حفظ و اشاعه «هنر تذهیب» با برگزاری برنامه‌های متنوع در کتابخانه و موزه ملی ملک

به گزارش آستان نیوز، کتابخانه و موزه ملی ملک به طور معمول هر ساله رویدادهایی با محوریت مجموعه آثار این گنجینه در قالب نمایشگاه و سلسله نشست‌های تخصصی جانبی برگزار می‌کند. امسال نیز همزمان با دهه کرامت، برپایی مجموعه برنامه‌هایی با محوریت هنر تذهیب و کتاب‌آرایی در این موقوفه کلید خورد. در ادامه پای صحبت‌های محسن حق‌گو مشاور رئیس این مجموعه در امور محتوایی می‌نشینیم تا با اهداف و بازخوردهای این برنامه‌های متنوع بیشتر آشنا شویم.
 

اهداف برگزاری برنامه
در پاییز 1402، هنر تذهیب به نام ایران و چهار کشور ترکیه، آذربایجان، تاجیکستان و ازبکستان در فهرست جهانی میراث ناملموس بشری «یونسکو» ثبت شد. کتابخانه و موزه ملی ملک نیز از آنجایی که دارای یکی از مجموعه‌های ارزشمند آثار خطی از جمله نسخه‌های نفیس با تذهیب‌های گرانبها از دوره‌های مختلف تاریخی است بر آن شد تا در خصوص این اتفاق بین‌المللی اقدامی انجام دهد. به ویژه که زنده‌یاد حاج حسین آقا ملک بنیانگذار و واقف این مجموعه علاقه ویژه‌ای به گردآوری نفایس خطی و قرآنی داشته و در وقف‌نامه خود نیز بر ترقی معارف و تعالی فرهنگ تأکید کرده‌است. بدین‌ترتیب هدف اصلی ما از برگزاری چنین ویژه برنامه‌ای در حوزه هنر تذهیب و کتاب‌آرایی، کمک به حفظ و اشاعه این هنر اصیل ملی و مذهبی بود. چراکه هنر تذهیب از آراستن قرآن کریم شروع شد و سپس سایر نسخه‌های ادبی و علمی و همچنین آثار خوشنویسی به این هنر مزین شد. در این میان، با توجه به این‌که چند سالی است رویداد فرهنگی و هنری «ماه هشتم» در دهه کرامت در این کتابخانه و موزه برگزار می‌شود، ایام ولادت پربرکت حضرت رضا علیه‌السلام برای آغاز برنامه‌های مرتبط با هنر تذهیب در چارچوب چهاردهمین دوره این رویداد انتخاب شد. به خصوص که امسال ایام این دهه با هفته میراث فرهنگی نیز همزمان شده بود و تصمیم داشتیم که موضوع مشترکی مرتبط با میراث فرهنگی و مجموعه آثار گنجینه ملک، در برگزاری این رویداد گنجانده شود.
 

نمایش آثار کهن و معاصر
مهمترین برنامه این رویداد، نمایشگاه «به لاجورد و به زر» است که با محوریت نمایش مجموعه‌ای منتخب از آثار کهن مرتبط با هنر تذهیب با مشارکت بخش اسلامی موزه ملی ایران، 26 اردیبهشت 1403 در نگارخانه کتابخانه و موزه ملی ملک افتتاح شد و به مدت دو ماه در این محل برپا خواهد بود. 
همچنین همزمان نمایشگاهی از آثار منتخب جمعی از هنرمندان تذهیب‌گر معاصر با عنوان «به روزگار اکنون» در محل سرسرای طبقه همکف ساختمان این مجموعه گشایش یافت که به مدت یک ماه یعنی تا 26 خرداد ماه پذیرای علاقه‌مندان خواهد بود. 
 

مزایای همکاری با موزه ملی ایران
بی‌تردید همکاری‌ و ارتباطات بین موزه‌ها امری رایج است. چراکه هر چقدر یک موزه غنی باشد، اما نمی‌توان گفت مجموعه کاملی در یک حوزه خاص دارد. در این میان، وقتی قرار است نمایشگاهی در یک موزه برپا شود، برای آن‌که روایت آن نمایشگاه کامل باشد و آثار شاخص و تمام دوره‌های تاریخی را پوشش دهد، به همکاری‌ با سایر موزه‌ها نیاز دارد. بنابراین کتابخانه و موزه ملی ملک نمایشگاه «به لاجورد و به زر» را با همکاری موزه ملی ایران برپا کرد و تعدادی از آثار این موزه نیز در نمایشگاه در معرض دید عموم قرار گرفت.
 

برپایی کارگاه‌ها و نشست‌ها
در کنار برپایی این دو نمایشگاه، مجموعه برنامه‌های علمی و کارگاهی مرتبط با هنر تذهیب تدارک دیده شد. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به سه کارگاه در حوزه کتاب‌آرایی و تذهیب اعم از کارگاه آموزشی «ابری‌سازی (ساخت کاغذ ابروباد)»، کارگاه «اصول طراحی تذهیب» و کارگاه «اصول تذهیب در خوش‌نویسی» اشاره کرد.
همچنین سه نشست تخصصی برای این ویژه برنامه در نظر گرفته شد تا به صورت علمی به مباحث در این حوزه پرداخته شود. در واقع این سلسله نشست‌ها با سخنرانی تنی چند از پژوهشگران و متخصصان درباره مباحث فلسفی، مبانی نظری، پیشینه و سیر تاریخی و تحولی این هنر، وضعیت آن در دوره معاصر و هنرمندان برجسته فعال در هنر تذهیب در حال برگزاری است. عناوین سخنرانی‌های این نشست‌ها شامل «تذهیب، رابطه حاشیه و متن»، «ثبت جهانی تذهیب»، «شیخ‌زاده مُذهب»، «آسیب‌شناسی تذهیب معاصر»، «تذهیب، مفصل در جهان کتاب‌آرایی»، «رسالات کهن، به مثابه منابع دست اول کتاب‌آرایی» و «شاخصه‌های تذهیب در ادوار مختلف تاریخی»، می‌شود. 
 

ضرورت تنوع برنامه‌ها
کتابخانه و موزه ملی ملک از یک سو دارای مجموعه آثار گوناگون است و از سویی دیگر، مخاطبان متنوعی با نیازهای متفاوت دارد. بنابراین کتابخانه و موزه ملی ملک همواره تلاش می‌کند این تنوع مجموعه‌های گنجینه ملک را در فعالیت‌هایش نمایش دهد و افزون براین برنامه‌ها پاسخگوی نیازهای مخاطبان در گروه‌های سنی و اقشار مختلف باشد. بدین‌ترتیب در تدارک این برنامه با موضوع تذهیب نیز سعی شد مخاطبانی در طیف‌های گوناگون از آن بهره ببرند. به طور مثال، در نمایشگاه «به لاجورد و به زر»، داده‌هایی به مخاطبان در قالب اینفوگرافی ارائه شده که حتی برای مخاطبان عام نیز قابل استفاده است. همچنین شاید بتوان گفت برای نخستین بار اجزاء و عناصر هنر تذهیب به شیوه‌ای که برای همگان قابل درک باشد، در این نمایشگاه ارائه شد. در کنار نمایشگاه‌ها، کارگاه‌های تذهیب برای افرادی که می‌خواهند فعالیت خود را در این حوزه آغاز کنند و یا هنرمندانی که درصدد ارتقای سطح هنری خود هستند، برپا شد. نشست‌ها نیز بیشتر برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به مباحث نظری این حوزه برگزار شد. بنابراین، تنوع برنامه‌ها در راستای پاسخ به تنوع نیازها و درخواست‌های مخاطبان بود.
 

بازخوردها و دستاوردهای برنامه
برگزاری کارگاه‌ها با استقبال گسترده همراه بود. در واقع ظرفیت پذیرش شرکت‌کنندگان این کارگاه‌های هنری رایگان محدود بود و علاقه‌مندان باید برای حضور در آن‌ها نام‌نویسی می‌کردند که شاهد بودیم در کمتر از یک روز پس از اطلاع‌رسانی، ظرفیت‌ها کارگاه‌ها تکمیل شد. آیین گشایش نمایشگاه‌ها نیز با استقبال پرشور مخاطبان برگزار شد. همچنین بسیاری از مخاطبان نمایشگاه‌ها از کیفیت آثار منتخب و حجم ارائه اطلاعات به آنان در کنار نمایش آثار اعلام رضایت داشتند. در این میان، استقبال هنرمندان معاصر نیز از برپایی نمایشگاه «به روزگار اکنون» عالی بود، چنان‌که آنان با توجه به اعتبار این مجموعه با اشتیاق و آرامش‌خاطر، آثار باارزش خود را در کمترین زمان ممکن در اختیار ما قرار دادند تا نمایشگاه فاخری از آثار معاصر نیز دایر شود. همچنین باید گفت که کتابخانه و موزه ملی ملک درصدد است مجموعه متن سخنرانی‌های نشست‌ها و اطلاعات کامل آثار نمایشگاه‌ «به لاجورد و به زر» را پس از اتمام برنامه به صورت دو یا سه زبانه در قالب یک کتاب گردآوری کرده و در دسترس علاقه‌مندان قرار دهد.  

گفت‌وگو از آرزو مستأجر حقیقی