به گزارش آستان نیوز، در طول تاریخ، نور و روشنایی در حرم مطهر امام رضا (ع) تنها به معنای روشنی بخشیدن به فضا نبوده بلکه نمایانگر هزاران دل عاشق و ارادتمندی است که شمع‌ها را به امید اجابت دعا و نزدیک شدن به ساحت مقدس امام مهربانی‌ها روشن کرده‌اند و هر شعله‌ای که در این بارگاه مقدس زبانه کشیده، گویی نوری از عشق و ایمان زائرانی بوده که به آسمان‌ها راه‌یافته است.
از قدیم‌الایام، زائران حرم رضوی با نذورات خود، شمع‌هایی را برای روشنایی دل‌ و جانشان در این حرم روشن می‌کردند، این شمع‌ها که هر یک نمایانگر دعایی، نذری، یا آرزویی بودند، روشنایی حرم را در تاریکی شب‌ها تأمین می‌کردند.
همچنین تأمین روشنایی اماکن متبرکه رضوی و بیوتات آن، از گذشته‌های دور مورد توجه زائران و ارادتمندان به ساحت قدسی امام ‌رضا (ع) بوده است. دراین‌رابطه، در اغلب وقف‌نامه‌ها، رقباتی از موقوفۀ آستان قدس رضوی برای مصرف روشنایی حرم و سایر اماکن تعیین شده که بیان‌کننده علاقه و دلبستگی فطری مردم به این منبع نور قدسی است. 
درگذشته، هزینۀ روشنایی حرم مطهر و صحن‌ها، بست‌ها، مساجد، بازارچه‌های اطراف و متصل به صحن‌ها از محل موقوفات مختص به روشنایی تأمین می‌شد.

تأمین روشنایی حرم با شمع 

بر اساس این گزارش، درگذشته بخشی از روشنایی حرم از طریق غرفه‌های کوچک بالای صفه‌ها تأمین می‌شد و قسمتی از فضای حرم و اماکن متبرکه را نیز با افروختن شمع و سایر وسایل ابتدایی مانند مشعل روشن می‌کردند. بعدها به‌مرور، روشن‌کردن شمع در حرم و رواق‌ها توسط زائران به‌عنوان ادای نذر، انجام می‌شد. 
 در رواق‌ها و بیوتات چلچراغ‌هایی نصب بود که شمع را در آن جای می‌دادند و روشن می‌کردند، در واقع روشن‌کردن شمع  کار مقدسی بود و هرکسی سعی می‌کرد چراغی روشن کند تا روشنایی اماکن متبرکه تأمین شود و زائران با آسایش بیشتر به عبادت و زیارت بپردازند.
بسیاری از زائران هنگام تشرف، تعدادی شمع همراه داشتند. در آن دوره‌ها، شمع‌فروشی نیز در جوار حرم مطهر رونق فراوانی داشت تا جایی که از سوی آستان قدس رضوی برای این منظور کارگاه شمع‌سازی ایجاد شده بود، این کارگاه انواع شمع‌ها را برای مکان‌های مختلف حرم مطهر و قرارگرفتن در شمعدان‌های نقره یک شاخه و چند شاخه مثل چلچراغ‌ها و... می‌ساخت.
در همین دوران انواعی از چلچراغ‌ها نیز توسط افراد مختلف، نظیر امین‌السلطان، شجاع‌الدوله، رکن‌الدوله، حسام‌السلطنه و... وقف حرم مطهر شده بود. معروف‌ترین این چلچراغ‌ها، چلچراغ شاهی بود که توسط ناصرالدین‌شاه قاجار وقف حرم مطهر شده، البته این امر مبارک از دورۀ صفویه شکل گرفت و در دورۀ افشاریه طبق آیین‌نامه‌ای که در طومار علی‌شاهی آمده است، روشنایی حرم جزو مهم‌ترین و نخستین مصارفی بوده که بر آن تأکید فراوانی هم شده است.
از وظایف اصلی خدمه در همین دوران، مراقبت از شمع‌ها و چراغ‌ها بود که طبق اسناد این خدمت را شاه‌عباس صفوی نیز انجام می‌داده است. دراین‌رابطه، «اسکندر بیگ ترکمان» صاحب اثر عالم‌آرای عباسی، در سفر شاه‌عباس صفوی در سال ۱۰۰۸ق به خراسان، می‌نویسد: «حضرت ظل‌اللهی در مشهد مقدس نزول اجلال خادمی و فراشی حرم محترم مفتخر و مباهی بودند» که منظور انجام خدمت روشنایی او در مدت حضورش در مشهد بوده است.

راه‌اندازی نخستین کارخانۀ چراغ‌برق کشور برای حرم

روشنایی حرم امام رضا (ع) در سال‌های بعد و با ورود برق به ایران، دچار تحولاتی شد و متولیان آستان قدس رضوی برای تأمین روشنایی حرم مطهر رضوی و بیوتات، به فکر استفاده از کارخانۀ چراغ‌برق افتادند. 
نخستین کارخانۀ چراغ‌برق کشور، در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه قاجار خریداری و تقدیم آستان قدس رضوی شد. در واقع برادران رضایف که از مهاجران مسلمان قفقاز بودند، نخستین دستگاه مولد ابتدایی برق را از روسیه خریداری کرده و به مشهد آوردند. 
این مولد الکتریسیته که با سوخت زغال‌سنگ به قدرت ۱۲ اسب بخار و ولتاژ ۱۱۰ ولت مستقیم کار می‌کرد، توسط حیدر عمو اوغلی، در کوچه‌ای واقع در بست علیا، یا همان بالا خیابان کنونی که بعدها به کوچۀ چراغ‌برق معروف شد، نصب و در سال ۱۲۷۹ شمسی، به بهره‌برداری رسید.
چند سال بعد و در پی دایر شدن برق در مجموعۀ حرم مطهر و آستان قدس رضوی، برخی از قسمت‌ها و مردم شهر مشهد، به‌ویژه خیابان‌های منتهی به حرم مطهر نیز با مساعدت آستان قدس رضوی، از این نعمت برخوردار شدند و در نتیجه آن انواع وسایل روشنایی که درگذشته مورداستفاده قرار می‌گرفت به موزۀ آستان قدس رضوی انتقال یافت و در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفت.
اما اکنون نورآرایی بارگاه امام مهربانی‌ها و اماکن متبرکه آن، با جلوه‌ و شکوه خاصی انجام می‌شود تا زائران و شیفتگان حضرتش بتوانند در پرتو انوار فروزان با آرامش، حظ معنوی زیارت را در حرم علی بن موسی الرضا (ع) تجربه کنند. 
 گزارشگر: حلما یساقی