امام رضا(ع) چگونه تهدید ولایتعهدی را به فرصت تبدیل کردند؟

به گزارش آستان‌نیوز، پژوهشگر گروه مطالعات انقلاب و تمدن نوین اسلامی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی در این نشست که هفتم شهریور در تالار شیخ طوسی بنیاد برگزار شد، به تبیین «نگاهی به جانشینان رسول گرامی اسلام و ولایتعهدی امام رضا(ع)» پرداخت.

دکتر علی جان سکندری گفت: مطالعۀ تاریخ نشان می‌دهد ،پیش از اسلام تمدنی که مبنای آن فرهنگ و فطرت انسانی باشد، به وجود نیامده است و حتی پیامبرانی چون حضرت موسی(ع) و حضرت عیسی(‌ع) هم نتوانستند این تمدن را پایه‌گذاری کنند زیرا بعد از ایشان، کتاب‌های تورات و انجیل هم تحریف شد.

وی ابراز کرد: با بعثت حضرت محمد(ص) این تمدن در طول 23 سال پایه‌گذاری شد و اگرچه جریان سقیفه باعث فرقه‌فرقه شدن اسلام شدند، اما کتاب قرآن که مبنای تمدن اسلامی است، با همۀ دشمنی‌ها، هرگز تحریف نشد.

این پژوهشگر ادامه داد: از آنجایی که تمدن اسلامی بر پایۀ نیازهای اصیل و فطری انسان بنا شده است، ممالک متمدنی مثل روم و ایران اسلام آورند، اما بعد از رحلت رسول خدا(ص) متأسفانه مسلمانان با وجود حفظ ظاهرِ دین و شریعت، در حفظ باطن دین، دچار تفرقه و تحریف معنوی شدند ودر یک دوره، تغییرات بسیاری به علت گسترده شدن جغرافیای اسلام پدید آمد، همچنین در این مدت بدعت‌ها و تحریفات زیادی نیز صورت گرفت.

سکندری افزود: سفرامام رضا(ع) در سال 200 هجری به خراسان و پذیرش ولایتعهدی مأمون، یکی از اتفاقات مهم تاریخ تشیع است، قبول ولایتعهدی توسط امام رضا(ع) در پی اجبار و تهدید مامون صورت گرفت و امام شرایطی را برای قبول ولایتعهدی تعیین نمودند که خود به خود مانع سوء استفاده مامون از آن، شد.

اهداف مامون از ولایتعهدی امام رضا(ع)

مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی نیز در ادامه این نشست به تبدیل تهدید ولایتعهدی امام رضا(ع) به فرصت پرداخت و عنوان کرد: مأمون با انتخاب امام رضا(ع) به ولایتعهدی چند هدف را دنبال می‌کرد، اما امام با تدابیری، به خنثی‌سازی اهداف مأمون مبادرت کردند و با تبدیل تهدید ولایتعهدی به فرصت ،توانستند در سرزمینی که درآنجا تبعید شده بودند، علوم آل محمد(ص) را مطرح و فرهنگ شیعی و اسلامی را به خوبی معرفی کنند.

به گفته حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی شریعتی‌تبار، احضار امام رضا(ع) از مدینه تا مرو و پیشنهاد ولیعهدی به ایشان، یک تهدید از سوی مامون بود. 

یکی از اهداف مامون از تحمیل ولایتعهدی بر حضرت،این بود که مبارزه حاد سیاسی و انقلابی تشیع را که به صورتی خستگی‌ناپذیر و تمام ناشدنی و دارای دو ویژگی مظلومیت و قداست بود رانیز تحت سلطه خود قرار دهد.

وی ادامه داد: در نگاه شیعه، امامان انسان‌های زاهد، پارسا و بی‌تعلق به زرق و برق دنیا هستند، از همین رو مامون در جریان ولایتعهدی می‌خواست این ادعای شیعه را نقض کند. همچنین جریان شیعه معتقد بود، خلفای بنی‌امیه و بنی‌عباس غاصب بوده و مقام خلافت را غصب کرده اند. 

مامون در واقع در نظر داشت عنوان غاصب بودن خود را از بین ببرد ‌زیرا، امام نمی‌تواند ولیعهد یک حکومت غاصب باشد.

این پژوهشگر تصریح کرد: از ویژگی های مهم امامان و رهبر حق در نظام اسلامی مردمی بودن و عشق به مردم است، مامون با این کار در صدد بود رابطه امام با مردم را قطع و به دنبال کسب آبرو برای خود باشد.

تهدیدی که به فرصت تبدیل شد

وی گفت:اولین اقدام امام رضا(ع) پس از پذیرش ولایتعهدی این بود که این تفکر را در جای جای مدینه، حجاز و خراسان گسترش دهد که پذیرش ولایتعهدی، یک تحمیل و اجبار است.

حجت‌الاسلام و المسلمین شریعتی‌تبار، ادامه داد: امام برای پذیرفتن مقام ولایتعهدی شروطی قائل شدند که طی آنها از مامون چنین خواسته بود: «امر و نهی نکنم و فتوا ندهم و قضاوت ننمایم و عزل و نصب نکنم و آئینی که هم اکنون در عصر خلافت تو رایج است تغییر ندهم»؛ مامون به تمام این شروط پاسخ مثبت داد و به این ترتیب امام ، بر قسمتی از اهداف مأمون خط بطلان کشیدند و قانونی نبودن حکومت را ،آشکار کردند.

وی افزود: مأمون بر خلاف نقشه‌هایی که داشت با قبول این شروط نمی‌توانست کارهایی را به دست امام انجام دهد یا کارهای خود را به حساب امام بگذارد، امام نیز هرگز تصمیم های قدرت حاکمه را اجرا نکردند ، روش آنان نظر امام را به عنوان یک نظام حکومتی تامین نمی کرد و امام با قبولاندن این شروط به مامون ، خود را عملا از صحنه سیاست به دور نگاه داشتند.