هنر، تأثیرگذارترین ابزار برای امتداد اجتماعی زیارت است

به گزارش آستان نیوز، مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی با بیش از سه دهه فعالیت در حوزه‌های هنری مختلف، در سه سال اخیر در ذیل مکتب هنر رضوی به طور ویژه به تولید محصولات هنری رضوی در راستای امتداد زیارت تا منازل مردم پرداخته و مجموعه سوغات فرهنگی هنری جدیدی را به مشهد و زائران امام مهر و محبت(ع) عرضه کرده است. در ادامه پای صحبت‌های امیرمهدی حکیمی مدیرعامل این مؤسسه در این خصوص می‌نشینیم. 
 

اهمیت زیارت و نتایج آن
از لحظه‌ای که حضرت رضا(ع) در مشهد به خاک سپرده شدند و مضجع شریف ایشان شکل گرفته، مسئله زیارت مطرح بوده است. البته به این مسئله در انواع مختلف همچون زیارت با معرفت، با شناخت و... باید توجه کرد و آن را در ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار داد. به طور نمونه، چه اتفاقی برای من زائر در زمان تشرف به حرم مطهر و زیارت می‌افتد؟»، «آیا باید به موضوع زیارت تنها در محدوده حرم مطهر پرداخت؟» و «اگر در دیگر نقاط کشور و جهان به یاد امام رضا(ع) باشیم و توسلی به این امام بزرگوار کنیم، زائر محسوب می‌شویم؟». در پاسخ باید گفت، اگرچه در فرهنگ شیعی مهم زیارت رفتن است، اما این امر بدان معنا نیست که اگر فردی نتواند به زیارت برود، زائر نباشد. به طور مثال وقتی زیارت عاشورا می‌خوانید با وجود کیلومترها فاصله با مضجع شریف سیدالشهدا(ع) در کربلا، زائر امام حسین(ع) هستید. در خصوص زیارت امام رضا(ع) نیز همین‌طور است. بدین ترتیب با لایه‌های مختلف در موضوع زیارت مواجه هستیم. 
از منظر دیگر، زیارت تأثیرگذاری‌های اجتماعی بسیاری دارد چنان‌که می‌تواند انسان‌ها را در مضجع شریف امام رضا(ع) دور یکدیگر جمع کند و آنان را به وفاق هویتی، ملی و بین‌المللی برساند. همچنین زیارت بامعرفت منجر به اصلاح رفتارهای فردی، خانوادگی، اجتماعی و... می‌شود. چون ما به زیارت بزرگی می‌رویم که برای ما دستورالعمل‌ها و راهکارهای بهتر زیستن را آورده است. 
 

مسئله زیارت فراتر از حرم رضوی
از سویی دیگر، اگر مسئله زیارت را فقط در محدوده حرم مطهر رضوی نبینیم، چه ابزارهایی داریم تا انسان‌ها را به یاد امام رضا علیه السلام بیندازیم؟ در جواب به این پرسش نیز باید گفت، یکی از ابزارهای مهم و شاید مهمترین آن‌ها که می‌تواند انسان‌ها را به زیارت وصل کند، زبان هنر است. هنر در طول تاریخ؛ چه در حوزه شعر، داستان و متون ادبی و چه در حوزه هنرهای گوناگون تجسمی، معماری، سینما و...، بهترین و تأثیرگذارترین زبان انتقال مفاهیم است. بنابراین از زبان هنر به عنوان مهمترین ابزار انتقال مفاهیم زیارت می‌توان بهره برد چنان‌که در طول تاریخ حرم مطهر رضوی نیز این اتفاق رخ داده است تا جایی که امروزه شاهد استفاده بیش از 50 هنر مختلف در این آستان مقدس هستیم. هنرهایی همچون کاشی‌کاری، آینه‌کاری، فلزکاری و...، همگی کمک می‌کند تا معنا در فرم هنری قرار گیرد و فضا را برای زیارت فراهم کند. بی‌تردید هر کدام از این هنرها بحث‌های گسترده‌ای دارد و خالق آن‌ها یعنی هنرمندان قدیم، فقهایی بودند که در هنر سررشته داشتند و یا هنرمندانی بودند که به مطالعه فقه و مبانی اسلامی پرداخته بودند. به بیانی دیگر آنان بر این امر که چگونه مبانی اسلامی را در فرم‌های هنری جلوه‌گر کنند، مسلط بودند. از این رو، وقتی شما در سپهر حرم مطهر قرار می‌گیرید و با این گنجینه بی‌مانند هنر و معماری روبه‌رو می‌شوید، ناخودآگاه در ضمیر شما حس و حال زیارت و معنویت شکل می‌گیرد. به عبارتی هنرمندان در طول تاریخ از تأثیر فرم‌ها، نقوش، رنگ‌ها و رعایت تناسب‌های هندسی و ریاضی برای انتقال مفاهیم زیارت یا ایجاد فضای بهتر برای زیارت مردم استفاده کردند. امروزه نیز این مسیر می‌تواند فراهم شود به طوری که با بهره‌گیری از ابزارهای جدید هنری، زبان گسترده تلفیق هنر و رسانه و همچنین ابزارهای دسترسی آسان نظیر فضای برخط اینترنت می‌توان برای نشر مفاهیم زیارت و ایجاد ارتباط بین انسان‌ها با حضرت رضا(ع) در هر نقطه از این کره خاکی اقدام کرد.
 

تولید محصولات هنری کاربردی «مهر»
مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی با طرح مسئله مکتب هنر رضوی برپایه شناخت رموز و دقایقی که گذشتگان در ارتباط معنا با فرم هنری گذاشتند و به‌روزرسانی آن، سعی کرده قالب هنر را ابزاری برای امتداد اجتماعی زیارت قرار دهد. در واقع بُعد مهم هنر در آستان قدس رضوی، امتداد اجتماعی زیارت است و چگونه می‌توان از ابزارهای مهم هنری استفاده کرد و دل مشتاقان را در جای جای جهان به حضرت رضا(ع) متصل کرد. این موضوع در ابعاد مختلف در مؤسسه شکل گرفته است که بخشی از آن به مباحث پژوهشی مکتب هنر رضوی و ارتباط هر کدام از شاخه‌های آثار هنری با مبانی معرفتی زیارت مربوط می‌شود. در این میان، مؤسسه در فعالیت‌های خود در بخش تولید محصولات هنری؛ از یک سو در حوزه هنرهای کاربردی که در مسیر تولید محصولات «مهر» به عنوان سوغات زیارت در حال انجام است به سراغ تولید مجموعه محصولاتی رفته است که مردم را به یاد حضرت رضا(ع) بیندازد. 
بخشی از این محصولات با استفاده از نام و القاب حضرت رضا(ع) و مفاهیم و اشعار رضوی در سفال، سرامیک و... تولید شده است. بخشی دیگر از محصولات با بهره‌گیری از آرایه‌ها و موتیف‌های موجود در حرم مطهراست که مردم از آن‌ها ذهنیت و شناختی دارند و وقتی آن‌ها را بر روی آثار مختلف می‌بینند، به یاد حرم مطهر می‌افتند و همچنین در قالب ساخت المان‌هایی از حرم مطهر همچون گنبد و گلدسته ، سقاخانه، پنجره فولاد و...، به بازار عرضه شده است. تاکنون 700 محصول با همکاری هنرمندان مؤسسه و سایر هنرمندان کشور طراحی شده و بخشی از آن‌ها به سوغات زیارت تبدیل شده است. البته در سیر حرکتی تولیدات محصولات هنری مهر با همکاری مراکز دانشگاهی، تولیدکنندگان هنری و وزارت میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، مسیری ایجاد شده که خود هنرمندان در حال طراحی این محصولات هستند. بنابراین آمار بیش از این تعداد بوده و ممکن است در آینده مؤسسه فقط در این مسیر جهت‌دهی کند. این محصولات چه در منزل و چه در محیط کار افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند آنان را به یاد حرم مطهر انداخته و موجب ارتباطشان با امام رضا(ع) از راه دور شود. 
 

امتداد زیارت با سایر تولیدات هنری
بی‌شک زیارت را با استفاده از سایر تولیدات هنری مؤسسه همچون پویانمایی‌ها، فیلم‌های کوتاه، مستندها و آثار موسیقایی و سرودها نیز می‌توان در زیست انسان معاصر امتداد داد. به طور مثال، تولید مجموعه پویانمایی «لالایی‌های رضوی» کودکان را به مفهوم زیارت و حضرت رضا(ع) متصل می‌کند. در واقع همان‌طور که اثر معروف «آمدم ای شاه پناهم بده...» را در هر کجا بشنوید، به یاد این آستان ملکوتی می‌افتید، تمامی این آثار هنری نیز پل ارتباطی میان مردم و زیارت و حضرت رضا(ع) هستند. امروز به جرأت می‌توان گفت تمامی اقدامات مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در راستای امتداد اجتماعی زیارت انجام می‌شود. همچنین فراتر از آن با تولید محصولات هنری متنوع می‌توان به زیارت با معرفت کمک کرد که این امر زمانی اتفاق می‌افتد که با استفاده از ابزار هنر در مسیر نشر مضامین رضوی و سخنان حضرت رضا(ع) حرکت کرد. بی‌تردید این شناخت به عمق زیارت و ارادت زائرین نیز منتهی می‌شود. 
 

چشم‌انداز آینده
این مؤسسه در آغاز مسیر گسترش «مکتب هنر رضوی» در جهت امتداد اجتماعی زیارت با بهره‌گیری از ابزار هنر است، چراکه این مسیر بسیار گسترده است و حتی می‌تواند فراتر از مرزهای ایران رود. در این میان، تمام مشوق‌های لازم و ریل‌گذاری‌هایی که هنرمندان را به تولید آثار رضوی توجه دهیم در حال انجام است. به طور نمونه به برگزاری اولین جشنواره «گنجینه مهر» و اهدای نشان زرین و جایزه ویژه مکتب هنر رضوی به هنرمندان مؤثر در اشاعه فرهنگ و معارف رضوی با زبان هنر، می‌توان اشاره کرد. بی‌شک اگر هنرمندان به سراغ طراحی و تولید آثار رضوی بروند، دیگر این مسیر را پایانی نخواهد بود. 
فعالیت‌های مؤسسه در سه سال اخیر نیز نشان داده، محصولات هنری رضوی مورد توجه مردم قرار گرفته است. وقتی این مسیر گسترده شود و محصولات در بازار در دسترس مخاطبان قرار گیرد، شاهد توجه بیشتر آنان به این محصولات جدید نه تنها مشهد بلکه ایران خواهیم بود و حتی دلدادگان حضرت رضا(ع) در جای جای کشور نیز این محصولات را برای خود خریداری می‌کنند چنان‌که با راه‌اندازی سامانه برخط فروش محصولات هنری رضوی دسترسی علاقه‌مندان به این محصولات بیشتر شده است. بی‌تردید در این مسیر نیازمند ادامه فعالیت‌های تبلیغی و معرفی بیشتر محصولات هستیم. 

خبرنگار: آرزو مستأجر حقیقی