کتاب «عقیله» انتشارات به نشر در دانشگاه باقرالعلوم نقد و بررسی شد 

به گزارش آستان‌نیوز، این نشست به همت اداره امور فرهنگی دانشگاه باقرالعلوم میزبان حضور زهرا روح‌اللهی امیری عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، سعيد طاوسی مسرور عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، مریم قربان‌زاده نویسنده کتاب خاتون و قوماندان و مریم دوست محمدیان نویسنده کتاب لبخند مصطفی بود.

 زهرا روح‌اللهی امیری عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) و استاد مشاور انجمن علمی ادبی ساحور در ابتدا معرفی فعالیت انجمن علمی ادبی وابسته به گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع) پرداخت و اشاره کرد: این انجمن  به طور رسمی از چهارم آبان ماه شروع به فعالیت کرده و حدود هشت جلسه‌ حضوری برای تصمیم گیری‌های مهم در مورد کتب ادبی تاریخی و ایجاد یک جریان جدید با هدف آشنایی نویسندگان و علاقه‌مندان حوزه تاریخ به چگونگی نوشتن رمان‌های تاریخی تشکیل شده است. 

وی افزود: در همین راستا آثارادبی تاریخی که در چند سال اخیر به چاپ رسیده بود، مورد بررسی قرار  گرفت و بعد از بررسی تصمیم بر آن شد که آثاری که جایزه‌ای به خود اختصاص داده‌اند بررسی شوند لذا اولین اثر یعنی کتاب عقیله نوشته الهام امین انتخاب شد. مطالعه و نقد کتاب با جزئیات انجام شد و اعضای شورا نقدهایی در مورد محتوای علمی و استنادات داشتند که جلسه امروز نیز در همین راستا است.
 

«عقیله» مسنثتند نگاری از زندگی حضرت  زینب(س) است

در ادامه جلسه سعيد طاوسی مسرورعضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: کتاب عقیله رمان محسوب نمی‌شود و مستند نگاری است که البته منابع آن نیز متقن و قوی نیست همچنین ارجاعات در پاورقی برای یک رمان ادبی مناسب نیست.

وی افزود: گرچه در گذشته جایزه‌ جلال جلوتر از ادبیات بود اما متاسفانه حالا عقب‌تر است. به لحاظ تعریفی مراد از مستند نگاری این نیست که صد در صد مطلب معتبر و مستند است بلکه ما به نگاشتن با تکیه بر مستندات، مستند نگاری می‌گوییم اما اینکه این استنادات در چه سطحی از اعتبار است مد نظر نیست.

طاوسی مسرور ادامه داد: نکته دیگر اینکه در رمان پاورقی نداریم. پاورقی تنها در مستند داستانی توجیه دارد اما استنادات این کتاب(عقیله) برای این قالب بسیار کم است.کاش نویسنده با جای پاورقی از پی‌نوشت استفاده می‌کرد. گرچه پاورقی زیاد هم خود یک عیب است.

طاوسی مسرور در خصوص نکات مثبت این اثر گفت: یکی از وجوه مثبت این کار عدم قضاوت در جاهای مبهم تاریخی است به طور مثال در مورد محل رحلت و دفن حضرت زینب(س) که مورد اختلاف است بدون تعیین هیچ شهری نویسنده می‌گوید: خدا خواسته است که مزار تو نیز چون مادرت سرنوشت روشنی نیابد.
 

«عقیله» به مخاطب باج نمی‌دهد

در ادامه‌  جلسه، مریم قربان‌زاده نویسنده کتاب خاتون و قوماندان درباره نکات ادبی و تاریخی کتاب عقیله گفت: نوشتن رمان تاریخی کاری زمان بر، پر خوان و حساس است. پژوهش آن فقط در حیطه تاریخ نیست؛ بلکه حیطه‌های اجتماعی، زمینه‌های سیاسی و شناخت جریان زمینه‌ای را ده‌ها سال قبل باید مورد دقت و توجه قرار داد. 

قربان زاده با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه که «کار باید دقیق و موثر باشد»، گفت: دانشوران تاریخ به مهارت ادبی و دانستن ادبیات سخت محتاجند. صرف تاریخ دانستن و استخراج تحلیل و سند خوانی و مواجهه علمی، کتاب‌ها و نوشته‌ها را خواندنی و تأثیرگذار نمی‌کند. 

وی افزود: کتابخانه‌ها پر هستند از کتاب‌های خوب که به دلیل ضعف‌های ادبی، تکنیکی و فرمی راهی به جامعه باز نکرده‌اند و مردم از خوبی‌های آن بی بهره مانده‌اند. نویسندگان رمان‌های تاریخ هم به دانستن و غور در تاریخ نیازمندند. این دو گروه باید با هم گفت وگو کنند. گفتگوهای بین رشته‌ای از ضروریات است. حتی می توان به یک رشته دانشگاهی با عنوان ادبیات تاریخی اندیشید.
 

نویسنده کتاب خاتون و قوماندان با اشاره به اینکه در نقد کتاب ،هویت، روایت، مخاطب و فرم اثر مورد بررسی قرار گیرد، افزود:  در کتاب  مشخص نمی‌کند با چه زینبی روبه رو خواهیم بود: زینب خانه نشین یا روشنفکر، مصیبت دیده ، اثر گذار یا منزوی و پرده نشین.

وی ادامه داد: روایت خوب نتیجه ادبیات خوب و فهم ادبی درست است. زبان قصه گویی و داستان سرایی حساس و مهم است. کسی مثل سید جعفر شهیدی هم ادبیاتش در حد متعالی بود هم تاریخ‌دانی‌اش برای همین کتاب عاشورا پس از ۵۰ سال را که می‌خوانیم انگار داریم داستان می‌خوانیم درحالی که یک کتاب تاریخی است. مخاطب کتاب مهم است. برخورد ما هم با مخاطب مهم است. آیا به مخاطب باج می دهیم یا به او احترام می‌گذاریم یا او را ندیده می‌گیریم.«عقیله» به مخاطب باج نمی‌دهد. از جذابیت‌های صورتی و زرد استفاده نمی‌کند تا کتابش را جذاب کند . متاسفانه در کتاب‌های سالیان اخیر ،نویسندگان به مخاطب باج می‌دهند تا بتوانند کتاب را به خورد او بدهند و او را جذب کنند. این خیانت در حق ادبیات آیینی و تاریخی است. 

قربان‌زاده افزود: فرم هم مهم است. نویسندگان آثار آیینی متاسفانه چندان توجهی به تکنیک ندارند و صرفا از تعهد و اعتقاد مخاطب استفاده می‌کنند. در «عقیله» فرم ‌و ‌تکنیک قوی نیست. حرف تازه و تحلیل جدیدی ارائه نشده و مستندات ضعیف در آن دیده می‌شود. زمینه بسیاری از اتفاقات گنگ باقی مانده است. ده سال و بیست سال پرش از وقایع تاریخی، بر چهارچوب کتاب تاثیر منفی گذاشته است.
 

مسئولیت نویسندگان تاریخی 

 نویسنده کتاب لبخند مصطفی، دیگر استاد مدعو در جلسه گفت: کتاب عقیله از دو حیث زبان و سوژه، مورد بررسی قرار می‌گیرد. نظام زبانی در قالب متن مکتوب، وجوه متعددی دارد. یکی از این قالب‌های زبانی، متون دراماتیک است که در انواع مختلف، همانند مستند و داستان وجود دارد. هر کدام از این قالب‌ها دارای نظام زبانی خاص خود است تا تمایز هر قالب از قالب دیگر از این طریق ایجاد شود. کتاب عقیله از این حیث، پریشان است. در قالب مستندنگاری به مخاطب عرضه شده است؛ اما نظام زبانی آن مخصوص این قالب نیست. نثر شاعرانه نویسنده با کلماتی معدود و نه بدیع زبان این قالب را مخدوش کرده و حتی نزدیک به زبان داستان هم نشده است. این سردرگمی زبانی، دست پیروان ادبیات جدی را از این کتاب کوتاه کرده است و در خوشبینانه‌ترین حالت آن را در زمره ادبیات عامه‌پسند قرار داده است. 

 مریم دوست‌محمدیان افزود: سوژه کتاب عقیله، زنی‌ است از دل تاریخ اسلام که مقدس است. زنی با منش و کنش بی‌نظیر که قابلیت تبدیل شدن به کهن‌الگو را داراست و می‌تواند در همه زمان‌ها احضار شود و طبق بستر اجتماعی موجود در هر زمان تاریخی گفتمان منحصربه‌فردی را ایجاد کند. گفتن ازحضرت زینب(س) و وارد کردن این شخصیت بزرگ در قالب ادبیات دراماتیک، ظرفیت بالاتری از آنچه را که در کتاب عقیله شاهد هستیم می‌طلبد. نسل امروز ما بر اساس فطرت خویش دنبال الگو جهت تطبیق رفتاری خود است و این مسئولیت نویسندگان تاریخی ا‌ست که از ظرفیت‌های بی‌نظیر،انسان کامل و مقدس برای الگوسازی بهره ببرد.

دوست‌محمدیان خاطرنشان کرد: با این احوال، نباید از نظر دور داشت که دغدغه نویسنده برای خلق این اثر ارزشمند است؛ چرا که افروختن هر چراغی در سیاهی دنیا در قالب ادبیات پسندیده است.

در پایان این نشست سعید طاوسی مسرور به برخی از نکات اساتید مدعو همچنین برخی از سوالات حاضرین پاسخ دادند.