به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی، نشست تخصصی "ادبیات کودکان در مطبوعات و نشریات سده اخیر" از سوی سازمان اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی و کارگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام رضا(ع) در سالن شهید آوینی این دانشگاه برگزار شد.
نقش موثر نشریات در شکلگیری شخصیت فرهنگی کودکان
به گزارش آستان نیوز مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام رضا(ع) در ابتدای این نشست به اهمیت نشریات و مطبوعات حوزه کودکان پرداخت و گفت: نشریات و مطبوعات جزو رسانههای چاپی قرار میگیرند که در فرهنگ سازی و نهادینه کردن مطالعه کودکان موثر است. نشریات در مقایسه با کتابها به سبب تنوع، تداوم، قیمت و میزان دسترسپذیری، تولیدات ویژهتری دارند. از آنجا که حساسترین دورهی زندگی افراد کودکی است، نشریات میتوانند نقش مهمی در بخشی از برنامه مطالعه و آموزش کودکان در مدارس، زندگی فرهنگی و رشد همه جانبه آنها ایفا کنند.
حمیدرضا نویدیمهر با تأکید بر این که نشریات ابزار مناسبی برای اوقات فراغت کودکان هستند؛ اظهار داشت: نشریه یک رسانه است که برای ایجاد رفتار خوب فرهنگی و شهروندی به کار میآید. فرهنگسازی از طریق آموزشهای مختلف در نشریات اتفاق میافتد و مفاهیم آن مانند صلح و نوعدوستی، میتواند جنبه ملی و بین المللی داشته باشد.
وی تاکید کرد: ما با وجود اینکه در کشوری با زبان و اقوام مختلف زندگی میکنیم اما زیست مشترکی و نشریات به دلیل پیوستگی انتشاری که دارند میتوانند زنجیره واحد فرهنگی میان قومیتهای متفاوت ایجاد کنند.
وی افزود: شکلگیری شخصیت فرهنگی کودکان از طریق نشریات آنچنان موثر است که در کتاب چنین نیست. مانند مجله رشد که در تیراژ بالا به دانش آموزان سراسر کشور ارسال میشود و در طول زمان بسیاری از کودکان با آموزهها و محتوای آن بزرگ شدند. باید به این کارکرد انسجام بخش و شناخت فرهنگی که برخی نشریات در کشور فراهم کردند، توجه کرد.
سابقه نشریات کودکان
نویدیمهر در خصوص سابقه نشریات کودکان در ایران گفت: نشریات کودک از ۱۰۳ سال پیش یعنی سال ۱۳۰۰ با حضور جبار باغچهبان در دوره مشروطه شکل گرفت و سابقه آن نسبت به نشریات بزرگسال کمتر است. نشریات در آن زمان درباره کودکان مینوشتند نه برای کودکان، که این دو موضوع با یکدیگر متفاوت هستند.
وی ادامه داد: کمی پس از انتشار نخستین نشریه کودک، یعنی حدود ۲۰ سال بعد، نشریات تخصصی برای کودکان با تلاش عباس امینی شریف که جزو پیشکسوتان شعر کودک در ایران است، تولید شد که بیشتر آنها ماهیت دانش آموزی دارند. تنها نشریه کودک در ایران که به یک خاطره جمعی تبدیل شده، کیهان بچههاست که چند نسل با آنها بزرگ شدند اما متاسفانه عمر نشریات کودک در ایران طولانی نبوده است.
وی در ادامه بیان داشت: فعالیت یا ایستایی نشريات کودکان رابطه نزدیکی با فضای سیاسی و اجتماعی کشور داشته است که گاهی رشد میکنند و گاهی دچار رکود میشوند. در دوره مشروطه، نشریات کودک، علم و تربیت، زن و شکوفه برای کودکان مینوشتند و ستونی ویژه کودکان داشتند. در فاصله ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵، بیست نشریه ویژه کودکان فعال میشود. همچنین بعد از آن دو اتفاق در حوزه کودک میافتد. نخست، تاسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۴۴ و شورای کتاب کودک با تلاشهای ماندگار مادر ادبیات کودک ایران «توران میرهادی» است.
نویدیمهر همچنین با اشاره به رکود نشریات در دهه شصت و شکوفایی آنها در دهه هفتاد خاطرنشان کرد: دهه هفتاد بهار نشریات کودکان است و حدود سیصد نشریه در همان ایام تولید شد که به دلایل اقتصادی تعداد زیادی از آنها متوقف شدند. نشریات آفتابگردان، دوچرخه، قلک، مجله طنز گل آقا ویژه کودکان، از این دست است. وی افزود: همچنین ویژه نامههای کودکان نیز به عنوان ضمیمه نشریات و موسسات تولید میشد مانند همشهری، شهرآرا، موسسه امام خمینی(ره)، روزنامه خراسان که ویژه نامههایی برای کودکان منتشر میکردند که برخی از آنها همچون شهرآرا همچنان فعال است. در این میان همچنان تنها نشریه شاخص، کیهان بچهها و سروش کودکان است.
سالنامههای دانشآموزی
در بخش دیگری از این مراسم محدثه مؤذنيراد پژوهشگر مطبوعات کودکان درباره سالنامههای دانشآموزی سخن گفت. وی اظهار کرد: سالنامههای دانشآموزی، منابع ارزشمندی هستند که نه در دسته کتابها قرار میگیرند نه نشریات و دچار انزوا شدهاند.
وی در ادامه گفت: سالنامه های مدارس ایران، به مباحث اجتماعی و فرهنگی، سیاسی، بهداشتی و هر آنچه مربوط به تعلیم و تربیت میشود پرداختهاند.
این پژوهشگر مطبوعات کودکان در خصوص انتشار سالنامهها در مشهد عنوان کرد: ابتدا در مشهد حدود ۱۸ تا ۲۰ سالنامه تولید میشد که برخی مدارس محدود و موفق در حوزه تعلیم و تربیت به این عرصه ورود پیدا کردند. اما در حال حاضر دیگر چنین فضایی را در مدارس نداریم؛ در حالی که هر مدرسه باید انجمن علمی و ادبی داشته باشد و گزارشهای مربوط به خود را ارائه بدهد.
موذنی درباره ساختار سالنامهها توضیح داد: سالنامهها غالبا از دل انجمنهای ادبی شروع به کار کردند و دبیر ادبیات و مدیر مدرسه در راس کار بودند. سالنامههای دختران و پسران از نظر نوشتاری متفاوت بود. تاریخ تاسیس دبیرستان، معرفی معلمان و کارکنان مدرسه، مقالات معلمان و دانش آموزان، اشعار و آلبومهای عکس دانش آموزی، کارنامه، آمار و اطلاعاتی از دانش آموزان و در نهایت تقدیر و تشکر از افراد مختلف در سالنامهها درج میشد که هر سالنامه بنا به بودجه و ظرفیت هر مدرسه با دیگری متفاوت بود. سالنامهها به دلیل هزینه بالا، سیاه و سفید چاپ میشدند که بنا به بودجه مدرسه از ۸ تا ۲۰۰ صفحه تولید میشدند.
مؤذنيراد با اشاره به تاثیر نقش معلمان و آگاهی آنان در جهتدهی و محتوای سالنامهها بیان کرد: چه بسیار سالنامه هایی که با همت آموزش و پرورش تولید شده است و اطلاعات خوبی در آنها وجود دارد. این سالنامهها میتوانند امروزه موضوع پژوهش ادبیات و زبان قرار گیرند.