توسعه روزافزون خدمات کتابخانه‌ای، دستاورد مهم فرهنگی آستان قدس رضوی

به گزارش آستان نیوز، معاونت کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در قالب 4 حوزه؛ «مدیریت کتابخانه‌های عمومی و تخصصی»، «مدیریت کتابخانه‌های وابسته شهرستان‌ها»، «اداره کتابخانه‌های وابسته مشهد» و «اداره خدمات کتابداری» فعالیت می‌کند. در این گزارش منتخبی از خدمات این معاونت به ویژه در سال جاری را مرور می‌کنیم. 
 

 فعالیت 60 کتابخانه در مشهد و شهرستان‌ها
مدیریت کتابخانه‌های عمومی و تخصصی با دارا بودن یک مخزن اصلی و مخازن آرشیوی، تالارهای مطالعه متنوع در کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی و کتابخانه‌های تخصصی همچون ادبیات، جغرافیا، علوم قرآن و حدیث و...، از فعال‌ترین و پر مراجعه‌‏ترين حوزه‌های این معاونت است. خدمات تالار محققان و کتابخانه تخصصی اهل بیت(ع) آن نیز در حرم مطهر به صورت شبانه‌روزی به اعضا و میهمانان( زائران) ارائه می‌شود. همچنین مدیریت کتابخانه‌های وابسته شهرستان‌ها دارای 27 کتابخانه و مجتمع فرهنگی وابسته به آستان قدس در خارج از شهر مشهد و یک کتابخانه خارج از کشور است. 23 کتابخانه وابسته دیگر نیز در زیرمجموعه اداره کتابخانه‌های وابسته مشهد در سطح این شهر مقدس به اهل کتاب و کتابخوانی خدمات‌رسانی می‌کند. در این میان، معاون کتابخانه‌های آستان قدس رضوی با بیان این‌که در حال حاضر بیش از 844 هزار و 700 نفر عضو کتابخانه‌های این آستان مقدس هستند، می‌گوید: کاربران(مراجعان و اعضا) این کتابخانه‌ها طبق آیین‌نامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی امکان بهره‌مندی بیش از 31 میلیون منبع اطلاعاتی موجود در این سازمان و همچنین دسترسی به بیش 153 میلیون منبع اطلاعاتی خارج از سازمان را دارند.
حسین خسروی ادامه می‌دهد: در 9 ماهه ابتدای امسال دو میلیون و 401 هزار و 405 نفر به کتابخانه‌های آستان قدس رضوی مراجعه کردند چنان‌که در این مدت، یک میلیون و 891 هزار و 837 نسخه کتاب توسط آنان مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین یک میلیون و 152 هزار و 155 نسخه کتاب در موضوعات گوناگون در سال جاری تا پایان آذرماه توسط اعضای کتابخانه‌ها به امانت گرفته شده است.
 

خدمات‌رسانی به گروه‌ها و اقشار خاص
همچنین این معاونت خدمات ارزشمندی به اقشار آسیب‌پذیر و گروه‌های خاص جامعه ارائه می‌دهد. به طور مثال، کتابخانه گویای رضوی در جنب کتابخانه آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی(ره) مشهد ویژه خدمات‌رسانی به جامعه نابینا و کم‌بینای کشور راه‌اندازی شده و با بیش از 13 هزار منبع ارائه خدمت می‌کند. همچنین مکان‌هایی همچون کتابخانه‌های کودک، اتاق‌های کودک و ایستگاه‌های کتاب کودک در کتابخانه‌ها و مجتمع‌های فرهنگی زیرمجموعه این سازمان، جهت ارائه خدمت به کودکان ایجاد شده است. به طور نمونه اولین کتابخانه تخصصی کودک آستان قدس رضوی در سال 1398 در منطقه محروم خواجه‌ربیع مشهد در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی(ره) افتتاح شده است. به طور کلی دسترسی به 100 هزار منبع مربوط به کودکان و ادبیات کودک در اختیار این قشر و محققان و پژوهشگران حوزه کودک قرار دارد. همچنین کتابخانه سیار آستان قدس رضوی با توجه به گستردگي جغرافيايي شهر مشهد و كمبود کتابخانه در شهر به‌ویژه در نقاط محروم و دورافتاده از مركز شهر و همچنين مشكلات تردد برخی افراد همچون معلولان، جانبازان، نابينايان، بازنشستگان، اعضای هیئت علمی و... از سال 1377 فعاليت خود را آغاز کرده است. این کتابخانه دارای سه بخش «سیار»، «تلفنی» و «اهدای منابع» است که مجاز به دریافت امانتی منابع درخواستی اعضای خود از تمامی مخازن و کتابخانه‌ها و بخش‌های سازمان جهت ارسال به درب منازل اعضاء بوده است.
 

چگونگی غنای منابع؛ از خریداری تا اهدا
اداره خدمات کتابداری معاونت کتابخانه‌های آستان قدس رضوی نیز وظیفه انتخاب، سفارش و گردآوری منابع مناسب، همچنین سازماندهی و دسترس‌پذیر کردن منابع را برعهده دارد. در واقع این اداره به منظور فراهم‌آوری و روزآمدي علمي و فرهنگي در موضوعات اهل بيت(ع)، امام رضا(ع)، سيره رضوي، امامت و زيارت و همچنین منابع مورد نياز محققان، پژوهشگران و مراجعان، اقدام به تهیه و خرید منابع جدید می‌کند.

خسروی در این خصوص بیان می‌کند: از ابتداي سال جاری تا پایان آذرماه، 44 هزار و 626 نسخه کتاب در موضوعات علوم اسلامي، علوم انساني، علوم پایه و ... از بازارهاي نشر به ویژه سي و چهارمين نمايشگاه بین‌المللی كتاب تهران و هشتمين نمايشگاه حوزه و معارف اسلامي مشهد خريداري شده است.
علاوه‌بر خریداری منابع، سنت‌های نیکوی وقف و اهدا نیز نقش پررنگی در غنای منابع کتابخانه‌های آستان قدس رضوی دارند. او در این باره نیز می‌گوید: در حال حاضر سالانه حدود 35 تا 40 درصد منابع مورد نیاز این کتابخانه‌ها از كتاب‌های اهدايي به سازمان تأمين می‌شود. در 9 ماهه نخست امسال نیز بیش از 92 هزار و 500 جلد کتاب از سوي ارادتمندان به ساحت قدسي رضوي به این سازمان اهدا شده است كه افزون بر 22 هزار و 500 نسخه آن موردنیاز سازمان بوده است. خسروی می‌افزاید: سایر منابع اهدایی پس از پایش در اختیار سازمان‌ها و مؤسسات آموزشی و فرهنگی قرار می‌گیرد به طوری که از ابتدای سال جاری تا پایان آذرماه، حدود 70 هزار نسخه کتاب در قالب اهداء و 4 هزار و 700 نسخه کتاب نیز در قالب امانت بلندمدت به 74 مرکز و یا نهاد فرهنگی متقاضی تقدیم شده است. بی‌شک کتابخانه سیار سازمان نقش اثرگذاری در خصوص بهره‌برداری مجدد از این منابع اهدایی و دسترس‌پذیر کردن کتاب برای آحاد مردم ایفا می‌کند. 
 

ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی 
این سازمان در کنار توجه به غنای منابع کتابخانه‌ها و ارائه خدمات مطالعاتی متنوع به کتابدوستان، همواره دغدغه اشاعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی را در کشور به ویژه در بین نسل نوجوان و جوان داشته است. در این راستا بخشی مستقل تحت عنوان «امور ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی» زیر نظر معاونت کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در سال 1399 در کتابخانه مرکزی این آستان مقدس شروع به فعالیت کرد.

به گفته خسروی، این بخش با توجه به اهداف خود فعالیت‌های فوق برنامه‌ای‌ همچون زنگ کتاب، کتاب درمانی، جلسات نقد و بررسی «شمس» و خوانش متون کهن فارسی و ادبیات دفاع مقدس به مناسبت‌های مذهبی و ملی، برگزاری نمایشگاه‌های(حضوری-مجازی) تازه‌های کتاب و منابع در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی، برگزاری مسابقات مختلف فرهنگی، برپایی کارگاه‌های آموزشی عمومی و فعالیت در فضای مجازی شامل تولید محتوا و بارگذاری اطلاعات در کانال‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی از جمله کانال پاتوق فرهنگی در پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی را در طول سال انجام می‌دهد. بی‌تردید این فعالیت‌های متنوع موجب پویایی کتابخانه‌های این آستان مقدس در سال‌های اخیر شده است.