمَنْ زَارَنِی وَ هُوَ یَعْرِفُ مَا أَوْجَبَ اللَّهُ تبارک وَ تَعَالِی مِنْ حَقِّی وَ طَاعَتِی، فَأَنَا وَ آبَائِی شُفَعَاؤُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، وَ مَنْ کنا شُفَعَاءَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ نَجَا وَ لَوْ کان عَلَیْهِ مِثْلُ وِزْرِ الثَّقَلَیْنِ الْجِنِّ وَ الْأُنْسَ»؛ ... من هستم که در سرزمین شما دفن می‏گردم؛ من پاره‏ تن پیامبر شما هستم؛ و منم آن امانت و ستاره، آگاه باشید کسی که مرا زیارت کند، در حالی که بداند که خدای تبارک و تعالی (ادای) حق و پیروی مرا واجب ساخته است، من و پدرانم روز قیامت شفیعان او خواهیم بود، و کسی که ما روز قیامت شفیع او باشیم (از آتش دوزخ) رهایی می‌‏یابد، هر چند بار گناهان جن و انس بر او باشد. (بحار الانوار ج 102 ص32)