لزوم استفاده از ظرفیت‌های نخبگان برای جهانی کردن سیره رضوی

بر همین اساس معاونت امور بین‌الملل آستان قدس رضوی با هدف خدمت‌رسانی به زائران غیر ایرانی و تسهیل زیارت آنان شکل گرفت و تاکنون فعالیت‌های مختلفی در حوزه بین‌الملل انجام داده است. در این گزارش بر اساس صحبت‌های حجت‌الاسلام و المسلمین مصطفی فقیه اسفندیاری، معاون امور بین‌الملل آستان قدس رضوی، بیشتر با فعالیت‌ها و خدمات آستان قدس رضوی در عرصه بین‌الملل آشنا می‌شویم.

تعامل و ارتباطات فرهنگی و علمی با عتبات مقدس سایر کشورها
 آستان قدس رضوی از دیرباز در چارچوب فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده، پیرامون دبیرخانه اعتاب و آستان‌های مقدس جهان اسلام و ایران اسلامی تعاملاتی را با اعتاب مقدس طراحی کرده و به اجرا گذاشته است. از جمله این تعاملات حوزه‌های علمی، فرهنگی و تخصصی است که به عنوان نمونه سال گذشته تیمی از همکاران سازمان حرم مطهر به نجف اشرف و عتبه علوی اعزام شدند. این اقدام به درخواست عتبه علوی در حوزه آموزش و تجربه خدمتی خادمان و سازمان خدمت به زائرین انجام و این تجربیات به تبادل نظر گذاشته شد. همچنین تیمی برای تبادل نظر پیرامون موزه، موزه‌داری، اشیای موزه‌ای و ارتباطات موزه‌ای با عتبه حسینی اعزام شد. بنابراین تبادلات با عتبات مقدس می‌تواند به انتقال تجربیات و کیفیت خدمت به زائران و مخاطبان آستان‌های مقدس کمک کند. آستان مقدس رضوی همواره مورد مشورت و مراجعه سایر آستان‌های مقدس بوده است و کوشیده ضمن ارائه نظرهای مشورتی و همراه با آستان‌های مقدس از ظرفیت آن‌ها استفاده کند. آستان قدس رضوی با آستان‌های حضرت عباس، امام حسن(ع)، آستان علوی و کاظمین و سامرا همواره ارتباطات خوبی داشته و خدمات شایانی ارائه داده و از سوی آنان دریافت کرده است. 
 

چالش ارتباطات آستان قدس با مجامع و موسسات و اندیش‌مندان کشورهای اسلامی 
در این ارتباط از مهم‌ترین چالش‌ها وجود دشمن واحد است که همواره تلاش دارد عمق راهبردی و ارتباطی با نهاد‌های فرا مرزی افزایش پیدا نکند و ارتباط موثری برقرار نشود. از همین رو این نوع کنش‌گری بازیگران خراب‌کننده، نظیر دشمنی‌هایی که صهیونیسم جهانی با آستان مقدس دارد آزاردهنده است. چالش دیگر را می‌توان استفاده از ظرفیت‌ها و ابزارهای بالقوه‌ای دانست که بالفعل نشده است و متاسفانه آستان‌های مقدس نتوانسته‌اند از ظرفیت‌های هم استفاده کنند تا شبکه‌سازی صورت گیرد. این ارتباطات شبکه‌ای هنوز به صورت موثر میان اندیش‌مندان و نخبگان و همچنین جریان‌های موثر شکل نگرفته است که اگر شکل بگیرد چالش اول از بین می‌رود، اگر ظرفیت‌های وجودی اسلام مورد توجه قرار گیرد این شبکه‌ها نیز شکل گرفته و بسیار فعال خواهد شد. چالش دیگر برخوردار نبودن از ابزارهای ارتباطی و رسانه است، نخبگان از این ظرفیت به خوبی استفاده نمی‌کنند. ما متاسفانه با پراکندگی رسانه‌ای مواجه هستیم که مخاطبان را سر در گم می‌کند. از همین رو قرار است سامانه‌ای جامع طراحی شود که در بُعد ارتباطی و شبکه‌سازی و جامعه مخاطبان بسیار موثر واقع می‌شود. بحث دیگر چالش‌ها این است که بسیاری از نخبگان و خبرگان عرصه بین‌الملل در فضای انزوا قرار گرفته‌اند و شناخته نشده‌اند. از همین رو این معاونت به دنبال شبکه‌سازی از طریق اجلاسیه‌ها و تدوین راهکار است تا از ظرفیت فکری، علمی و توان نخبگان بهره برده و بتواند در توسعه و گسترش فرهنگ و سیره رضوی نقش موثری ایفا کند.
 

تدوین سند جامع آستان قدس رضوی
یکی از اقدامات راهبردی این معاونت، تدوین سند جامع آستان قدس رضوی است که راهبردهای معاونت بین‌الملل در این سند در حوزه‌های مختلف آستان و بخش‌های گوناگون اعم از ارتباط با اعتاب مقدس، خدمت‌رسانی و تکریم زائران غیر ایرانی و همچنین در حوزه‌های فرهنگی، علمی و آموزشی، اقتصاد، وقف و نذر بین‌الملل و... دیده شده است. در واقع این سند نگاه به اسناد بالادستی دارد و به شکل متنی منسجم تدوین شده تا تبدیل به برنامه شود. این سند قابلیت برنامه‌ای کردن کنش‌های بین‌المللی را در برش‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت دارد. در این سند راهبردهایی در ارتباط با زائران غیر ایرانی، افکارسنجی از مخاطبان درونی و بیرونی آستان قدس رضوی در راستای خدمت‌رسانی شایسته‌تر به آنان ارائه شده است. در حوزه فرهنگی هنری نیز غنای تولیدات فرهنگی برای معرفی سبک و سیره رضوی مورد توجه قرار گرفته و در حوزه آموزشی با عتبات مقدس ارتباطات و تعاملاتی صورت گرفته و در همین راستا تبادل استاد و دانشجو، جذب نخبگان و شناسایی آنان در عرصه بین‌الملل انجام شده است. در حوزه اقتصاد و وقف و نذر نیز اقتصاد سیاسی بین‌الملل و راهبردهای بر آمده از معرفی توانمندی‌ها و شناسایی فرصت‌های جدید مد نظر آستان قدس رضوی است. در حوزه وقف و نذر بین‌الملل تلاش شده با تسهیل در این امر نذورات گسترش یابد. سیاست دیگر این معاونت گسترش فرهنگ مقاومت است تا با راهبرهای ویژه‌ای که در سند مورد توجه است با کوچکترین فعالیت آن را تبدیل به برنامه‌های راهبردی کنند.
 

ایجاد سامانه جامع خدمات آستان قدس رضوی در حوزه بین‌الملل
سند جامع بین‌الملل سند متوازنی است که بر اساس اسناد بالادستی آستان قدس رضوی، بیانیه گام دوم انقلاب و دیدگاه‌های مقام معظم رهبری تدوین شده است. وجه تمایز این سند با سایر اسناد این است که دشوار است بسیاری از سندها به برنامه تبدیل شود اما ویژگی این سند تبدیل شدن به برنامه است. پیش‌بینی می‌شود این سند پس از طی کردن مراحل قانونی و بازنگری و تحقیق و پژوهش و مطالعه اسناد به سند منسجمی برسد که اگر با نظر مساعد تولیت آستان قدس رضوی و قائم مقام تولیت در شورای راهبردی بین‌الملل به تصویب برسد سندی برای تحول بین‌الملل آستان قدس رضوی ‌شود. 
 

نقش‌آفرینی آستان قدس در پیش‌برد ماموریت‌ها، رویکردها و تعاملات فراملی
آستان قدس رضوی یک ابر سازمان بزرگ است. از همین رو با هم‌افزایی سازمان‌های مختلف این واحد گسترده می‌توان نقش‌آفرینی موثری در عرصه ‌بین‌الملل تجربه کرد. هم‌افزایی میان همه اجزای درونی آستان قدس رضوی می‌تواند راهگشا باشد. مدیریت زائران غیر ایرانی و سایر بخش‌های فرهنگی، اقتصادی و.. باید به مثابه یک پیکر واحد، کنش‌گری واحدی داشته باشند تا در نقش‌آفرینی موثر عمل کنند. پیش‌نیاز دیگر هم‌افزایی بیرونی است. از همین رو شرایط مطلوبی در عرصه بین‌الملل برای هم‌افزایی بیرونی به ویژه آستان‌های مقدس جهان اسلامی دیده شده است. ظرفیت‌های اقتصادی، مادی و معنوی مناسبی در آستان‌های مقدس وجود دارد و همچنین مردمان خوبی در کشورهای اسلامی با اعتقادات بسیار بالا هستند که به فرهنگ ایثار و شهادت باور دارند و وقف و نذر را خوب می‌فهمند. از همین رو کمک می‌کنند تا کارهای موثری در عرصه بین‌الملل انجام شود. پس پیش‌نیاز دیگر استفاده مطلوب از ظرفیت‌هاست. در نهایت قدر خروجی‌های حداقلی را باید دانست. ظرفیت‌های آستان‌های مقدس اگر کنار هم باشند می‌تواند تاثیر عمیقی بگذارد و کارهای کوچک را نباید فراموش کرد.
 

آشنایی مسلمانان مذاهب اسلامی با خدمات و فعالیت‌های آستان قدس 
پرسنل مرکز ارتباطات و رسانه آستان قدس رضوی و معاوت بین‌الملل زائران غیر ایرانی و سایر بخش‌های خدماتی آستان تلاش بسیاری دارند برای اینکه عزیزانی که مشرف می‌شوند زیارت مفیدی را در بارگاه منور رضوی تجربه کنند و در برگشت نیز پشتیبانی خوبی از حیث فکری و اخبار و اطلاعات و... از آنان می‌شود اما نباید به این وضعیت قانع بود. در بررسی‌های انجام شده درصد بسیار کمی از شیعیان به زیارت مشرف می‌شوند و حتی غیر شیعیان شناخت درستی از آستان قدس رضوی و سیره و فرهنگ حضرت رضا(ع) ندارند. از همین رو در سند جامع بین‌الملل تلاش شده برای این موضوع راهبردهایی مد نظر قرار گیرد. معاونت امور بین‌الملل تلاش دارد میزان شناخت از آستان و فرهنگ و سیره رضوی افزایش یابد. در این میان، نزدیک شدن جامعه بین‌الملل مسلمانان از رهگذر توسعه ارتباطات سازنده مایه خوش‌بینی است. چرا که با کمک رسانه و سامانه فضای مجازی می‌توان ضریب نفوذ بیشتری در حوزه بین‌الملل داشت و بهتر مخاطبین را با سیره رضوی آشنا کرد. سامانه جامع بین‌الملل نقش به‌سزایی در این خصوص خواهد داشت. دست‌اندرکاران این معاونت امیدوارند با استفاده از این سامانه و فضای مجازی و شبکه‌های رسانه‌ای فرهنگ و سیره امام هشتم را بهتر به مخاطبان بشناسانند و در آینده نزدیک شاهد این باشند که خیل عظیمی از عاشقان از طریق حقیقی و مجازی امام را زیارت کرده و با معارف ایشان بیشتر آشنا می‌شوند.
 

افق مطلوب فعالیت‌ها و رویکردهای بین‌المللی آستان قدس رضوی
اولین مسئله مد نظر معاونت بین‌الملل آستان قدس رضوی به عنوان پیشانی کنش‌گری بین‌المللی، توسعه کمی زیارت است. این‌که زائران بیشتری توفیق یابند با تسهیل خدمت‌رسانی به بارگاه نورانی ثامن‌الحجج(ع) مشرف شوند اهمیت فراوانی دارد. از همین رو این معاونت پیگیر مسائل زائران پاکستانی و سایر زائران از اقصی نقاط جهان هست و افزایش کیفی و خدمت به زائران بین‌الملل و فراهم آوردن شرایط زیارتی آسان و با معرفت را در دستور کار خود قرار داده‌ است. معرفی امام رضا(ع) در عرصه بین‌الملل و تعامل با سایر بخش‌های خدمت‌رسان از دیگر اقدامات این معاونت است. همچنین تسهیل‌گری خدمت‌رسانی و ایجاد بستر برای تعامل موثر با جامعه بین‌الملل و مسلمانان و آستان‌های مقدس به عنوان بازوی کنش‌گر بین‌الملل آستان قدس رضوی از خدمات دیگر این معاونت در حوزه زائر و زیارت است. با کمک معاونت بین‌الملل آستان قدس رضوی، بخش‌های دیگر این مجموعه در عرصه بین‌الملل حضور موثری خواهند داشت تا آستان در بسیاری از حوزه‌های خدمتی غنی‌تر شده و با تاکید بر فرهنگ و سیره رضوی در بخش‌های اقتصاد، فرهنگ، آموزش، علمی و پژوهشی، وقف و نذر و... پویاتر باشد. 

گزارشگر: اعظم صاحب علم