به گزارش آستان‌نیوز، حجت‌الاسلام محمد حسن مؤمن‌زاده، گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و با درایت و رهنمودهای مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی(ره)، تولیت فقید آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی در سال ۱۳۶۳ شمسی در این نهاد مقدس تأسیس شد و از مرحوم آیت الله واعظ زاده خراسانی(ره) و برخی از بزرگان و چهره‌های شناخته شده حوزوی و دانشگاهی نیز دعوت به همکاری به‌عمل آمد و به این ترتیب، هسته اصلی هیئت علمی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی با حضور این افراد، شکل گرفت. 

وی یکی از کارهای فاخر گروه قرانی بنیاد پژوهش‌های اسلامی در 40 سال فعالیت پژوهشی را،کتاب «المعجم فی فقه لغة القرآن و سربلاغته» معرفی کرد و به چگونگی پیدایش ایده و فکر تألیف و انتشار این اثر گرانبها پرداخت.
 

مراحل، نقشه تألیف و انتشار نخستین جلد از کتاب «المعجم»

مدیر گروه مطالعات قرآنی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی تصریح کرد: با ورود آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی(ره) به این بنیاد، ایشان فیش‌های مطالعاتی و پژوهشی تهیه شده از کتاب «تفسیرتبیان» مرحوم شیخ طوسی(ره) را به بنیاد پژوهش‌های اسلامی منتقل کرده و در سال ۱۳۶۳ شمسی یعنی در همان ماه‌های نخستین شروع فعالیت این بنیاد، ایده و طرح مربوط به تألیف و انتشاریک کتاب با عنوان «المعجم» در ذهن و فکر ایشان، نقش می‌بندد.

وی ابراز کرد: کلمه «المعجم» از لحاظ لغوی به معنای ترتیب انتشار مطالب براساس حروف الفباست. سابقه و تاریخچه تألیف و انتشار کتاب «المعجم» به گونه‌ای به برگزاری کنگره جهانی هزاره مرحوم شیخ طوسی(ره) در سال ۱۳۵۰ شمسی در محل مسجد جامع گوهرشاد باز می‌گردد.

 وی افزود: مرحوم آیت‌الله واعظ زاده خراسانی(ره) دبیرعلمی این کنگره بودند و برای معرفی مرحوم شیخ طوسی(ره) مطالبی را ازکتاب «تفسیرتبیان» این علامه بزرگ و سایر کتاب‌های وی جمع آوری کرده و در آن کنگره ارائه دادند. 

موارد مربوط به این مطالب، بعدها به وسیله خودشان و برخی از شاگردانشان در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد تکمیل شد، به گونه‌ای که تعداد فیش‌های پژوهشی تهیه شده در آن زمان (پس از سال ۱۳۵۰ شمسی)، به حدود ۳۰ هزارعدد در این زمینه رسید.

حجت‌الاسلام مومن‌زاده، با اشاره به اینکه برای شروع کار، نیاز به تهیه کتاب‌های لغت و تفسیر مرتبط با موضوع تألیف کتاب المعجم بود خاطر نشان کرد: با دستور مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی(ره)، کتاب‌های لغت و تفسیر تهیه شد. برخی از آن‌ها خریداری شد و برخی دیگر نیز که وجود نداشت، با شیوه‌های رایج تصویربرداری (کپی برداری) در آن دوران، تهیه شد و به این صورت، مجموعه‌ای از برخی از کتاب‌هایی که به عنوان منبع و مأخذ برای تألیف المعجم لازم بود تا حد امکان جمع آوری و این کار (یعنی تهیه منابع) هنوز هم در جریان تألیف و انتشار المعجم و به دلیل وسعت و گستردگی کار و استفاده از منابع موثق و نظریات و ایده های جدید، توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی همچنان ادامه دارد.

وی ادامه داد: در مرحله بعد و زیرنظر مرحوم آیت الله واعظ زاده(ره) و با استفاده از کتاب‌های تفسیر و لغت، فیش‌برداری‌های پژوهشی و مطالعاتی انجام شد و تا ۱۰ سال یعنی سال ۱۳۷۳ شمسی، این کار به طول انجامید و در این مدت، حدود نیم میلیون فیش در زمینه لغت و تفسیر، توسط محققان و پژوهشگران گروه قرآن این بنیاد تهیه شد. 

وی اضافه کرد: سپس مراحل و نقشه تألیف و انتشار نخستین جلد از کتاب «المعجم» در سال‌های ۱۳۷۳ و ۷۴ شمسی، مورد بررسی قرار گرفت و پس از انجام تحقیقات و پژوهش های لازم و اعمال تغییرات قابل توجه، نخستین جلد از این کتاب مربوط به حرف «الف» و با نام «المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» که خود مرحوم آیت الله واعظ زاده خراسانی(ره) این نام را برای آن برگزید، در هزارنسخه، توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و در سال ۱۳۷۷ شمسی، مطابق با سال ۱۴۱۹ قمری منتشر شد.

المعجم یک کتاب موسوعه است

حجت‌الاسلام مومن‌زاده با اشاره به اینکه پس از چاپ جلد اول کتاب المعجم، روند کار ادامه یافت و تاکنون ۵۱ جلد از کتاب المعجم (از حرف الف تا حرف ط) چاپ شده و جلد ۵۲ نیز زیرچاپ است،تصریح کرد: پیش‌بینی می‌شود تعداد مُجلدهای این اثر گرانسنگ تا انتهای کار، به حدود ۸۰ جلد برسد و بر اساس مطالعات و پژوهش‌های انجام شده، ۱۷۲۷ مدخل (موضوع و عنوان مربوط به یک مبحث) باید نوشته شود که تاکنون و تا پایان حرف (فاء) ۱۲۰۲ مدخل نوشته شده و ۵۲۵ مدخل دیگرنیز، باقی مانده است.
این پژوهشگر گفت: انتشار این کتاب، تبیین معارف قرآن براساس لغت و حدیث و برداشت مفسران بوده و بیشترین کتاب‌های لغت مربوط به قرآن و همین‌طور کتاب‌های تفسیری و حدیثی موجود هم به زبان عربی است؛ بنابراین المعجم یک کتاب «موسوعه» یعنی مجموعه‌ای از لغت، حدیث، تفسیر و برداشت‌های مفسران از آیات قرآن در مدت ۱۴۰۰ سال که از نزول قرآن می‌گذرد، است؛ بنابراین مخاطبان این اثر گرانقدر نباید المعجم را با یک لغت نامه یا فرهنگ نامه، اشتباه بگیرند.
 به همین دلیل است که در سال ۱۳۸۴ شمسی، رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند: «.... این کتاب (المعجم)، یک کتاب لغت نیست، بلکه یک موسوعه و مجموعه بزرگی است....».به همین دلیل، از جلد دهم به بعد، عبارت «الموسوعه القرآنیه الکبری» قبل از کلمه المعجم ،در پشت جلد این کتاب قرار گرفت.
 

تائید مجلدات المعجم توسط آیت الله العظمی سبحانی
وی اضافه کرد: روند انتشار مجلدات المعجم با دقت و همت وافر مرحوم آیت الله واعظ زاده خراسانی(ره) ادامه یافت تا اینکه ایشان در تاریخ ۲۸ آذرسال ۱۳۹۵ شمسی دعوت حق را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت.
 از سال ۱۳۹۵ تا سال ۱۴۰۰ شمسی، مسئولیت گروه قرآن این بنیاد برعهده این جانب قرار گرفت و کار تألیف و انتشار المعجم هم دراین مدت با همکاری همکاران و اعضای گروه و... با دقت و سرعت به پیش رفت و از آن تاریخ با وجود بازنشستگی من، همراهی من با این کار ادامه دارد.
 خوب است بدانیم هم اکنون برای اطمینان از وثوق بیشترکار، هرجلد از کتاب المعجم پیش از چاپ، به رؤیت و استحضار حضرت آیت الله العظمی سبحانی، رسانده می‌شود و ایشان اظهار نظرات و نکات لازم را مکتوب اعلام و ارسال می‌کنند و پس از اعمال نظرات ایشان، چاپ مُجلّدات المعجم، پیگیری می‌شود.
مدیر گروه قرآن بنیاد پژوهشهای اسلامی خاطر نشان کرد: شیرینی کار تألیف و انتشار این کتاب، رسیدن به مطالب و موضوعاتی است برای خدمت به ساحت مقدس قرآن کریم و ساحت مبارک اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، یعنی خدمت برای نشر معارف قرآنی و سنت و سیره و معارف حضرات معصومین (ع)، من از سال ۱۳۶۳ تاکنون، دقیقاً ۴۰ سال است که با المعجم، روز به روز و لحظه به لحظه دارم زندگی می کنم.
 این موضوع درکنار همه سختی‌های مربوط به تألیف و انتشار این کتاب، همچنان برایم شیرین و دلنشین است.