تعالی زیارت چگونه محقق می شود؟

به گزارش آستان نیوز، ما برای آشنایی بیشتر با مفهوم و ابعاد تحقق «زیارت متعالی» به سراغ پژوهشگر مطرح مطالعات اسلامی معاصر، دکتر احد فرامرز قراملکی، رئیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی رفتیم و سوالاتی را با این موضوع با وی در میان گذاشتیم که مشروح آن در ادامه می آید:

 
جناب آقای دکتر قراملکی، برای سوال نخست بفرمایید ما در لفظ و معنای «زیارت» با چه مفهومی رو به رو هستیم؟

زیارت در معنای لغوی اعم از هر گونه دیدار دیگران است. گاهی از رفتن به مزارها و دیدار اهل قبور، به زیارت تعبیر می‌شود؛ کاربرد خاص زیارت دارای معنای دینی یا قدسی است که در ادیانی مانند یهود، مسیحیت و اسلام رواج دارد.
عده‌ای امروزه برای بهره‌مندی از جاذبه مفهوم قدسی زیارت، رفتن بر سر مزار ادیبان را «زیارت ادبی» و رفتن به سر مزار یا دیدار با جسد مومیایی سیاست‌مداران را هم «زیارت سیاسی» می‌خوانند. این کاربرد قلمرو غیر دینی برای زیارت را به میان آورده است.
زیارت در گفتمان شیعی، ارتباط مفهومی دارد، زیرا از زیارت در گفتمان شیعه دیدار با معصوم(ع) یا دیدار با کسی است که ارتباط وثیق با معصوم(ع) دارد. این تعریف شامل زیارت پیامبر نازنین اسلام(ص)، درود خدا بر او باد، دخت معصومش(س)، ائمه اطهار(ع)، فرزندان صالح آنان (امامزاده‌ها) و عالمان صالح دین و شهدا است که خود را وقف معارف حضرات معصومان(ع) کرده‎اند. در اغلب موارد یاد شده ایثار، کرامت و شهید بودن زیارت شونده فضیلت مشترک بین آنان است.

علاقه‌مندیم درباره موضوع «زیارت متعالی» از جنابعالی جویا شویم. شما اثری با همین موضوع با عنوان «شهد زیارت» را جدیدا منتشر کردید. به نظر حضرتعالی فهم زیارت متعالی چگونه محقق می‌شود؟

فهم تجربه «زیارت متعالی» دشوار است و دستیابی به آن نیازمند دو سلوک است؛ سلوک عقلی که به جای توصیف و تبیین جزم اندیشانه، با تحلیل مراتب مختلف زیارت، گام به گام از لایه‌های سطحی و نمودهای پوسته‌ای به لایه‌های درونی و هسته زیارت نزدیک می‌شود.
این سلوک در هیچ لایه‌ای مدعی کشف نهایی حقیقت زیارت نیست، بلکه فرض سلوک عقلی بر احتمال تجربه‌ای نو و متفاوت از زیارت است. زیارت معصوم از معصوم را می‌توان مرتبه‌ای نهایی دانست و این مرتبه از تجربه زیارت برای غیر معصوم دست یافتنی است. سلوک عقلی در زیارت‌ها و زیارت‌نامه‌های ماثور و روایات درباره زیارت، شیوه زیارت معصوم از معصوم را نشان می‌دهد.
شناخت این سویه می‌تواند سلوک دیگری را رقم بزند، سلوک عینی یا راهی دیدار شدن. سلوک عینی ظاهر و باطنی دارد. ظاهر آن پیمودن راه و پشت سر نهادن شهرها است و باطن آن سلوک انفسی است؛ برون آمدن از نفس اماره و مسوله به نفس لوامه و از آن به نفس فاضله و سایر مراتب. هر دو سلوک گام به گام به تجربه زیارت متعالی و عارفانه نزدیک می شود. بدون تجربه عینی از زیارت، فهم لایه‌های سطحی زیارت آشکار نمی‌شود. تجربه زیارت، همانند تجربه عشق، چشیدنی است.
 

با توجه به این مطالب در باب زیارت متعالی، به نظر جنابعالی زیارت مقبول چه زیارتی است و چگونه عملی و محقق می شود؟

معرفت به حق معصوم(ع) از مرز بین دو مرتبه از زیارت مقبول است. زیارتی خالصانه و با حفظ حدود شرعی، امـا بدون معرفت حيّ معصوم و زیارتی خالصانه با حفظ حدود شرعی و همراه با معرفت به حق معصوم. مرتبۀ نخست، از آن عموم زائران است و مرتبه دوم، از آن خواص و خواصِ خواص مرتبه نخست را به اعتبار آنکه از آن عموم است زیارت متعارف می توان نامید و زیارت متعالی نام شایسته مرتبه دوم است که در روش عالی و مرتبه برتر قرار دارد. معرفت به حق معصوم خود دارای مراتب است و فوق هر مرتبه ای مرتبه دیگر است. بر حسب روایات صحیحه ای که گزارش شده است ائمه بر زیارت همراه با معرفت به حق آنان ترغیب می فرمایند این ترغیب در واقع ترغیب به زیارت در مرتبه ای فراتر و برتر و تشویق به تعالی یافتن زیارت است.