300 سند تاریخی؛ روایتگر مشاغل هنری قدیم در حرم مطهر رضوی 

اعظم نظرکرده مسئول امور نمایه‌سازی و طبقه‌بندی اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در این خصوص در گفت‌وگو با آستان نیوز بیان کرد: مجموعه‌ای مشتمل بر بیش از 5 هزار سند متعلق به سه دوره تاریخی صفویه، افشاریه و قاجاریه در خصوص تعميرات، ساخت‌وساز و تكميل حرم مطهر و اماکن متبرکه رضوی در آرشیو اداره اسناد این سازمان نگهداری می‌شود.  
وی ادامه داد: این اسناد دربردارنده اطلاعاتی در باره مشاغل (عمومی و هنری)، نام اشخاص مرتبط با این تعمیرات، میزان اجرت و شغل آنان، مکان‌‌های تعمیر شده و مصالح به کار گرفته شده است.
نظرکرده افزود: اگرچه بیشتر اسناد تاریخی این مجموعه جنبه مالي دارند و به طور عمده به پرداخت هزينه‌هاي انجام شده در مورد مواجب، اجرت، دفاتر توجيهات و مقررات، استيفانامچه‌ها، طومارهاي تعميرات، دفاتر اوارجه و قبض‌هاي وصول مربوط می‌شود، اما حدود 300 سند آن درباره مشاغل ویژه هنری همچون نقاش زرگر، طراح ‌کاشی، معرق‌تراش و کتیبه‌نویس است.
 

خلق شاهکارهای هنری توسط نقاشان زرگر
مسئول امور نمایه‌سازی و طبقه‌بندی اسناد آستان قدس رضوی با بیان این‌که 11 سند این مجموعه روایتگر خدمات نقاشان زرگر در حرم مطهر حضرت رضا(ع) است، اظهار کرد: این اسناد به خلق نقاشی‌های زیبای رواق‌های دارالحفاظ، دارالسیاده و دارالسعاده و سایر قسمت‌های اماکن نزدیک به روضه منوره حضرت رضا(ع) به خصوص طاق بالا سر مبارک اشاره دارد.
وی با اشاره به این‌که قدمت قدیمی‌ترین سند مربوط به نقاش زرگر مجموعه اسناد تعمیرات آستان قدس رضوی به سال 1267 قمری (178 سال قبل) برمی‌گردد، گفت: بیشتر این نقاشی‌ها، آمیخته با طلا است که این امر نشان می‌دهد نقاشی که این هنر بدیع را آفریده، بی‌تردید زرگری نیز می‌دانسته تا بتواند رنگ‌های لاجورد؛ شنجرف و طلایی را باورقه‌های طلای فرنگی در هم بیامیزد و نقش عشق خلق کند.
نظرکرده بیان کرد: در بررسی این اسناد نام نقاشانی همچون محمد صالح بیک نقاش دوره افشاریه، میرزا محمدباقر نقاش باشی دوره قاجاریه به چشم می‌خورد. به طور مثال در بیشتر اسناد نقاشی‌هاي رواق دارالسياده نام ميرزا محمدباقر نقاش باشي ذکر شده است. 
وی ادامه داد: بر طبق اسناد تاریخی این آستان مقدس، رواق دارالسعاده نیز یکی از مکان‌های بسیار زیبا از منظر نقاشی و کاشی‌کاری در مجموعه حرم رضوی است که در سال 1272 قمری به دلیل خلق آثار هنری نقاشی آن به نقاشان زرگر این رواق اعم از مشهدی عباس، ملاحبیب الله، میرزا لطف الله و محمدحسن، انعام اعطا شده است. 
 

از طراح کاشی و معرق‌تراش تا کتیبه‌نویسی
مسئول امور نمایه‌سازی و طبقه‌بندی اسناد آستان قدس رضوی گفت: همچنین در تعدادی از اسناد این مجموعه به شغل طراح کاشی؛ شخصی که طراحی کاشی و آماده‌سازی طرح را برای انجام کار بر عهده دارد، اشاره شده است. این شغل، از جمله شغل‌های کاربردی و مهم در مجموعه حرم مطهر رضوی بوده است. 
وی افزود: معرق‌تراشـی نیز یکـی از پرزحمت‌ترین، کاربردی‌ترین و هنرمندانه‌ترین نـوع کاشـی‌کاری در امکان مذهبی به ویژه بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) است، با این وجود در اسناد تعمیرات اماکن متبرکه رضوی اغلب نامی از معرق‌تراشان حرم مطهر آورده نشده است. نمونه این آثار را نیز می‌توان در رواق دارالسـیاده و محراب مسجد گوهرشـاد مشاهده کرد. 
نظرکرده با بیان این‌که کتیبه‌نویسی، یکی دیگر از مشـاغلی است که در بیشتر اسـناد مربـوط بـه مرمـت کتیبه‌هـا به آن اشاره شـده اسـت، تصریح کرد: محمدرضا امامی را می‌توان صاحـب بیشترین کتیبـه دوره صفویه در مجموعـه حـرم مطهـر دانسـت. همچنین از اسـتادان دیگری همچون علیرضا عباسـی، عنایت الله و محمدحسـین شریف، کتیبه‌هایی در این آستان مقدس برجای مانده اسـت.
وی ادامه داد: در اسـناد تعمیرات، از فردی بـه نـام «نقـاش کتیبه‌هـا» نیـز یـاد شـده که بـه نظر می‌رسـد بعضـی از کتیبه‌هـای مسـجد بـالاسر مبـارک علاوه بر کتیبه‌نویسـی و خطاطی، نقاشـی رنگ و لعاب نیز شـده است.