از رشد روزافزون منابع تا موفقیت چشمگیر فعالیت‌های پژوهشی اداره اسناد آستان قدس رضوی 

به گزارش آستان نیوز، اداره اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، قديمي‌ترین مرکز اسناد تشكيلات مذهبي در ايران با بیش از 20 سال سابقه فعالیت است. در ادامه به مناسبت 19 اردیبهشت ماه؛ «روز اسناد ملی و میراث مکتوب»، پای صحبت‌های زهرا طلائی کارشناس پیشکسوت این اداره می‌نشینیم. 
زهرا طلائی، بنیانگذار اداره اسناد آستان قدس رضوی محسوب می‌شود که پس از عهده‌داری مسئولیت‌های اداره و مدیریت اسناد و نیز پژوهش سازمان در سال‌های گذشته، در حال حاضر نیز به عنوان کارشناس مسئول بخش امور پژوهش و مطالعات اسنادی، اداره اسناد در مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی خدمت می‌کند. ماحصل بخشی از فعالیت‌های او در این اداره، تألیف کتاب‌های ارزشمندی همچون «نشانی از مشهد قدیم در گذر اسناد تاریخی»، «حضور زنان در آستان قدس رضوی»، «گزیده اسناد مسجد گوهرشاد»، «پژوهشی در احوال و اسناد تهرانی» و...، است. همچنین طلائی دارای مدرک دکتری تاریخ از دانشگاه برلین آلمان است. 
 

ضرورت حفظ و بررسی اسناد
از کارشناس پیشکسوت اداره اسناد آستان قدس رضوی درباره اهمیت حفظ اسناد تاریخی و بررسی آن‌ها می‌پرسم و او ضمن اشاره به عبارت «سند در بطن واقعه تاریخی، در زمان جریان تاریخ و به علت ثبت تاریخ پدید می‌آید»، می‌گوید: این عبارت ارزش و اهمیت حفظ اسناد را برای درک حقیقت تاریخ بیان می‌کند. در واقع، اسناد هر مؤسسه و هر کشوری، اسناد هویت تاریخی آن نهاد و سرزمین است، بنابراین برای حفظ هویت تاریخی و شناساندن آن به نسل‌های بعدی، حفظ و طبقه‌بندی اسناد، همچنین ارائه اطلاعات آن به پژوهشگران ضرورت دارد.
طلائی می‌افزاید: بی‌تردید نام‌گذاری 19 اردیبهشت ماه؛ روز بزرگداشت شیخ کلینی به عنوان «روز اسناد ملی و میراث مکتوب» نیز با هدف یادآوری اهمیت حفظ اسناد به مردم و مسئولان انجام شده است. 
 

نقطه آغاز خدمت
در ادامه کارشناس مسئول بخش امور پژوهش و مطالعات اسنادی آستان قدس رضوی درباره چگونگی آغاز فعالیتش در این اداره توضیح می‌دهد: اواخر اسفندماه 1373 بود و برنامه‌های افتتاح ساختمان جدید کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در بست شیخ طوسی در حال انجام بود. در همان زمان من هم دنبال کار بودم و با توجه به علاقه‌ام به حوزه اسناد و پیشینه کاری خود در این حوزه از دوره تحصیلم در مقطع کارشناسی ارشد در تهران، به این کتابخانه برای شروع کار در زمینه اسناد موجود در آن هدایت شدم.
او می‌گوید: در فروردین 1374، به منظور راه‌اندازی نمایشگاه افتتاح ساختمان جدید کتابخانه حرم مطهر رضوی به مدت دو هفته به بررسی و آماده‌سازی اسناد تاریخی مرتبط برای این نمایشگاه پرداختم. در نهایت به طور رسمی در نیمه مرداد همان سال به استخدام کتابخانه این آستان مقدس درآمدم.
در این میان، طلائی تصریح می‌کند: در همان محدوده زمانی، مجموعه اسناد ارزشمند آستان قدس؛ همان‌ها که اکنون گوهر ارجمند هویت آستان قدس شناخته می‌شوند، محفوظ در دست امانتداران کتابخانه و در اتاقی به نام «آرشیو اسناد و خراسان» نگهداری می‌شد که واحد کوچکی در زیر مجموعه بخش مطبوعات بود. البته این بخش نیز زیر مجموعه اداره اسناد و مخطوطات آستان قدس رضوی فعالیت می‌کرد.
او می‌ا‌‌فزاید: متأسفانه به علت این‌که دانش سندشناسی و طبقه‌بندی اسناد در آن زمان در مشهد کمتر شناخته شده بود، این اسناد کهن تنها در مجموعه‌هایی ضبط شده بود و امکان شناسایی و بهره‌برداری از آن‌ها امکان نداشت.  
 

تشکیل اداره اسناد در سال 1376
کارشناس پیشکسوت اداره اسناد آستان قدس رضوی بیان می‌کند: پس از مدتی که در حوزه اسناد مشغول به خدمت شدم، با عنایت حضرت رضا(ع) و حمایت مسئولین دلسوز آستان قدس، ارزش مطالعه و معرفی این اسناد مورد توجه قرار گرفت و سرانجام در پاییز 1376 قابلیت سازمانی این واحد به عنوان یک اداره، در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به تصویب رسید. بدین‌ترتیب، اداره‌ای با عنوان «اداره اسناد» تشکیل شد.
او ادامه می‌دهد: ابتدا این اداره ریاست رسمی نداشت و این جا نب به عنوان معاون اداره و سپس به عنوان رئیس اداره و مدتی بعد نیز با تبدیل اداره اسناد به مدیریت اسناد و مطبوعات، به سمت مدیر آن منصوب شدم.
به گفته طلائی، تأسیس اداره اسناد علاوه‌بر این‌که اسناد کهن آستان قدس رضوی را از گمنامی نجات داد، موجب معرفی هویت تاریخی این آستان مقدس و فراهم شدن امکان دسترسی پژوهشگران به این اسناد شد. از طرف دیگر، اهمیت اسناد بایگانی‌ها را به مدیران مجموعه آستان قدس رضوی شناساند.
او می‌افزاید: همچنین توجه به پژوهش در چارت اداری اداره اسناد از همان ابتدا موجب پرورش کارشناسان با نگاه پژوهشی و ایجاد زمینه پژوهش و نشر دانش و تجربیات آنان شد تا جایی‌که می‌توان این اداره با چنین دوره عمر کوتاهی را در مقایسه با ادارات قدیمی سازمان، موفق‌ترین اداره در زمینه پژوهش و نشر دانش دانست.
 

جایگاه برجسته مرکز اسناد
مدیر اسبق اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی تصریح می‌کند: با کارکرد خوب کارشناسان اداره اسناد و مدیریت شایسته مدیران آن در بیش از دو دهه گذشته، این مرکز توانسته جایگاه برجسته‌ای در ایران و خارج از ایران، در میان پژوهشگران و مورخان پیدا کند و مرکزی کاملاً شناخته شده است. 
از طلائی درباره وجه تمایز مرکز اسناد آستان قدس رضوی با سایر مراکز اسناد کشور می‌پرسم و او پاسخ می‌دهد: وابستگی این مرکز به بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع)، بُعد مذهبی - شیعی اسناد آن را برجسته کرده است. از طرف دیگر، قدمت بالای این مجموعه اسناد و تعداد قابل توجه آن‌ها با این ارزش‌های تاریخی، موجب اهمیت مرکز شده است چنان‌که این مزایا در هیچ کدام از مراکز اسنادی ایران دیده نمی‌شود.
او با تأکید بر این‌‌که وابستگی مرکز اسناد آستان قدس رضوی به بارگاه ملکوتی رضوی، تنها دلیل غنای منابع و رشد این مرکز است، می‌گوید: البته حمایت مدیران عالی این آستان مقدس و سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، بنیان نهادن درست و به موقع اداره اسناد و بهره‌مندی از کارشناسان متخصص، علاقه‌مند و دلسوز را نباید در این رشد و پیشرفت نادیده گرفت.
همچنین طلائی از مرحوم سیدعلی اردلان جوان رئیس وقت این سازمان در سال‌های 1372 تا 1377 و مرحوم علی محمد برادران رفیعی معاون فرهنگی آستان قدس رضوی در آن زمان، یاد می‌کند که در دوره تصدی و با حمایت آنان، واحد کوچک آرشیو اسناد به اداره و سپس به مدیریت امور اسناد و مطبوعات تبدیل شد.

گفت‌وگو از آرزو مستأجر حقیقی