سبد متنوع کتاب‎های ترجمه شده به‌‎نشر از انگلیسی و ترکی تا مالایی و چینی

این روز را در کشور به پاس خدمت بزرگ مهدی آذریزدی در باز‌آفرینی متون کهن و قصه‌های قدیمی روز ادبیات کودک و نوجوان نام گذاری کرده‌اند. این نوع ادبیات شامل نوشته‌ها و سروده‌های ادبی ویژه کودکان و نوجوانان می‌شود و بخشی از فرهنگ شفاهی عامه، مانند لالائی ها، مثل ها، قصه‌هاست و هم داستان‌ها و نمایشنامه‌ها و اشعار و نیز نوشته‌هایی در زمینه دین، دانش اجتماعی، علم و کاربرد‌های آن، هنر و سرگرمی را در بر می‌گیرد.

ناشران بسیاری در این عرصه فعالیت می‌کنند و هر روز کتاب‌های جدیدی به بازار کتاب کودک و نوجوان افزوده می‌شود. واحد کودک و نوجوان انتشارات به‌نشر در قالب کتاب‌های پروانه نیز با هدف حفظ میراث غنی ادبیات فارسی و انتقال مفاهیم ادبی متون گذشته به کودکان امروز، آثار بسیار باارزشی با موضوعات بازآفرینی و ساده‌سازی متون کهن و حوزه ادبیات دینی و ... در قالب شعر و داستان منتشر کرده است که به بهانه فرا رسیدن روز ادبیات کودک و نوجوان با حسین سعیدی مدیرعامل به‌نشر (انتشارات آستان قدس رضوی)  همراه شدیم که در ادامه می‌خوانید.

آقای سعیدی به‌نشر(انتشارات آستان قدس رضوی) از چه سالی فعالیت در حوزه کودک و نوجوان را آغاز کرده است؟

بیش از ربع قرن- 25 سال- از فعالیت‌های انتشارات آستان قدس رضوی در حوزه کودک و نوجوان می گذرد. سال‌های پایانی دهه 70 با نظر مدیران وقت برند "پروانه" برای آثار کودک و نوجوان این انتشارات برگزیده شد و تاکنون نیز با همین برند در حال فعالیت هستیم.

اولویت اصلی کتاب‌های پروانه به‌نشر چیست؟

هدف کلان این انتشارات تامین نیازهای معرفتی و انقلابی زائران و مجاوران در گستره بین‌الملل است. با توجه به اینکه مخاطبان اصلی ما نیز در مرحله اول جوان، نوجوان و کودک و خردسال تعریف شده‌اند؛ اولویت اصلی کتاب‌های پروانه نیز با همین رویکرد محتوائی است. البته در سال‌های پیش از 96 عمده آثار کودک و نوجوان در موضوعات آزاد و متعدد بودند، ولی در سال‌های اخیر سعی کرده‌ایم در چارچوب مباحث دینی، معارفی  و انقلابی کتاب‌های پروانه را منتشر کنیم.

ملاک انتخاب آثار دینی در به نشر برای تالیف و نشر چیست؟

با بررسی‌های انجام شده ملاحظه کردیم در گذشته آثار متعددی در مجموعه‌های علمی و پژوهشی آستان قدس رضوی در موضوعات دینی منتشر شده است؛ اما در حوزه ادبیات داستانی دینی آثار کمی تولید شده است. لذا با مشورت کارشناسان حوزه دین و ادبیات و با لحاظ کردن خلاء جدی که در این حوزه وجود داشت، به انتشار آثار دینی که دارای ارزش ادبی و هنری نیز باشند همت گماردیم. بر این مبنا اولویت را انتخاب، پذیرش و سفارش آثاری که هم ظاهر و  هم باطن آن دینی است گذاشتیم و تاکید داشتیم که اثر در چارچوب ادبیات بگنجد و تکنیک‌های ادبی و هنری در آن رعایت شده باشد.

با توجه به انتساب به‌نشر به آستان قدس رضوی، چه میزان از کتاب‌های تولید شده این انتشارات اختصاص به موضوعات دینی و مذهبی دارد؟

عمده آثار به‌نشر بویژه آثاری که برای مخاطب کودک و نوجوان انتشار یافته است رویکرد دینی و مذهبی دارد. سعی کرده‌ایم در اکثر ریزموضوعاتی که در ذیل مفهوم دین بگنجد اثر منتشر کنیم و یا در دستور سفارش و انتشار داشته باشیم. برخی از مهم‌ترین سرفصل‎هائی که در ذیل موضوع دین منتشر کرده‌ایم شامل اعتقادات شامل خداشناسی، نبوت، معاد، امام شناسی ، فروع دین و احکام شامل نماز، روزه، حیاء و عفاف، نذر و وقف و...، آشنائی با متون دینی شامل قرآن، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، سنت و سیره معصومان به‌ویژه امام رضا علیه‌السلام و در نهایت دعا و زیارت است. در همه  این موضوعات و ریزموضوعات آثار متعددی برای مخاطب خردسال و کودک و نوجوان در قالب شعر، داستان و رمان و یا متن ادبی منتشر کرده‌ایم که مورد استقبال مخاطبان‌مان قرار گرفته است.

از افتخارات این انتشارات در حوزه کودک و نوجوان و کسب جوایز مختلف در جشنواره‌های علمی سطح کشور بگویید.

آثاری که برای مخاطبان این حوزه منتشر شده است مورد توجه جشنواره ها قرار گرفته است، به طوری که تا کنون 283 اثر به نشر 167 جایزه کسب کرده است. در شش سال اخیر تعداد جوایز دریافتی به‌نشر در جشنواره‎های معتبر کشوری نسبت به میانگین سال‌های پیش از آن چهار برابر افزایش یافته و موفق به کسب بیش از 72 جایزه و لوح افتخار از جشنواره‌های مختلف شده است؛ عمده این آثار از کتاب‌های پروانه بوده است. برخی از این آثار هم در محتوا و هم در گرافیک و طرح جلد حائز رتبه کشوری شده‌اند و یا در برخی از جشنواره‌های ملی در یک موضوع برخی از آثار به‌نشر همزمان انتخاب می‌شده‌اند که این نشان از سطح کیفی بالای این آثار دارد.

تاکنون چه تعداد اثر در این زمینه تولید شده است و چند درصد از تولیدات به‌نشر اختصاص به حوزه کودک و نوجوان دارد؟

به‌نشر در زمینه تولید آثار برای مخاطب جوان، نوجوان و کودک تکلیف‌هایی دارد و تا کنون 1186 عنوان از تولیدات به‌نشر، کتاب‎های پروانه است. برای نیل به این منظور با مدد نخبگان، متخصصان، فعالان و پدیدآورندگان کتاب کودک و نوجوان طرح و مجموعه های مختلف طرح ریزی و تولید شده اند. این تولیدات ثمره همکاری با بیش از 250 نویسنده حوزه کودک و نوجوان است. این انتشارات در برنامه 1401 مکلف شده بود که 60درصد از آثارش را برای مخاطب جوان، نوجوان و کودک تولید کند. در حال حاضر بیش از 430  اثر درجریان برای مخاطب کودک و نوجوان داریم که با توجه به استقبال مخاطبان هرسال تجدید چاپ می شود. عملکرد این انتشارات در حوزه فروش این آثار نیز نشان میدهد که این نسبت در سه فصل نخست سال 1402حفظ شده و بر اثر برگزاری چند پویش کتاب‌محور، میزان شصت درصد از صد درصد، افزایش چشمگیری داشته است.

به‌نشر در تولید کتاب‌های خود به چه میزان به استانداردهای گرافیکی و محتوایی آثار توجه می‌کند؟

در حوزه محتوائی چنانچه عرض شد تاکید بر این است که آثارمان هم از لحاظ محتوایی از اتقان و استناد لازم به‌ویژه در آثار دینی و معارفی مان برخوردار باشد و هم به لحاظ استانداردهای ادبی و هنری در بالاترین سطح خودش با شد و برای این منظور از ارزیابان خبره محتوائی و ادبی بهره‌گیری می‌کنیم. در این موضوع بیش از 80 ارزیاب خبره با انتشارات همکاری دارند. اما در حوزه تصویرگری آثار و طراحی جلد آن‎ها در گذشته به شکل نامتمرکزی صورت می‎گرفت، اما از آغاز 1396 با ایجاد مدیریت هنری در ساختار به‌نشر، زمینه‌ای برای جبران کمبودهای این حوزه فراهم آمد و تفاوت جدی در گرافیک آثار پدید آمد. یکی از چند معیار ارزیابی درباره هویت بصری آثار ناشران، رتبه آنان در انواع مسابقات و جشنواره‌هاست. به‌نشر در این زمینه، یک بار در سال  1389 برگزیده تصویرسازی جشنواره سلام بچه‌ها شده و از آن تاریخ تا سال 1400رتبه‌ای در این زمینه نداشته است، اما پس از ایجاد این مدیریت، در سال1400  و 1401  در بخش طراحی، گرافیک و تصویرگری دومین جشنواره بین المللی کتاب ایثار و شهادت (سرخ نگاران) برگزیده و از جایزه برترین طراحی گرافیک جلد کتاب با تصویر در پنجمین دوسالانه هنر چاپ و طراحی کتاب نشان شیرازه، برخوردار شده است. استقبال مخاطبان از این آثار، تمجید و تحسین کارشناسان و تجدیدچاپ متعدد آن‌ها نشان از توجه انتشارات به استانداردهای محتوائی و گرافیکی آثار است.

با توجه به اینکه در حال حاضر کتاب‌های ترجمه گوی سبقت را از کتاب های تالیفی گرفته است چه میزان از کتاب‌های به‌نشر در حوزه کودک و نوجوان ترجمه است؟

عمده آثار به‌نشر تالیفی است و اصلا به حوزه ترجمه آثار به‌ویژه برای مخاطب کودک نپرداخته است. این به معنای این نیست که اگر اثر خوبی به زبان‌های دیگر در راستای ماموریت‌های انتشارات منتشر شده باشد، ترجمه‌اش نکنیم؛ خیر! حتما استقبال خواهیم کرد و ترجمه و منتشر خواهیم نمود؛ ولی در حال حاضر رویکرد اصلی ما انتشار آثار تالیفی و نیز ترجمه معکوس به زبان‌های زنده دنیا به‎ویژه عربی و انگلیسی که بیشترین مخاطب غیر ایرانی است را در دستور کار داریم. بیش از 103 اثر این مجموعه آثار کودک و نوجوان این انتشارات تا کنون به زبان‎های عربی، انگلیسی، آلمانی، چینی، ترکی و مالائی با همکاری ناشران بومی آن منطقه ترجمه و منتشر شده است. رهبر عزیزمان نیز امسال در بازدید از نمایشگاه کتاب و مصاحبه‌ای که در غرفه ما انجام دادند ضمن مشاهده آثار تولیدی‌مان به موضوع ترجمه اشاره داشتند و در زمینه کثرت بالای کتب ترجمه و وارداتی هشدار دادند و ما نیز از ناشرانی هستیم که در زمینه صادرات کتاب برنامه ریزی و فعالیت داریم و نه واردات آن.

در حوزه تالیف آثار کودک و نوجوان توجه به چه نکاتی مهم و ضروری است؟

با توجه به زبان و ادبیات کودک و نیز انتقال مفاهیم آموزشی و دینی و معارفی در قالب تصاویر و گرافیک از سختی های انتشار کتاب در مقایسه با تولید کتاب برای بزرگسالان است.

مهم‌ترین نکته در تالیف آثار کودک و نوجوان  این است که اگر اثری دینی است محتوا متقن بوده و مستند به مبانی اصیل دینی باشد، متناسب با ادبیات و زبان کودک باشد و تکنیک‌های ادبی و هنری به احسن وجه در آن رعایت شده باشد. اینکه فکر کنیم هرکسی که محتوائی بلد است می‌تواند برای کودک مطلب بنویسد قطعا اشتباه است. بایستی نویسنده کودک با زبان کودک و ریزه کاری‌های آن آشنا باشد.

ادبیات کودک و نوجوان یکی از حوزه‌های مهمی است که تأثیر بسزایی در رشد این گروه سنی دارد. از نظر شما اکنون این حوزه در چه جایگاهی از نظر رشد و بالندگی تخصصی قرار دارد؟

به نظر من شرایط امروز ما در حوزه ادبیات کودک و نوجوان در مقایسه با گذشته رشد قابل توجهی داشته است. ناشران فعال در این عرصه به شدت افزایش پیدا کرده‌اند، آثار خوبی در حوزه مفاهیم دینی و انقلابی توسط این ناشران منتشر شده است. هرچند تا رسیدن به افق مطلوب که ارجحیت آثار تالیفی بر ترجمه ای است فاصله زیاد داریم و خیلی باید تلاش بکنیم و بکنند و انشاءالله به نقطه ای برسیم که کودکان سراسر دنیا مشتاق خواندن آثار ترجمه شده از زبان فارسی باشند.

فضای مجازی یکی از دغدغه‌های اصلی والدین برای نسل امروز است. به نظر شما این فضا برای توسعه محتوا در ادبیات کودک و نوجوان فرصت است یا تهدید؟

چه بخواهیم و چه نخواهیم زندگی امروز و همه ساحات آن با فضای مجازی تنیده شده است و همه ما در سنین مختلف برای انجام امور جاری زندگی از فضای مجازی و مشتقات آن استفاده می‎کنیم. حال که چنین پدیده‎ای وجود دارد پس بهتر است به دنبال استفاده بهینه از آن باشیم و تلاش کنیم فرصت سازی کنیم و از این شرایط به نحو مطلوبی استفاده کنیم. فضای مجازی محل بسیار خوبی برای انجام امور ترویجی و تبلیغی حوزه کتاب است و از طرف دیگر نسل امروز بیش از گذشتگان با کارکردهای این فضا آشنا است و استفاده از کتاب‌های الکترونیک در انواع مختلف کتاب گویا، کتاب ویدیو، پادکست ها و... در بین کودکان و نوجوانان طرفدار بیشتری دارد. اینکه ناشران ما به حوزه نشر الکترونیک و تولیدات محتوایی ویژه فضای مجازی توجه بیشتری کنند، ایجاد فرصت محسوب می‎شود.