مناظرات حضرت رضا(ع) منبعی برای مطالعه زیباشناسی مکتب هنر رضوی

به گزارش آستان‌نیوز، دکتر هادی ربیعی، صبح امروز 19 مهرماه، در همایش «هم اندیشی ملی بازخوانی مفهومی مکتب هنر رضوی» که به همت موسسه پژوهش‌های هنری آستان قدس رضوی در حال برگزاری است، با اشاره به این که زیبا شناسی در سنت رضوی را می‌توان از منظرهای معناشناختی، ارزش‌شناختی و وجود شناختی بررسی کرد گفت: در میراث رضوی بحث مهم این است که تلقی این مکتب نسبت به زیبایی محسوس و معقول چگونه است و شر و زشتی از لحاظ وجود شناختی چگونه در نظر گرفته می‌شود.

استادیار دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر خاطر نشان کرد: بسیاری از علمای شیعه، حکما، فیلسوفان و متکلمان، عارفان و فقهای شیعه اهل ادب و شاعران متاثر از مکتب رضوی و بر پایه آن آثار مفصل و گران سنگی نگاشته‌اند.

وی افزود: هنرمندان شیعه متاثر از سیره و سنت رضوی، آثار مختلفی را در حوزه‌های معماری، موسیقی، ادبیات و شعر، هنرهای نمایشی، هنرهای تجسمی و صنایع دستی خلق کرده‌اند که بسیاری از این آثار در جای جای حرم مطهر رضوی نمود دارد و برای بررسی ریشه زیباشناختی این آثار،باید دوره‌های مختلف تاریخی را نیز بررسی کرد.

ویژگی‌های منحصر به فرد مناظرات حضرت رضا (ع)

ربیعی، مناظرات حضرت رضا(ع) را یکی از مهم‌ترین منابع برای شناخت سیره رضوی دانست و افزود: در این مناظرات، حضرت سعی می‌کرد با هر کسی به زبان خودش صحبت کند؛ به طور مثال مناظراتی از حضرت به زبان هندی، فازسی و رومی وجود دارد .

ربیعی یادآور شد: امام رضا(ع) در مدت اقامت کوتاه خویش در مرو با عالمان ادیان دیگر مناظرات متعددی داشتند که از جمله مشهورترین آن‌ها مناظره با «جاثلیق» مسیحی و «رأس‌الجالوت» یهودی است و حضرت در این مناظرات براساس کتاب مقدس دیگر ادیان به سوالات افراد پاسخ می‌دهد که در کتاب "عیون الاخبار الرضا(ع) " نمونه‌ای از این مناظرات بیان شده است.

ظهور مکتب هنری شیعی انقلاب نیازمند نقد هنر، سینما، ادبیات، شعر و معماری

علی اصغر فهیمی‌فر، عضو هیئت علمی دانشکده صدا و سیما نیز در این همایش به ارائه مقاله خود با عنوان «هنر رضوی پرتوی از مکتب شیعی» پرداخت و گفت: ما از هنری که حول موضوع امام رضا (ع) است، تحت عنوان «مکتب» نام می‌بریم که باید با یک رویکرد فلسفی دقیق آن را مورد بررسی قرار دهیم.

وی با بیان این که اندیشه، تقویت کننده هنر و تمدن است، عنوان کرد: شاید نام آثاری را که تاکنون آفریده شده، نتوان مکتب گذاشت، زیرا ارتباط آن با مکتب شیعه مشخص نیست. اگر بپذیریم که تشیع در طول تاریخ خود توانسته یک مکتب هنری تاسیس کند،باید سنجید چه نسبتی با مکتب هنر اسلامی دارد.

فهمیمی‌فر یادآور شد: برخی افراد اعتقاد دارند چیزی به نام مکتب به عنوان یک سازه زیبایی شناختی که قابل تسری به همه آثار باشد در حوزه هنر اسلامی وجود ندارد. 

وی، مکتب را عبارت از جهان‌بینی، یک تفکر منسجم و یا فلسفه‌ای که در آثار هنری ظهور پیدا کرده است، دانست و افزود: وقتی ما یک اثر هنری را آنالیز می‌کنیم، باید بتوانیم شگردها، زبان و ویژگی‌های زیبایی شناختی آن را به دیدگاه‌های فکری ارجاع دهیم، به بیان دیگر،دیدگاه‌های فکری مقوم آن تکنیک‌ها باشد.

وی در پایان عنوان کرد: اگر ما بتوانیم مباحثی مانند هنر، سینما، ادبیات، شعر و معماری را به خصوص در حوزه ملی مورد نقد قرار دهیم، کم کم ظهور مکتب هنری شیعی انقلاب را خواهیم دید.

ارتباط بین هنر رضوی و مطالعات تاریخی

در ادامه،سمانه رستم‌بیگی، استادیار گروه پژوهش هنر دانشگاه هنر ایران گفت: برای آن که بتوان هنری را «مقدس» نامید، کافی نیست که موضوع هنر از حقیقتی روحانی نشأت گرفته باشد، بلکه باید زبان صوری آن هنر نیز، بر وجود همان منبع گواهی دهد. 

وی افزود: گاهی آثار هنری ذاتا غیر دینی هستند، که مضمون مقدسی دارند، اما برعکس، هیچ اثر مقدسی نیست که صورت غیر دینی داشته باشد، چرا که بین صورت و معنا (روح) مشابهت و تماثل دقیق خدشه‌ناپذیری وجود دارد؛ به عبارت دیگر صورت و معنا در ارتباط با هم هستند.

رستم‌بیگی با بیان این که بی‌گمان روحانیت و معنویت در ذات خود مستقل از صورت است، اظهار کرد: این بدان معنا نیست که می‌تواند به هر شکل و صورتی بیان و ابلاغ گردد. آنگاه که از هنر معنوی سخن به میان می‌آید، در واقع به فضایی اشاره دارد که در آن بستری فراهم شده، تا مفهومی معنوی به صورت چرخه‌ای مدام به واسطه مفاهمه‌ای مشترک میان مخاطب و آفریننده در حال شکل‌گیری و بروز به اشکال مختلف است.

وی ابراز کرد: همانطور که از بحث مطرح شده، یعنی مطالعه در خصوص هنر مقدس- دینی پیرامون کیفیات پیدا است، هرچند که بی شک موضوع هنر رضوی به واسطه تاریخچه آن مطالعات تاریخی را می‌طلبد اما به دلیل تاثیرگذاری بالای این مکان مقدس و هنر معنوی وابسته به آن بر‌روی مخاطبان عام و خاص، که همان هنرمندان است، لزوم استفاده از یکی از جدیدترین روش‌های مطالعاتی مباحث کیفی یعنی، مطالعات زمینه‌ای را توجیه می‌کند.