تشکیل حوزه علمیه تمدن ساز، آرمان بزرگ مدرسه عالی فقاهت

در این راستا مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد(ص)، به عنوان یکی از موسسات حوزوی وابسته به سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی، تربیت دانشمندان نخبه و اجتهادی در زمینه فقه اسلامی را در دستور کار خود قرار داده است. شیوه آموزشی این مدرسه دینی، تلفیقی از روش‌های سنتی و کلاسیک حوزه‌های علمیه با روش‌های مدرن و روزآمد دانشگاهی است. درباره اهداف، فعالیت‌ها و چشم‌انداز مدرسه عالی فقاهت، با حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید حسن وحدتی شبیری، رئیس این حوزه علمیه، گفت و گویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
 

اگر موافق باشید گفت و گو را با معرفی اجمالی و بیان پیشینة مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد(ص) شروع کنیم.

مدرسه عالی فقاهت یک مدرسه علمیه کاملا تخصصی و غیرانتفاعی است که از چندی پیش فعالیت خود را در زمینه تربیت نیروهای رده بالا و متخصص حوزوی، زیر نظر سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی آغاز کرده است. با توجه به میراث عظیم معارف اهل بیت(ع) به ویژه آموزه‌های رضوی، گنجینه فقه شیعی، پیشینه تاریخی ارزشمند خطه خراسان در تربیت مجتهدان و متخصصان علوم دینی، همچنین با عنایت به فرمایش رهبر حکیم انقلاب اسلامی مبنی بر شکل‌گیری حوزه‌های تمدن ساز و فقهای متخصص در اجتهاد و نظریه پردازی در زمینه موضوعات و مسائل مورد نیاز نظام اسلامی در گام دوم انقلاب، تاسیس یک حوزه علمیه تخصصی ضروری به نظر می‌رسید.
براین اساس تولیت معزز آستان قدس رضوی، حضرت آیت االله مروی، از همان آغازین روزهای مسئولیتشان در ساحت مقدس علی بن موسی الرضا(ع) طی جلساتی که با بنده داشتند بر لزوم تاسیس مدرسه‌ای با معیارهای حوزوی با هدف تحقق منویات مقام معظم رهبری در ارتباط با حوزه‌های علمیه تاکید کردند. از همین رو پس از  ترسیم هندسه مفهومی سخنان مقام معظم رهبری در ارتباط با حوزه‌های علمیه، با برگزاری جلساتی با 50 تن از استادان برجسته حوزه‌های علمیه قم، مشهد و دیگر شهرها، طرح اولیه تاسیس این مدرسه مطرح شد و پس از بررسی‌ها و اصلاحات لازم، به تصویب تولیت آستان قدس رضوی رسید.
 

مدرسه عالی فقاهت، در راستای محقق کردن تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر تشکیل حوزه‌های علمیه تمدن‌ساز، چه اهداف و فعالیت‌هایی را  در دستور کار دارد؟

موضوع کلی فعالیت این مدرسه، برنامه‌ریزی و اقدامات علمی، آموزشی و پژوهشی در زمینه شاخه‌های فقاهت و رشته‌های تخصصی فقه است که مهمترین وظایف آن عبارت است از، تاسیس و اداره رشته‌‌های تخصصی فقه و گرایش‌های فقاهت در موضوعات مورد نیاز جامعه اسلامی معطوف به تربیت اجتهادی؛ طراحی سیاست‌‌های آموزشی، پژوهشی در عرصه های فقهی مورد نیاز جامعه اسلامی؛ مطالعه، تحقیق و تولید نظریات علمی، فقاهتی در راستای تمدن نوین اسلامی؛ تولید محصولات علمی به زبان‌های مختلف با رویکرد ایجاد امتداد اجتماعی در قالب‌های روزآمد و اثربخش اعم از کتب و نشریات ادواری، نرم افزارهای چند رسانه‌ای، پایگاه‌های اینترنتی و شبکه های مجازی، دانشنامه ها، فرهنگنامه ها و...؛ هم‌افزایی و مبادلات علمی و فرهنگی با مراکز آموزشی، فرهنگی و تبلیغی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های نهادها و موسسات علمی و فرهنگی داخل و خارج از کشور و استادان و محققان حوزه و دانشگاه با تاکید بر ظرفیت‌های منطقه‌ای؛ برنامه‌ریزی و تشکیل کرسی‌های نظریه‌پردازی، ترویجی، آزاد اندیشی، نقد و رونمایی کتاب، مناظره و اعطای جوایز و نشان‌های علمی-فرهنگی، انجمن‌ها و قطب های علمی؛ برگزاری جشنواره‌ها و نشسست‌های علمی و فرهنگی در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی؛ حمایت از محققان برجسته داخل و خارج از کشور در قالب‌هایی نظیر اعطای فرصت مطالعاتی، اعتبار ویژه پژوهشی، حمایت از پایان‌نامه‌ها و آموزش‌های تخصصی و فوق تخصصی؛ پشتیبانی علمی و پژوهشی از آموزش‌های تخصصی و عمومی علوم و معارف اسلامی( از جمله مطالعات اسلامی در علوم انسانی) در حوزه های علمیه و دانشگاه‌های داخل و خارج از کشور از قبیل تولید منابع علمی، درس‌نامه‌ها، تدوین مواد و سرفصل‌های آموزشی و بالاخره برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی، مهارت افزایی و کارورزی اجتهادی. این نکته را هم عرض کنم که برای تحقق این اهداف، تا کنون چندحلقه اجتماعی- اجتهادی، در این مدرسه شکل گرفته است.
 

این حلقه‌های اجتماعی- اجتهادی، چه حوزه‌ها و محورهای تخصصی را در برمی‌گیرند؟

رویکرد مدرسه فقاهت، مسئله محور با تاکید بر حوزه‌های فقه اجتماعی و اجتهاد تخصصی است، در همین راستا تا کنون چند حلقه اجتماعی- اجتهادی با موضوعات فقهی مختلف شامل اموال و عقود، جزا، تعلیم و تربیت، اجتماع، وقف، خانواده، بین‌الملل با تاکید بر فقه حقوق بشر، سیاست و حکمرانی،  برنامه‌ریزی، طراحی و اجرا شده است و هر کدام از این حلقه‌ها بین 3 تا 7 نفر از طلبه‌ها را جذب کرده‌اند.
تمام شاخه‌های یاد شده با نگاه اجتماعی و حکمرانی به مباحث خود می‌نگرند و برنامه توسعه حلقه‌ها را نیز در همین زمینه پیش رو داریم. این حلقه‌ها طبق یک برنامه زمان‌بندی شده، به تدریج توسعه خواهد یافت.
نکته قابل توجه اینکه ما به طلاب تحمیل نمی‌کنیم که کدام شاخه تخصصی را انتخاب کنند؛ همه طلبه‌ها در ابتدای ورودشان به مدرسه،  مدت 14 هفته آموزش می‌بینند و هر هفته با یکی از شاخه‌های فقهی تخصصی آشنا می‌شوند. پس از اینکه طلبه این مدت آموزشی را طی کرد و با شاخه‌های مورد نظر آشنا شد، آزاد است با توجه به علاقه خود، یکی از این حوزه‌ها را برای ادامه تحصیل انتخاب و به عضویت رسمی مدرسه در آید. پس از آن طلاب طی برنامه 5 تا 7 ساله‌، با مباحث تخصصی آشنا می‌شوند، البته ممکن است دو طلبه در یک حلقه اجتهادی، برنامه‌های متفاوتی داشته باشند و این یکی از ویژگی‌های مهم مدرسه ماست.
 

منظورتان از  «اجتهاد تخصصی» که به آن اشاره فرمودید، سطوح بالای اجتهادی است؟

بله؛ در واقع در این مدرسه علمیه سطح عالی، فرض بر این است، طلبه‌ای که برای تحصیل به اینجا می‌آید، دوره اجتهاد عام را گذرانده و توانمندی استنباط در او به‌وجود آمده است؛ بنابراین برای اینکه برهه‌ای از عمرش را در یکی از ساحت‌های فقه مضاف و یا معاصر بگذراند وارد این مدرسه می‌شود.
 

شیوه گزینش و فرایند ورود به مدرسه عالی فقاهت چگونه است و چه مراحلی دارد؟ 

ما در حوزه‌های علمیه، سنت‌های کهنی داریم که طی قرن‌ها عالمان و متصدیان این روش‌ها را بر اساس تجربیات خود به دست آورده‌اند. در واقع ما به دنبال شیوه جدید و در عین حال سنتی هستیم، این روش از طریق ارتباط گیری با استادان برجسته و با تجربه، صورت می‌گیرد به این صورت که با شاگردان باهوش و نخبه آنان آشنا می‌شویم؛ یعنی خودمان به دنبال فضلای باهوش و بااستعداد حوزه‌های علمیه می‌رویم و منتظر نمی‌شویم که آن‌ها به ما مراجعه کنند.
در واقع ما چند برابر ظرفیت مورد نظر را انتخاب می‌کنیم و پس از انجام مصاحبه علمی داوطلب که با حضور استادان حوزه‌های علمیه مشهد و قم انجام می‌شود هر سال 10 نفر از طلاب برای طی دوره‌های 5 تا 7 ساله در این مدرسه گزینش می‌شوند.
در این مدرسه، کمیت چندان اهمیت ندارد، بلکه کیفیت مورد نظر است. ما مقید هستیم سطح نخبگانی طلبه‌ها حفظ شود و توانایی فراگیری دوره‌های تخصصی مدرسه عالی فقاهت را داشته باشند. هر چند مراحل انتخاب و فرایند جذب طلاب در این مدرسه کمی سخت و دشوار است اما مطمئن هستیم که افراد مذکور سرمایه های ما هستند.
 

با توجه به فرمایش حضرتعالی، شیوه آموزشی در مدرسه عالی فقاهت تلفیقی از روش‌های سنتی و کلاسیک حوزه‌های علمیه با روش‌های مدرن و روزآمد است.

کاملا؛ این مدرسه مطابق با معیارها و استانداردهای حوزه‌های علمیه طراحی شده و در آن از سنت‌های کهنی که طی قرن‌ها در حوزه‌های علمیه رواج داشته و قابل استفاده برای دنیای امروز ماست بهره برداری و استفاده شده است. در عین حال در این مدرسه مهارت‌هایی نیز به شیوه جدید و به صورت کارگاهی اعم از روش تحقیق، روش مقاله نویسی، نگارش کتاب‌ها و درس‌نامه‌ها و کار با نرم افزارهای علوم اسلامی و...به طلاب آموزش داده می‌شود. تمام این آموزش‌ها در برنامه فرهنگی این مدرسه علمیه به تفصیل آمده است. یعنی روش تدریس و پژوهش در مدرسه عالی فقاهت تلفیقی است. 
در این حوزه علمیه همچنین از اصطلاحات مرسوم در دانشگاه‌ها استفاده نمی‌شود. از مدارک رسمی دولتی و شبه دولتی همچون دکتری و پسا دکتری نیز خبری نیست، بلکه مدرک ما ویژه مدرسه عالی فقاهت و چیزی شبیه گواهی اجتهاد است که از قدیم در حوزه‌های علمیه مرسوم بوده است.
در این مدرسه دینی همچنین، هر حلقه علمی یک برنامه اجمالی و یک برنامه تفصیلی دارد؛ این برنامه‌ها در شورای برنامه‌ریزی مصوب می‌شوند. هر یک از حلقه‌های علمی و اجتهادی یک دبیر دارند که کارهای اجرایی و ارتباطات حلقه با شخصیت‌های علمی و استادان کارشناس را برقرار می‌کند. طلبه‌ها نیز در کنار درس‌های تخصصی خود، تمرین اجتهاد در فروع مهم عبادات و معاملات را نیز دنبال می‌کنند اما نه به صورت تحصیل، بلکه اغلب به صورت تدریس و مباحثه. از همین رو استادِ هادی، با توجه به پیشینه طلبه، استعداد و قدرت بیان او، برایش برنامه‌ریزی می‌کند.

اتفاقا یکی از سنت‌های دیرینه که از صدها سال قبل در حوزه‌های علمیه ما رواج داشته، استاد محوری است و طلاب  از همان ابتدای ورود به مدارس دینی، تحت حمایت و تربیت کامل استاد قرار می‌گیرند.
بله، در واقع ما در مدرسه عالی فقاهت به جای اینکه همچون دانشگاه‌ها گروه آموزشی داشته باشیم، استاد داریم و این استاد است که برنامه آموزشی و پژوهشی را طراحی می‌کند. در واقع طلبه  ما، زیر نظر استاد هادی، فعالیت‌های علمی خود را دنبال می‌کند.
اصل بعدی ما برنامه محوری است بر این اساس، طلبه ابتدا برنامه‌ای را که برای خویش در نظر گرفته به استاد هادی ارائه می‌دهد. استاد هم نظر خودش را بیان می‌کند. سپس با توافق یکدیگر مسیر حرکت را ترسیم می کنند.
ما در مدرسه عالی فقاهت علاوه بر استاد محوری و برنامه محوری، یک اصل سوم نیز داریم و آن شاگرد پروری است؛ به این معنی که استاد هادی باید در عین ارتباط عاطفی با طلبه‌ها بر فعالیت‌های آن‌ها، نظارت و اشراف‌ کامل نیز داشته باشد.

چشم انداز آینده و افق پیش روی مدرسه عالی فقاهت  را چگونه ترسیم می‌کنید؟ 

چشم‌اندازی که برای این مدرسه در نظر گرفته‌ایم، همان‌طور که پیش از این هم عرض کردم، متناسب با راهبرد اساسی است که مقام معظم رهبری برای انقلاب اسلامی ترسیم فرموده‌اند. در واقع افقی که برای این مدرسه ترسیم کرده‌ایم، زمینه‌سازی برای تحقق تمدن نوین اسلامی در آینده‌ای نه چندان دور و پاسخ به بیانیه گام دوم رهبر معظم انقلاب است. برای رسیدن به این امر مهم ما باید تجزیه و تحلیل و عناصر و ارکان تمدن نوین اسلامی را استخراج کنیم. مباحثی از این دست، نیازمند مطالعات فقهی گسترده و بر عهده طلاب و کارشناسان خبره‌ای است که در مدرسه فقاهت آموزش می‌بینند.

گفت و گو: زهرا دلپذیر