بهره‌مندی اقشار مختلف از خدمات متنوع 60 کتابخانه آستان قدس رضوی

به گزارش آستان نیوز، اگرچه ارائه خدمات اطلاعاتی این سازمان به کتابخانه‌های آن محدود نمی‌شود و حوزه‌هایی از جمله مرکز نسخ خطی، مدیریت فضای مجازی، مدیریت اسناد و مطبوعات و... نیز در امر خدمات‌رسانی به اهل علم و پژوهش مشارکت دارند، اما در این مجال به مناسبت فرارسیدن روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار با حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر سید جلال حسینی رئیس سازمان کتابخانه‌ها،  موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به گفت‌وگو می‌پردازیم تا با ارائه خدمات متنوع این معاونت در قالب 4 حوزه؛ «مدیریت کتابخانه‌های عمومی و تخصصی»، «مدیریت کتابخانه‌های وابسته شهرستان‌ها»، «اداره کتابخانه‌های وابسته مشهد» و «اداره خدمات کتابداری» به‌تمامی اقشار جامعه به‌ویژه پژوهشگران و انديشمندان بیشتر آشنا شویم.  

به صورت گذرا حوزه‌های مختلف معاونت کتابخانه‌های آستان قدس رضوی را معرفی بفرمایید.
مدیریت کتابخانه‌های عمومی و تخصصی با دارا بودن یک مخزن اصلی و مخازن آرشیوی، تالارهای مطالعه متنوع در کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی و کتابخانه‏های تخصصی، از فعال‌ترین و پر مراجعه‏ترين حوزه‌های این معاونت است. خدمات تالار محققان و کتابخانه تخصصی اهل بیت(ع) آن نیز در حرم مطهر به صورت شبانه‌روزی به اعضا و میهمانان( زائران) ارائه می‌شود. مدیریت کتابخانه‌های وابسته شهرستان‌ها نیز با برخورداری از 27 کتابخانه و مجتمع فرهنگی وابسته به سازمان در خارج از شهر مشهد مقدس و یک کتابخانه خارج از کشور، فعالیت می‌کند. همچنین اداره کتابخانه‌های وابسته مشهد ارائه خدمات به اهل علم و دانش را از طریق 23 کتابخانه وابسته به سازمان در سطح شهر مشهد بر عهده دارد. وظیفه اداره خدمات کتابداری نیز انتخاب، سفارش و گردآوری منابع مناسب، همچنین سازماندهی و دسترس‌پذیر کردن منابع است. 
 

در ادامه نگاهی آماری نیز به خدمات کتابخانه‌های آستان قدس رضوی به ویژه در 7 ماهه نخست امسال داشته باشید.
نخست باید بگویم کاربران(مراجعان و اعضا) کتابخانه‌های آستان قدس رضوی طبق آیین‌نامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی امکان بهره‌مندی از 34 میلیون منبع اطلاعاتی موجود در این سازمان و همچنین دسترسی به 150 میلیون منبع اطلاعاتی خارج از سازمان را دارند. در حال حاضر نیز کتابخانه‌های سازمان دارای بیش از 833 هزار و 400 عضو است که نسل جوان به ویژه خانم‌ها، بیشترین قشر مراجعان آن‌ها را تشکیل می‌دهند. در بازه زمانی 7 ماهه نخست امسال نیز یک میلیون و 267 هزار و 414 نفر به کتابخانه‌های این سازمان مراجعه کردند چنان‌که یک میلیون و 198 هزار و 815 نسخه کتاب در این مدت توسط آنان مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین 596 هزار و 877 نسخه کتاب در موضوعات مختلف در سال جاری تا پایان مهرماه توسط اعضای کتابخانه‌ها به امانت گرفته شد. 
 

این سازمان چه خدمات کتابخانه‌ای به اقشار آسیب‌پذیر و خاص جامعه ارائه می‌دهد؟
به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، کتابخانه گویای رضوی در جنب کتابخانه آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی(ره) مشهد ویژه خدمات‌رسانی به جامعه نابینا و کم‌بینای کشور با فراهم‌آوری تجهیزات ویژه نابینایان، کتاب‌های چاپ بریل و صوتی در سال 1383 راه‌اندازی شده است. هم اکنون علاوه بر خدمات کتابخانه گویای رضوی به مراکز کتابخانه‌ای و سازمان‌های مختلف در سطح کشور، افزون بر 330 عضو روشندل، از خدمات این کتابخانه استفاده می‌کنند.

این سازمان در ارائه خدمات خود نگاه خاصی نیز به کودکان داشته چنان‌که در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در راستای خدمات‌رسانی به کودکان و آشنایی نونهالان با کتاب و کتابخوانی و همچنین آسایش و آرامش والدین برای استفاده از خدمات کتابخانه‌ها، مکان‌هایی از جمله کتابخانه کودک تا ایستگاه کودک برای این شکوفه‌های امید در نظر گرفته شده است. در این بین، اولین کتابخانه تخصصی کودک این آستان مقدس در سال 1398 در منطقه محروم خواجه‌ربیع مشهد در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی(ره) افتتاح شد. 
 

تهیه منابع جدید برای کتابخانه‌های آستان قدس رضوی با چه رویکردی انجام می‌شود؟ 
اداره خدمات کتابداری سازمان با هدف فراهم‌آوری و روزآمدي علمي و فرهنگي در موضوعات اهل بيت(ع)، امام رضا(ع)، سيره رضوي، امامت و زيارت و همچنین منابع مورد نياز محققان، پژوهشگران و مراجعان، اقدام به تهیه و خرید منابع جدید می‌کند. از ابتداي سال 1402 تاكنون حدود 25 هزار نسخه کتاب در موضوعات علوم اسلامي، علوم انساني، علوم پایه و... از بازارهاي نشر به ویژه سي و چهارمين نمايشگاه بین‌المللی كتاب تهران و هشتمين نمايشگاه حوزه و معارف اسلامي مشهد خريداري شده است.
 

سنت‌های‌ نیکوی وقف، نذر و اهدا چه نقشی در غنای منابع این کتابخانه‌ها دارد؟ 
همان‌طور که می‌دانید اساس کتابخانه آستان قدس رضوی بر وقف بوده است. در حال حاضر نیز سالانه حدود 35 تا 40 درصد منابع مورد نیاز این کتابخانه‌ها از كتاب‌های اهدايي به سازمان تأمين می‌شود. از ابتداي سال 1402 تاكنون نیز بیش از 57 هزار و 500 جلد کتاب از سوي ارادتمندان به ساحت قدسي رضوي به این سازمان اهدا شده است كه افزون بر 17 هزار و 700 نسخه آن مورد نیاز سازمان بوده است. سایر منابع اهدایی پس از پایش در اختیار سازمان‌ها و مؤسسات آموزشی و فرهنگی قرار می‌گیرد به طوری که در 7 ماهه نخست امسال، حدود 33 هزار نسخه کتاب در قالب اهداء و 4 هزار و 700 نسخه کتاب نیز در قالب امانت بلندمدت به 41 مرکز و یا نهاد فرهنگی متقاضی تقدیم شده است. کتابخانه سیار سازمان نقش مؤثری در خصوص بهره‌برداری مجدد از این منابع اهدایی مردمی ایفا می‌کند. در راستای اشاعه هر چه بیشتر این سنت‌های حسنه در حوزه کتاب و کتابخوانی نیز از تمامی ظرفیت‌های موجود همچون تجليل از واقفان و اهداكنندگان، اطلاع‌رسانی و تشويق و رایزنی نويسندگان، استادان، طلاب، ناشران، مراكز علمي و فرهنگي و مجموعه‌داران به وقف و نذر استفاده می‌شود.
 

مهترین شاخصه‌های کتابخانه‌های آستان قدس رضوی چیست؟
این کتابخانه‌ها متعلق به آستان مقدس حضرت رضا(ع) و نمادی از وقف فرهنگی در ایران و جهان اسلام است که با بهره‌گیری از متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی در تالارهای مجزای آقایان و بانوان به اقشار مختلف جامعه خدمات متنوعی را ارائه می‌کنند. در این بین، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ماناترین و پایدارترین کتابخانه ایران و منطقه با قدمت بیش از هزار سال و محل امنی برای حفظ میراث مکتوب ایران و جهان اسلام است. دسترسی کامل پژوهشگران به منابع به صورت حضوری و غیرحضوری، ارائه خدمات حضوری 24 ساعته به محققان در کتابخانه مرکزی و ارائه خدمات بین‌المللی از طریق فضای مجازی، منتخبی از این شاخصه‌ها است.  
 

چه اقدامات خاصی برای ارتقای کمی و کیفی خدمات این کتابخانه‌ها در دستور کار قرار دارد؟ 
باتوجه به چشم‌انداز سازمان، همواره با نیازسنجی از مخاطبان و مشورت با صاحبنظران مختلف، منابع و برنامه‌ها در حوزه‌های گوناگون روزآمد می‌شود. در نیمه دوم امسال نیز برنامه‌هایی همچون تکمیل و افتتاح کتابخانه و مجتمع فرهنگی امام رضا(ع) در شهر میبد، تکمیل مجتمع فرهنگی امام رضا(ع) در شهر سوق، تداوم پروژه یکپارچه‌سازی کتابخانه‌های آستان قدس رضوی، ایجاد پایگاه دیجیتال منابع گویای رضوی، تداوم پروژه دیجیتال‌سازی و دسترس‌پذيري منابع کتابخانه‌ای، تداوم راه‌اندازی ایستگاه‌های مطالعه ديجيتال و نسخ خطی برای مراکز متقاضی با تأكيد بر مناطق محروم، تداوم پروژه سامانه جامع فهارس نسخه‌های خطی، ایجاد پرتال‌های تخصصی منابع به منظور ارائه خدمات اختصاصی به مخاطبان و...، در حال پیگیری است.
کتابخانه سیار آستان قدس رضوی نیز به دلیل گستردگي جغرافيايي شهر مشهد و كمبود کتابخانه در شهر به‌ویژه در نقاط محروم و دورافتاده از مركز شهر و همچنين مشكلات تردد برخی افراد همچون معلولان، جانبازان، نابينايان، بازنشستگان، اعضای هیئت علمی و... در سال 1377 فعاليت خود را آغاز کرد. این کتابخانه دارای سه بخش «سیار»، «تلفنی» و «اهدای منابع» است که مجاز به دریافت امانتی منابع درخواستی اعضای خود از تمامی مخازن و کتابخانه‌ها و بخش‌های سازمان جهت ارسال به درب منازل اعضاء بوده است. در حال حاضر نیز این کتابخانه دارای بیش از 840 نفر عضو (حقیقی و حقوقی) است.