به مناسبت سالروز شهادت حضرت زهرای مرضیه(س)، درباره جایگاه حجاب و عفاف در سیره آن حضرت، با حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محسن جهانگیری، رئیس دانشگاه علوم اسلامی رضوی و دانشیار گروه فقه و اصول این دانشگاه، به گفت و گو نشسته‌ایم. این استاد حوزه و دانشگاه، پژوهش‌های زیادی را درباره سیره اهل بیت(ع) و فقه و اصول، در کارنامه علمی خود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به کتاب‌های «تمایزهای فقهی زن و مرد»، «رابطه اجتهاد و اخباری‌گری» و «معجم اصول تطبیقی» اشاره نمود.

*اگر موافق باشید گفتگو را با بیان اهمیت حجاب و عفاف در دین مبین اسلام شروع کنیم.

**حجاب و عفاف یکی از دستورهای بسیار مهم و ضروری دین اسلام است که هم در قرآن و هم روایات اهل بیت(ع)، مورد تاکید و سفارش فراوان قرار دارد. در اسلام حجاب سبب مصونیت زن در اجتماع و حافظ حرمت اوست. اهمیت حجاب در اسلام تا جایی است که آیات متعددی در قرآن به این امر مهم اختصاص دارد و خداوند در کتاب آسمانی خود، حجاب و عفاف را یک امر ضروری، نشانه پاکدامنی و پرهیزگاری و مایه خیر و صلاح زنان می‌داند. در احادیث و روایات منقول از ائمه اطهار(ع)، به ویژه حضرت زهرا(س) که سرآمد زنان مومنه  است هم بارها به اهمیت حجاب تاکید شده است.

*حجاب و عفاف در سیره و سخنان حضرت فاطمه زهرا(س) چه ارزش و جایگاهی دارد؟

**با توجه به اهمیت فراوان حجاب و عفاف در دین اسلام، میزان ارزشی که افراد برای این امر واجب قایل هستند به میزان معرفت آنها از دین خدا بستگی دارد؛ یعنی هرچه معرفت انسان نسبت به دین و دستورهای الهی بالاتر و خالص‌تر و تقربش به خدا بیشتر باشد، طبیعتا دستورهای اساسی و متین دین خدا که از جمله آنها حجاب است جایگاه برتری نزد وی خواهد داشت. از آنجا که  ما شیعیان معتقدیم حضرت زهرای اطهر(س) برخوردار از مقام عصمت کبری و هم شان بلکه بالاتر از فرزندان خودشان در مقام و تقرب، معرفت و شناخت دین خدا هستند، طبیعتا جایگاه فوق‌العاده‌ای هم برای دستورهای خدا و واجبات الهی از جمله بحث حجاب قایل بودند.
 ما سخنان و روایات زیادی از آن حضرت درباره اهمیت حجاب داریم؛ برای نمونه وقتی پیامبر(ص) از اصحابشان پرسیدند: چه امری برای یک بانوی مومن از بقیه مسائل بهتر است؟ هر یک از اصحاب پاسخی دادند. امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: من آرام از محضر پیامبر(ص) خارج شدم و این سوال را از حضرت زهرا(س) پرسیدم. ایشان فرمودند: بهترین چیز برای زن مسلمان این است که نه مردان نامحرم، او را ببیند و نه او مردان نامحرم را ببیند. امام علی(ع) می‌فرمایند: وقتی نزد رسول خدا(ص) برگشتم و پاسخ حضرت زهرا را به ایشان گفتم، پیامبر(ص) پرسیدند: این جواب را از کجا آوردی؟ گفتم: دخترتان فاطمه(س) فرمودند. رسول الله(ص) خوشحال شدند و گفتند: «فداها اباها»، پدرش به فدایش باد.

*لطفا از سیره عملی آن حضرت در این زمینه برایمان بگویید. 

**اهمیت حجاب و عفاف در سیره عملی حضرت زهرا(س) نیز نمودی ویژه دارد؛ نقل شده که فردی نابینا خدمت پیامبر(ص) مشرف شد. حضرت فاطمه(س) بلافاصله برخاسته و در پشت پرده نشستند. پیامبر(ص) به فاطمه(س) فرموند: این فرد که نابینا بود و تو را نمی‌دید. آن حضرت پاسخ دادند: درست است که او مرا نمی‌دید، اما همین‌که حس کند زنی نامحرم در این جمع حضور دارد، برای من خوشایند نیست.
 این سیره و رفتار حاکی از اهمیت فوق العاده مساله حجاب و عفاف برای حضرت فاطمه زهرا(س) است و نشان می‌دهد ایشان به شدت پایبند به حجاب و در پی عملی کردن این دستور دینی بودند.

*با توجه به این روایت، آیا رعایت حجاب و عفاف در نزد حضرت زهرا(س)، به معنای دوری از اجتماع و پرده‌نشینی است؟

**خیر؛ ببینید خود زندگی حضرت زهرا(س) برای ما الگوی خوبی در این زمینه است؛ این بانوی بزگوار آنجا که ضرورت ندارد خود را در معرض دید نامحرمان قرار نمی‌دهد و ما هیچ‌گاه چنین امری را در زندگی ایشان نمی‌بینیم؛  حتی زیارت‌های آن حضرت همراه با دخترشان زینب(س) همیشه شبانه بود و کسی این بزرگواران را نمی‌دید. بنابراین در آنجا که ضرورتی نیست، طبیعتا بهترین روش برای بانوان این است که در ارتباط با نامحرمان نباشند. البته آن حضرت، جایی که لازم بود، در جامعه حضور یافته و نقش خود را ایفا می‌کردند؛ برای نمونه به پرسش‌های دینی مسلمانان پاسخ می‌دادند و با رعایت همه نکاتی که در حجاب واقعی باید رعایت شود در اجتماع حضور می‌یافتند 

که بهترین نمونه آن، حضور ایشان برای دفاع از حریم امامت ولایت زمان خویش است؛ آن حضرت پس از رحلت پیامبر(ص)، بزرگترین حامی و مدافع امیرالمومنین(ع) بودند و برای دفاع از امام، در جامعه  حضور پیدا می‌کنند و در خانه انصار را می‌زنند و با آن‌ها در این زمینه صحبت  و اتمام حجت می‌کنند.
 
*یکی دیگر از مصادیق حضور حضرت زهرا(س) در اجتماع، ایراد خطبه طولانی فدکیه است که ایشان برای دفاع از اهل بیت(ع) در مسجد حضور یافته و سخنرانی باشکوهی در این زمینه داشتند.

**بله؛ در خطبه طولانی فدکیه، حضرت زهرا(س)، معجزه وار مردم را ارشاد می‌کنند و به حدی سخنانشان جامع است که انسان به یاد خطبه‌های پیامبر(ص) و امیرالمومنین(ع) می‌افتد. حضرت فاطمه(س) در این خطبه یک دور کامل، از معارف دین را بیان می‌کنند؛ آن هم در حضور زنان و مردان اجتماع. نکته مهم آن است که ایشان با حفظ پوشش، پشت پرده‌ای که به عنوان حجاب در مسجد کشیده بودند، ایستادند و در عین حال سخن و رسالتشان را ابلاغ نمودند؛ بنابراین سیره و روش حضرت زهرا(س) بهترین الگو برای زن مسلمان است که در عین حال که خود را از نامحرمان حفظ می‌کنند هر زمان که اقتضا کند در جامعه هم ایفای رسالت می‌کنند. 

*پس حضور زنان در عرصه اجتماع؛ چه در محیط درس و دانشگاه و چه در محیط کار، منافاتی با حفظ عفاف و حجاب و رعایت حدود و موازین الهی ندارد؟ 

**خیر، انسان باید دین خدا را یاد بگیرد، وظیفه خود را بشناسد و سپس نسبت به ادای این وظیفه قیام کند. یاد گرفتن دین خدا و انجام وظیفه، طبیعتا به وسیله کسب علم دانش است یعنی زنان مسلمان امروز باید علم و دانشی را  که از یک سو دین و از سوی دیگر نیازهای روز را به آن‌ها بیاموزد، فرا بگیرند. این یک وظیفه است. امام صادق(ع) نیز در حدیثی می‌فرمایند: «طلب العلم فریضة علی کل مسلم» یعنی کسب علم بر هر مسلمانی واجب است. منتها بانوان باید هنگام حضور در محیط‌های علمی و کار، اگر مختلط است، حدود شرعی را رعایت کنند و در همه حال حجاب و عفاف داشته باشند.

*در پایان اگر سخنی ناگفته مانده بیان بفرمایید.

**زنان مسمانان جامعه امروز اگر واقعا بخواهند حضرت فاطمه زهرا(س) را از جنبه عملی و اعتقادی، الگوی خود قرار دهند، نه فقط اسمی و زبانی، در درجه اول باید دین خدا را یاد بگیرند. دوم اینکه به دین خدا ملتزم و معتقد باشند و تخلف از دین خدا را به هیچ وجه جایز ندانند. سوم اینکه درباره دین و زندگی ائمه اطهار(ع)، به ویژه حضرت زهرا(س)، مطالعه کنند و به آن‌چه خدا می‌فرماید: عمل نمایند. 
اگر بانوان ما وارد میدان عمل بشوند، هم خدای متعال قدرت اجرای دستورهای خودش را به آنها عنایت می‌کند و هم تاثیرگذاری آنها در جامعه به مراتب از تاثیرگذاری مردان بیشتر خواهد بود.
گفت و گو : زهرا دلپذیر