مکان رویداد قرائت حدیث «سلسله‌الذهب» در نیشابور بازنمایی شد

به گزارش آستان نیوز، مدیرگروه فرهنگ و هنر اسلامی و دبیر علمی این نشست در ابتدای جلسه، با معرفی تاریخچه شهر نیشابور و اهمیت این شهر، گفت: نیشابور از مراکز فرهنگی، تمدنی ایران است و تأثیر انکارناپذیری در فرهنگ و تمدن ایران دارد.
دکتر رضا نقدی ابراز کرد: اولین مدارس جهان اسلامی و نخستین مراکز مذهبی در نیشابور ایجاد شده است و در قرون اولیه هجری، اولین حکومت نیمه‌مستقل ایران توسط طاهریان در نیشابور شکل گرفت و درگذشته این شهر مرکز سپه‌سالاران شناخته می‌شد و مراکز فرهنگی متعددی در این شهر شکل‌گرفته است.
وی ادامه داد: این شهر در قبل از اسلام شامل کهن دژ بود و طاهریان، سامانیان، غزنویان و سلجوقیان به گسترش اسلام در این شهر کمک کردند، اما متأسفانه پس از حمله غزها و مغول‌ها این شهر به‌کلی از بین رفت و هرگز نتوانست قدعلم کند.
این پژوهشگر تصریح کرد: منابع رجالی متعددی در مورد نیشابور سخن گفته‌اند که کتاب «تاریخ دمشق» ابن عساکر و «تاریخ بغداد» و «عیون اخبارالرضا (ع)» از جمله آنهاست که می‌توان تااندازه‌ای ساختار نیشابور قدیم را بازسازی کرد.
وی با بیان این که امام رضا (ع) در سال 200 هجری وارد نیشابور شدند و مدتی در این شهر اقامت کردند، خاطر نشان کرد: امام هشتم، حدیث مهم و فاخر سلسله‌الذهب که اشاره به حقانیت شیعه و امامان معصوم(ع) است را در این شهر بیان کردند و این موضوع برای ما خراسانی‌ها افتخار بزرگی است.

نیشابور موزه‌ای از میراث ملموس و ناملموس است

دانشیار دانشگاه شهید بهشتی، نیز در ادامه این نشست به پروژه «مکان رویداد قرائت حدیث فاخر سلسله‌الذهب در نیشابور» اشاره کرد و گفت: این پروژه در دستور کار شهردار نیشابور قرار گرفته و از اولویت‌های این طرح بحث جانمایی مکان رویداد حدیث، میراث رضوی در نیشابور، مسیر هجرت تمدن‌ساز حضرت و سیره رضوی و اقدامات ایشان و همچنین قرائت حدیث است.
دکتر مرجان‌السادات نعمتی مهر، افزود: یکی از شگرف‌ترین جملاتی که دراین‌خصوص گفته شده این است که نیشابور چکیده‌ای از ایران بزرگ است و ما از آن غفلت کرده بودیم.
وی ادامه داد: بخش عظیمی از تاریخ نیشابور را در حملات مغول از دست داده‌ایم، ازاین‌رو روایات متعددی دراین‌خصوص مطرح است. 
 در واقع نیشابور موزه‌ای از میراث ملموس و ناملموس است، میراث ملموس از جنس سایت‌های بازسازی و میراث ناملموس نیز همان روایت‌هاست.
نعمتی مهر در ادامه با اشاره به این که نیشابور در دوره ساسانی کاملاً خارج از شهر قرار گرفته و تپه‌های آلب‌ارسلان، هسته‌ این شهر در دوره ساسانی است، گفت: پس از آن، شهر دوره اسلامی، در محدوده شهر دوره ساسانی، ساخته شده و به سمت مجموعه مقبره عطار، «شادیاخ» را شکل داده است.
وی اضافه کرد: پس از زلزله، نیشابور کنونی پایه‌گذاری شده و بنای مسجد جامع پس از زلزله احداث شده است، در واقع در محدوده شهر ساسانی که شهر اسلامی در آن ادامه می‌یابد، شهری فوق‌العاده منحصربه‌فرد داشتیم. 
وی خاطرنشان کرد: در بحث یادمان، فضایی مطالعاتی صورت گرفت که یادمان‌ها باید به چه صورت طراحی شوند، اولین قدرت تأثیرگذاری، قابلیت تفسیر اثر در عین گویا بودن است که امروز به‌عنوان یک هنر مفهومی مطرح است و از دیگر مباحث مهم که در بحث مکان رویدادها مهم است، حفظ اصالت، مخاطب و ادغام آن در مکان شهری، همچنین کاربرد زمان مناسب است. 

مکان‌یابی دقیق بر اساس اسناد اصیل

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: شاید در مورد مکان رویداد و قرائت حدیث، مهم‌ترین قسمت بحث، مکان‌یابی و حفظ اصالت است. 
یکی از اسنادی که به موضوع مکان قرائت حدیث سلسله الذهب اشاره کرده، باب 37 کتاب عیون اخبارالرضا (ع) است، که از فضایی به نام «مُربعه» یاد می‌کند؛ چیزی که امروزه به آن چهارسو می‌گویند، در نیشابور دو مربعه بزرگ و کوچک موجود بوده که این حدیث در مربعه بزرگ قرائت شده است.
وی تاکید کرد: یکی از درخشان‌ترین افرادی که در مورد نیشابور کار تاریخی انجام داده «ریچارد بولیت»، استاد دانشگاه کلمبیاست که برخی از عناصر مهمی همچون مسجد جامع و مربعه را مشخص کرده است که ما این عناصر را شناسایی و موقعیت بازار مربعه، کهن دژ و سایر عناصر را مشخص کردیم.
نعمتی مهر ادامه داد: بنابر بسیاری از اسناد تاریخی، حدیث سلسله‌الذهب در جایی به نام مربعه قرائت شده است و بازارهای نیشابور در خارج از شهر با عنوان مربعه الکبیره و مربعه الصغیره قرار گرفته است و در سندی آمده است که، بازار مربعه بزرگ حوالی مسجد جامع است. 
وی ابراز کرد: به‌احتمال بسیار زیاد  این حدیث در هنگام خروج از دروازه شهر و در بازار اصلی شهر قرائت شده است.در واقع مسجد جامع نزدیک‌ترین سایت ارزشمندی است که در محدوده نزدیک قرائت حدیث است و توسط ریچارد بولیت نیز تأیید شده است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان این که روز ده تیر سالروز ورود حضرت به نیشابور است، خاطرنشان کرد: با واکاوی دلایل بیان حدیث و واژه‌ها، یکی از واژگانی که توجه ما را جلب کرد واژه حصن است که هم اسم حدیث است و هم دو بار مطرح شده است و نشان از جایگاه والای این واژه دارد.