مکتب هنر رضوی؛ الگویی برای مرجعیت علمی آستان قدس در حوزه هنر 

به گزارش آستان نیوز، مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی با سابقه بیش از سه دهه فعالیت در رشته‌های مختلف هنری همواره توجه خاصی به امر پژوهش در فعالیت‌ها و برنامه‌های خود داشته است. این مؤسسه در سال‌های اخیر با تلاش در جهت تحقق مکتب هنر رضوی توانسته گامی بلند در کسب مرجعیت علمی این آستان مقدس در حوزه هنر بردارد. در این گزارش به مناسبت فرارسیدن «هفته پژوهش و فناوری» به بررسی این موضوع و همچنین اقدامات علمی و پژوهشی مؤسسه در این راستا می‌پردازیم.  
 

مفهوم مرجعیت علمی در آستان قدس
نخست باید گفت مرجعیت علمی در آستان قدس رضوی یعنی این آستان مقدس برای آن مأموریت کلان اندیشه‌ای و فکری به ویژه در حوزه نشر فرهنگ و معارف رضوی که برایش تعریف شده است، بتواند مرجعیت داشته باشد. طبق این تعریف، آستان قدس رضوی مهمترین مجموعه‌ا‌‌ی است که در این حوزه فعالیت کرده، صاحب نظر بوده و بهترین مکانی است که افراد از هر گوشه دنیا بخواهند در این حوزه کسب معنا کنند، می‌تواند به آن مراجعه کنند. این امر یکی از سیاست‌های مهم آستان قدس رضوی است و بی‌شک مجموعه‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند نیز باید خود را با این سیاست هماهنگ کنند. در این میان، بخشی از این مرجعیت علمی مربوط به حوزه هنر است. این امر نیز بدان معنا است که هر فردی بخواهد از زبان هنر برای ترویج مفاهیم رضوی استفاده کند، باید نگاهی جدی به آستان قدس رضوی داشته باشد، چون صاحب الگوی آن است. الگو یا مدل مکتب هنر رضوی که کمک می‌کند معارف ذهنی و انتزاعی دینی از جمله معارف رضوی با بهره‌گیری از ابزار هنر عینیت یافته و به دیگران منتقل شود. از این رو در حال حاضر از مکتب هنر رضوی به عنوان الگوی شایسته و درست هنر در مرجعیت علمی آستان قدس رضوی نام برده می‌شود. 
در واقع، در سه سال اخیر فعالیت‌های مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در تمامی حوزه‌ها؛ از پژوهشی و آموزشی تا تولیدی و بازرگانی در ذیل مکتب هنر رضوی در حال انجام است. به عبارتی تمامی این فعالیت‌ها به گونه‌ای تعریف شده و می‌شود که در راستای تحقق مکتب هنر رضوی باشد. پژوهش نیز بخش اصلی فعالیت‌های مرتبط با مکتب هنر رضوی را در مؤسسه به خود اختصاص داده است و نقش مهمی در کسب مرجعیت علمی آستان قدس رضوی در حوزه هنر دارد. 
 

از پیشینه پژوهشی تا رویکرد امروز
البته در گذشته واحد پژوهش مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی با بهره‌گیری از ظرفیت مشاوران تخصصی مجموعه آستان قدس رضوی و همچنین استادان دانشگاه‌های کشور به عنوان مشاوران علمی، فعالیت خود را با معرفی و بازشناسی هنرهای موجود در حرم مطهر رضوی در سرفصل‌های مختلفی چون معماری، تزئینات و عناصر وابسته به معماری، آثار مکتوب و موزه‌ای انجام داده است. شناخت و معرفی بیشتر هنرهای اسلامی و ایرانی مجموعه حرم مطهر رضوی تا کنون در قالب چاپ مقالات، کتاب‌های پژوهشی و هنری از جمله «شاهکارهای هنری در مجموعه آستان قدس رضوی» و طرح‌های پژوهشی و همچنین تدوین و انتشار نشریه «آستان هنر» صورت گرفته است. برگزاری نشست‌های تخصصی، همایش‌های علمی و پژوهشی و کارگاه‌های پژوهشی، از دیگر فعالیت‌های این واحد در ادوار گذشته به شمار می‌آید.  
در سه سال اخیر که فعالیت‌های پژوهشی این مؤسسه با محوریت و الگوی مکتب هنر رضوی در حال انجام است، دیگر به توصیف آثار هنری اکتفا نشده بلکه تلاش می‌شود مبانی نظری از این آثار استخراج شود. بنابراین آثار هنری در راستای دستیابی به شکل‌گیری فلسفه آن‌ها و استفاده از این نظریه‌ها در کارهای آینده بازخوانی می‌شود. البته در این مجال، منظور از این آثار نیز بیشتر آثار ملموس هنرهای وابسته به حرم مطهر حضرت رضا(ع) است.
 

اقدامات شاخص در سه سال اخیر 
مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در راستای تحقق مکتب هنر رضوی به عنوان الگوی مرجعیت علمی این آستان مقدس در حوزه هنر، مجموعه فعالیت‌هایی را در سه سال اخیر با توجه به نیازسنجی‌های خود انجام داده است. مؤسسه در نخستین گام در مسیر رفع نیازهایش به سراغ جامعه آکادمیک کشور یعنی دانشگاه‌ها رفت و تفاهم‌نامه‌هایی با آن‌ها امضاء کرد. این تفاهم‌نامه‌ها در قالب همکاری و تعاملی دوسویه شکل گرفته است؛ از یک سو، مؤسسه به معرفی هنرهای موجود در حرم مطهر به این جامعه آکادمیک می‌پردازد و از سویی دیگر از تخصص آن‌ها به منظور نظریه‌پردازی، بازخوانی و توصیف آثار استفاده می‌کند. به طور مثال در انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری مشترک مؤسسه با دانشگاه هنر، دانشگاه تربیت مدرس، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، جهاد دانشگاهی هنر و مدرسه اسلامی هنر، به فعالیت در حول محور پژوهش نیز پرداخته شده است. البته مؤسسه با سایر دانشگاه‌ها از جمله مراکز دانشگاهی هنری مشهد نیز به فراخور برنامه‌های پژوهشی خود همکاری و ارتباط دارد. به طور نمونه، می‌توان به برگزاری رویدادهای هنری- پژوهشی مشترک با عنوان «رواق هنر» با همکاری مؤسسات آموزش عالی هنری مشهد در آذرماه سال گذشته به مناسبت هفته پژوهش اشاره کرد. برگزاری کنگره بین‌المللی «فرهنگ و هنر در تمدن اسلامی» با محوریت مکتب هنر رضوی به همت مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی و دانشگاه هنر، از دیگر برنامه‌ها در این حوزه محسوب می‌شود که تمام جامعه پژوهشی کشور از جمله دانشگاهیان درگیر آن شده‌اند. همچنین می‌توان از برگزاری جشنواره هنری «گنجینه مهر» توسط این مؤسسه با همکاری دانشگاه هنر و مشارکت دانشگاه‌های هنر سراسر کشور نام برد. البته مؤسسه کارگاه‌های متنوعی را با رویکردهای آموزشی و پژوهشی با همکاری استادان مکتب هنر رضوان برای هنرمندان به ویژه هنرجویان این مرکز آموزشی در سال‌های اخیر برگزار کرده است. برگزاری نشست‌های تخصصی مکتب هنر رضوی در زمستان سال جاری نیز در دستور کار این مؤسسه قرار دارد. 
 

از نشر آثار تا حمایت از پژوهشگران
 به همت این مؤسسه کتاب‌های پژوهشی ارزشمندی نیز در سه سال اخیر منتشر شده و یا در حال تألیف و چاپ است. انتشار دو کتاب با عنوان «بررسی پیشینه تاریخی جواهرات و زرین‌آلات آستان قدس رضوی» و «بررسی پیشینه تاریخی درب مرصع در حرم مطهر رضوی» در قالب مجموعه شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی به مراحل پایانی رسیده است. فعالیت‌های پژوهشی کتاب «درب‌های چوبی حرم مطهر رضوی» نیز به پایان رسیده و در مراحل پیش از چاپ قرار دارد. کتاب «دیباچه‌ای بر بایستگی مکتب هنر رضوی» نیز در دست تألیف است. در این بین، دو عنوان کتاب پژوهشی «مجالس تعزیه رضوی» و «گوهران گیتی فروز» نیز در سال گذشته در دانشگاه هنر تهران رونمایی شد. همچنین مراحل پژوهشی انتشار دو عنوان کتاب جدید هم قرار است پس از انعقاد قرارداد با مؤلفان آن‌ها زیر نظر مؤسسه آغاز شود.
انتشار نشریه «مکتب هنر رضوی» نیز در ذیل تفاهم‌نامه منعقدشده با دانشگاه هنر در دستور کار مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی قرار دارد که امیدواریم یک یا دو جلد آن تا پایان سال جاری منتشر شود. البته پیگیر هستیم تا این نشریه پس از کسب مجوزهای لازم با درجه علمی و پژوهشی در دسترس اهل علم و هنر قرار گیرد. 
همچنین تمام طرح‌های پژوهشی هنری که توسط استادان، محققان و دانشجویان به مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی ارائه شود با توجه به ظرفیت‌های مؤسسه در کارگروه پژوهشی آن بررسی می‌شود. اگر این طرح‌ها نیازهای پژوهشی مؤسسه را با محوریت مکتب هنر رضوی پوشش دهد و معیارهای لازم را داشته باشد، تحت حمایت قرار می‌گیرد. مؤسسه در این حوزه از نظرات و پیشنهادات ارزیابان تخصصی بیرونی خود نیز استفاده می‌کند.