عدالت ترمیمی و رضایت عمومی، دو اصل مهم در مسئولیت مدنی

 به گزارش آستان نیوز،  محمود حکمت‌نیا، استاد تمام گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در نوزدهمین پیش نشست کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام با عنوان «جایگاه عدالت در حوزه مسئولیت مدنی» که در مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد (ص) برگزار شد، با بیان اینکه مسئولیت مدنی در نظام حقوقی در مقابل مسئولیت کیفری مطرح می‌شود، گفت: مسئولیت مدنی ناظر به اموری است که فرد در مقابل خسارت و اضرار به دیگران باید نسبت به جبران آن اقدام کند.
وی افزود: در فقه شیعی مسئولیت مدنی به طور مستقل مورد بحث قرار نگرفته و عمدتاً در ذیل دو موضوع یکی در باب «غصب» با دو سبب «اتلاف» و «تسبیب» به آن پرداخته شده و دیگری در باب «قضا» است.
 حکمت‌نیا با اشاره به اینکه ساختار مسئولیت مدنی به لحاظ فقهی و مضمون آن امضایی و عقلایی است، گفت: روایات نیز این حکم عقلایی را تأیید نموده‌اند. اصلاحات توسعه‌ای یا تفسیری هم توسط شارع نسبت به این قاعده عقلایی انجام شده است.
وی در ادامه به بررسی جایگاه عدالت در مسئولیت مدنی پرداخت و گفت: عدالت در مسئولیت مدنی از جایگاه ویژه برخوردار است. با این حال آنچه به عنوان قاعده «العدل و الإنصاف» در فقه آمده برای مسئولیت مدنی عادلانه کافی نیست. بلکه به دلیل گستردگی حوزه مسئولیت مدنی به لحاظ موضوعی و حکمی نگاهی جامع در حوزه عدل می‌طلبد.
 حکمت‌نیا با اشاره به فرمایش امام علی علیه‌السّلام به مالک اشتر که فرمودند«وَلْیَکُنْ أَحَبَّ الاُمُورِ إِلَیْکَ أَوْسَطُهَا فِی الْحَقِّ، وَأَعَمُّهَا فِی الْعَدْلِ، وَأَجْمَعُهَا لِرِضَى الرَّعِیَّةِ »گفت: در این روایت، اوسط در حق به معنای اجتناب از ظلم و باطل است. در مرحله دوم، عدل در غایت فعل رعایت شود؛ یعنی مارا به غایت و هدفی که از قانون و رفع تعارض داریم نزدیک کند؛ و در مرحله سوم پذیرش و همراهی و رضایت عمومی را هم به همراه داشته باشد.
استاد تمام گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به روایات امام رضا علیه‌السّلام در مورد عمل به قراردادها گفت: اگر صرفاً بر اساس حق عمل شود درست است که فصل خصومت می‌شود با این حال امام رضا علیه‌السّلام می‌فرمایند اگر علاوه بر اعطای حق،برای رضایت طرف قرارداد مبلغ بیشتر پرداخت شود، هر چند کم موجب رضایت می‌شود.
وی در پایان سخنان خود گفت: عدالت در مسئولیت مدنی باید به دو شکل «عدالت ترمیمی» و «رضایت عمومی» مورد توجه قرار گیرد. عدالت ترمیمی به معنای اصلاح فرایند اجرای حق است و رضایت عمومی نیز به معنای جلب رضایت همه ذینفعان از جمله مدعی، خوانده و جامعه است.

شایان ذکر است محمود حکمت نیا، استاد تمام گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و صاحب حدود ۱۲ کتاب همچون «مسئولیت مدنی در فقه امامیه»؛ «حقوق و مسئولیت‌های فردی و اجتماعی زن»؛ «آرای عمومی(مبانی، اعتبار و قلمرو)»  است .