بانو عزت‌ملک ملک؛ طلایه‌دار کاروان بانوان فرهنگ‌دوست کشور

به گزارش آستان نیوز، امروزه اشیای تاریخی و هنری بسیار متنوعی در کتابخانه و موزه ملی ملک بزرگترین موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران نگهداری می‌شود که بخشی از این آثار به پشتوانه نیک‌اندیشی بانوان اهل فرهنگ و هنر همچون بانو عزت‌ملک ملک، بانوان نسرین و ایران دست‌غیب بهشتی و...، گردآوری و به این موزه اهدا شده است. در این گزارش به مناسبت فرارسیدن میلاد باسعادت حضرت فاطمه زهرا(س) و روز زن، به معرفی تالار آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک در این موقوفه می‌پردازیم. 
 

ادامه‌دهنده راه پدر
بانو عزت‌ملک فرزند ارشد حاج حسین آقا (بنیانگذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک) و زهرا نوابه قدسیه (دختر سید عبدالله، متولی مسجد گوهرشاد) بود که در آخرین دهه قرن 13 شمسی در مشهد دیده به جهان گشود. او از همان روزهای کودکی، همچون پدر، اهل مطالعه و کتاب بود و همین شور و علاقه او را به سمت دنیای هنر و نسخه‌های خطی کشاند. بانو در ادامه این مسیر روزگارش را در کنار پرداختن به امور خانوادگی با همسر و فرزندانش، بیشتر در امور فرهنگی، هنری، پژوهشی و همچنین گردآوری کتاب‌ها و دیگر اشیای ارزشمند گذراند. او در مقایسه با خواهرهایش علاقه بیشتری به کتاب و جمع‌آوری اشیای عتیقه داشت و به پدرش در این زمینه نیز کمک می‌کرد. در حقیقت بانو عزت‌ملک نام و یاد نیکو را در ادامه راه پدر دید و ره‌روی آن راه شد. همچنین بانو به دلیل علاقه بسیار به هنر و فرهنگ ایران از سوی حاج حسین آقا ملک طی وقفنامه‌های موجود، ناظر استصوابی موقوفات ملک شد.
 

اهدای دو گنجینه نفیس
بانو عزت‌ملک دو گنجینه نفیس از آثار تاریخی و فرهنگی مجموعه شخصی خود را که طی سال‌ها تلاش گردآوری کرده بود، در دو مرحله در سال‌های 1387 و 1391 شمسی به موزه ملی ملک اهدا کرد. این دو گنجینه بزرگ دربردارنده تابلوهای نقاشی رنگ و روغن و آبرنگ، نسخه‌های خطی نفیس همچون قرآن، قطعات و مرقعات خوشنویسی و نگارگری، اسناد تاریخی و آثار لاکی از دوره‌های صفویه و قاجار بود. او شماری از آثار و نسخه‌های خطی را از خارج ایران، در حراجی‌های مشهور دنیا، خریده و به کشور بازگردانده بود، چراکه بانو بر این باور بود که نباید بگذاریم آثار تاریخی ایران از کشور خارج شود و به دست دیگران بیفتد. گنجینه اهدایی بانو عزت‌ملک، یکی از جذاب‌ترین بخش‌های موزه ملی ملک است که در مجموعه یادگار پدرش می‌درخشد. در واقع، این گنجینه در تالار اختصاصی آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک موزه ‌در چیدمانی جذاب و زیبا در معرض دید عموم بازدیدکنندگان قرار دارد. این بانوی نیکوکار و فرهیخته، در تیرماه 1393 به دیار باقی شتافت. او در سال‌های زندگی خویش در دهه‌های گذشته در مسیری قدم برداشت که زنده‌یاد حاج حسین آقا ملک آغازگر آن بود؛ گردآوری آثار تاریخی و فرهنگی تمدن ایرانی- اسلامی و اهدا و وقف آن‌ها.
 

از تابلوی میدان مشق تا قرآن به خط غبار
به محض ورود به تالار آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک در موزه ملی ملک، مجذوب تابلوی بزرگ نقاشی «میدان مشق» می‌شوید. این تابلو، یکی از منحصربه‌فردترین اشیای تاریخی و هنری گنجینه ملک و اثر محمدحسن خان افشار؛ نقاش و مُذهب و قلمدان‌نگار ایرانی سده سیزدهم هجری است. این اثر روزگار تاریخی محوطه کنونی باغ ملی تهران را با حضور ناصرالدین شاه قاجار در کنار قشون حکومتی نشان می‌دهد. در واقع تابلوی میدان مشق روایتگر بازدید ناصرالدین شاه به همراه ولیعهدش مظفرالدین میرزا و صدراعظم سپهسالار از قشون است که با تکنیک رنگ و روغن بر روی بوم در ابعاد 4 متر و 50 سانتی‌متر در 2 متر و 20 سانتی‌متر کشیده شده است.
همچنین قرآن به خط غبار در ابعاد 172 سانتی‌متر در 9 سانتی‌متر، از جمله آثار کم‌نظیر گنجینه اهدایی بانو عزت‌ملک است که قدمت آن به دوره قاجار برمی‌گردد. این اثر نفیس در نگاه نخست یک آیت‌الکرسی طوماری به خط ثلث است، اما در حقیقت متن کامل قرآن در زمینه آن به خط نسخ غبار نوشته شده است. همچنین کل شاکله قرآن در این اثر به شکل سرو کتابت شده و در میانه آن متن بزرگ آیت‌الکرسی به خوبی قابل رؤیت است. 
 

قرآن خطی ارسنجانی
قرآن خطی «ارسنجانی»، یکی دیگر از آثار نفیس این تالار است که توسط محمد شفیع ارسنجانی به‌ خط نسخ و با ترجمه فارسی علی ‌نقی شیرازی به‌ خط نستعلیق، در سال 1315 هجری قمری، بر روی کاغذ آهار مهره با جلد معرق سوخت دو رو، همراه با تزئینات زیبا، در ابعاد 6/43 ×8/26 سانتی‌متر کتابت شده است. این قرآن از آخرین نسخه‌هایی است که صفحات آن کارخانه‌های کاغذسازی دوران قاجار را دیده است. در حقیقت این نسخه از آخرین نسخه‌هایی است که در دربار در اواخر قاجاریه تولید شده است. همچنین این اثر به همت دو خاندان بسیار معروف و معتبر این دوران در زمینه خوش‌نویسی و تذهیب یعنی خاندان ارسنجانی و خانواده مرحوم یوسف مذهب‌باشی نوشته و تزئین شده است. احتمالاً محمودخان مذهب‌باشی باید مذهب آن باشد. قرآن ارسنجانی برای مظفرالدین شاه به درخواست میرزا حسین‌خان صاحب دیوان کتابت شده بود. البته در پایان نسخه، یادداشتی به خط مظفرالدین شاه قاجار در ماه رمضان سال 1316 به چشم می‌خورد که نشان می‌دهد قرآن به میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان صدراعظم اهدا شده است. البته نفاست و ارزش این نسخه به حدی بوده که مظفرالدین شاه، از هدیه دادن آن پشیمان شده و فردی را برای پس گرفتن آن از صدراعظم امین‌السلطان می‌فرستد. اتفاقی که در تاریخ ایران زمین بسیار رخ داده است. 
شایان ذکر است، کتابخانه و موزه ملی ملک در سال 1316 شمسی بر بارگاه ملکوتی رضوی وقف شده است و در حال حاضر همه روزه بجز روزهای تعطیل، از ساعت 8:30 تا ساعت 16:30 به نشانی «تهران، خیابان امام خمینی(ره)، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)» پذیرای علاقه‌مندان است.