مخاطب شناسی، مهم ترین اصل در نگارش داستان دینی / نویسنده باید به اوج قلم برسد و بعد داستان مذهبی بنویسد

به گزارش آستان‌نیوز، نشست عصرانه داستان نویسان رضوی به منظور عرض ارادت به امام رئوف در ایام پایانی ماه صفر، سه شنبه شب(۲۱شهریور)  میزبان «محمدرضا سرشار» نویسنده و پژوهشگر مطرح کشور بود. همان آقای قصه‌گو که کتاب‌های مشهوری همانند «آنک آن یتیم نظرکرده» درباره حضرت محمد(ص)  و «مهاجر کوچک» را در کارنامه‌ی آثار خود دارد.
 این نشست که جمعی از پیشکسوتان و نوقلمان در آن حضور داشتند به دبیری علیرضا مهرداد و در فروشگاه مرکزی کتاب به‌نشر برگزار شد.

قرآن شگفتانه بهره‌گیری از زاویه دید تلفیقی است
 در این نشست محمد رضا سرشار در ابتدا به معرفی کتاب «آنک آن یتیم نظر کرده» پرداخت و گفت: من در این کتاب از زاویه دید تلفیقی استفاده کردم؛ بدین صورت که داستان از زبان افراد زیادی روایت می‌شود و هر جا که روایت کم است، نویسنده به‌عنوان ملات، روایت را در دست می‌گیرد تا روایت‌های دیگر را به هم وصل کند.
سرشار تاکید کرد: ما می‌توانیم آنجاها که تاریخ سکوت کرده وارد شویم و من سعی کردم طوری از این روایت تلفیقی استفاده کنم که خواننده متوجه جهش نشود. با این حال من خودم از تخیل زیاد استفاده کردم، ولی سعی کردم حریم‌ها را نشکنم. 
به عقیده سرشار اثر هنری، کاری می‌کند که آدم ببیند، ولی تاریخ فقط باعث می‌شود آدم بشنود و این دیدن نکته‌ای بود که بسیاری درباره کتاب «آنک آن یتیم نظر کرده» اتفاق نظر داشتند.
قصه‌گوی سال‌های پیش ظهرهای جمعه رادیو در ادامه به بیان تفاوت داستان با تاریخ پرداخت و گفت: کلمه قصه در قرآن نیامده ولی مشتقات آن از جمله قصص بسیار در قرآن به‌کار رفته است.  این کلمه لزوما به معنی داستانی که ما می‌گوییم نیست.  داستان حضرت یوسف فوق العاده از زمان ما جلوتر است  و هر کس که چیزی  حتی از دین نداند ولی داستان را خوب بشناسد با خوانش قصه حضرت یوسف در  قرآن متوجه می‌شود که قرآن معجزه الهی است. 
سرشار با تاکید بر اینکه کار هنر این است که عقلانیت را برای ما قابل رویت و فهم می‌کند، افزود: خداوند در قرآن با قصه، سلسله مفاهیم و ارزش‌ها را بیان می‌کند . مفاهیم غیر رویت هستند و ما در زندگی از طریق مشاهده، تجسم آن را درک می‌کنیم وقتی مفاهیم در قالب عمل بیایند ما می‌توانیم مفهوم آن را درک کنیم. داستان رضوی یکی از مفاهیم،  ارزش‌های مذهبی یا احکام دینی را در قالب شخصیت، اعمال و ماجراها برای ما قابل فهم می‌کند و اثری را  از میل به تعالی، رشد و مفهوم قرآنی در انسان ایجاد می‌کند.
وی ادامه داد: یک اثر مذهبی می‌تواند در قالب شعر یا داستان باشد. در داستان دینی این مهم است که نویسنده میل به تعالی را در مخاطب ایجاد کند و به افکار خواننده جهت دهد.

اساطیر؛ اولین نمونه‌های داستان دینی 

وی با اشاره به پیشینیه داستان تاریخی و مذهبی گفت: اولین نمونه داستان دینی اساطیر هستند. نمونه اساطیر ملی کتاب شاهنامه و نمونه اساطیر دینی اهریمن و موجودات مامورایی است. اساطیر علمی هم بخشی از اساطیر هستند . بشر از ابتدای خلقت وقتی پرسش‌های هستی شناسی و دورن شناسی برای او پیش آمد با سوالاتی از جمله که انسان از کجا آمده؟، چه کسی او را خلق کرده؟ جایگاه او در جهان چگونه است ؟و .. مواجه بوده است. ما معتقدیم با آمدن اولین انسان اولین دین نیز آمده است و در طول زمان اقوام  که دسترسی به پاسخ سوالات نداشتند سعی کردند با تخیل به این سوالات پاسخ دهند . در واقع اساطیر پاسخ تخیلی به پرسش‌های فلسفی و دینی انسان هستند.
این نویسنده با بیان اینکه داستان‌های کتاب‌های مقدس از جمله قرآن از منظر شخصیت‌ها، ماجراها بسیار شگفت انگیز و حیرت آور هستند، تصریح کرد: این داستان‌ها در نوع خود برترین و برجسته ترین داستان‌ها حتی تا زمان حاضر هستند که می‌توان به داستان‌های حضرت آدم و حوا، فریب خوردن آدم و رانده شدن از بهشت، داستان هابل و قابیل، داستان حضرت نوح و موسی، اشاره کرد.
وی اظهار کرد: در داستان‌های زندگی ائمه معصومین(ع)، داستانی تراژیک و بزرگتر از عاشورا نداریم، حضرت امام حسین(ع) با علم به اینکه در دشت کربلا شهید می‌شود و خانواده‌اش به اسارت می‌رود همراه با کاروان و خانواده راهی این سفر می‌شود همه رخدادها و شخصیت‌های واقعه عاشورا برجسته‌اند و خوانش داستان آن برای مخاطب جذاب است به نحوی که حتی نویسندگانی که اعتقاد مذهبی نداشتند به واسطه جنبه دراماتیک قیام امام حسین(ع) و روز عاشورا اثری در این باب نوشته‌اند.
 

 اصل مهم نگارش داستان دینی ، مخاطب شناسی است

سرشار با تاکیر بر اینکه در نگارش داستان دینی مهم‌ترین نکته مخاطب شناسی است، تصریح کرد: نویسنده باید بداند برای چه مخاطبی اثر می‌نویسد. مخاطب مذهبی یا بی طرف یا کافر. اغلب نویسنگان ما برای مذهبی‌ها کتاب می‌نویسند و این یک مشکل عمده در آثار است . ما باید برای عموم مردم داستان بنویسم تا افراد  غیر مذهبی هم آن را بخواند و از آن لذت ببرد.
وی در ادامه در تفاوت داستان با تاریخ پرداخت و گفت: داستان مذهبی چیزی فراتر از تاریخ است ، شرح احوال و زندگی نامه و یا بازنویسی تاریخ نیست. داستان‌های مذهبی واقعیت گرا هستند و هم حیطه عالم سلوک را در بر می‌گیرد.

نقاط ضعف نگارش داستان‌های دینی
سرشار ادامه داد: یکی از بزرگ‌ترین مشکل نویسندگان در نگارش داستان دینی این است که نویسنده آنچه را در داستان بیان می کند همه مردم می‌دانند و در مراسم‌های عزاداری پای منابر کم وبیش آن را شنیده‌اند نویسنده باید جوری بنویسد که برای مخاطب جذاب باشد؛ البته این امر موجب آسانی کار نویسنده هم می‌شود چرا که مصالح کار آماده است.
این نویسنده در توصیه به نوقلمان حاضر در نشست عصرانه داستان نویسان رضوی تاکید کرد: نویسنده مذهبی باید داستان‌اش دارای پیرنگ قوی باشد  از آن جایی که داستان در حاکمیت علت و معلول است در داستان به چرایی مسائل با تخیل و تفکر جواب دهد. یکی از صغف‌های داستان مذهبی این است که فاقد پیرنگ هستند پیرنگ بخشی از ساختار داستان و چارچوب داستان است و نویسنده داستان مذهبی باید علاوه بر اطلاعات وسیع تاریخی اطلاعات دیگر برای توصیف فضای زندگی ائمه معصومین (ع)  از جمله معماری شهرها، آداب و رسوم و ...داشته باشد.  همچنین اینکه نویسنده باید به اوج قلم برسدو بعد داستان مذهبی بنویسد؛ چرا که عظمت کار ائمه معصومین(ع) بسیار بالا است.
وی بابیان اینکه تاریخ فاقد ادبیت است، افزود: یک ضعف عمده آثار مذهبی این است که  آثار  فاقد ادبیت هستند.کار ویژه یک نویسنده کار خلاقانه روی زبان است که در طول زمان و با مطالعات وسیع و عمیق بدست می‌آید.  
وی با تاکید بر اینکه نویسنده مذهبی باید نگاه تصویری داشته باشد، افزود: در تاریخ ما با شخصیت‌های شکل گرفته مواجه هستیم؛ ولی در داستان مراحل تکامل شخصیت بیان می‌شود . جهان داستان جهانی کامل است؛ اما جهان تاریخ جهانی مبهم است. داستان به همه پرسش‌های درباره اشخاص، رویدادها پاسخ قانع کننده می‌دهد . تاریخ به ما اطلاعات می‌دهد و داستان آن اطلاعات را دیدنی و ملموس می‌کند. تاریخ به بیان جزئیات از جمله آداب و رسوم، معماری شهراها، اوصاف شخصیت‌ها و ... نمی‌پردازد و لی داستان  کارش توجه به جزئیات است. تاریخ در برخی موارد خلاهایی دارد ولی داستان با مطالعات جنبی و تخیل آن خلا‌ها پر می‌شود. 
در پایان نشست، استاد محمد رضا سرشار ، بخشی از کتاب «آنک آن یتیم نظر کرده» را  که حاصل تحقیقات او در متون معتبر تاریخی مرتبط با زندگی و سیره پیامبر ‌اسلام (ص)، در قالب داستانی و به لحنی شاعرانه است برای حاضران با  صدای گرم و رسای خود خواند . در این نشست نیز جواد نعیمی، سید علیرضا مهرداد داستان‌هایی را در موضوع رضوی، حرم و امام رضا(ع) برای حاضران خواندند.