به گزارش آستان نیوز، گنجینه صدف و آبزیان، تبلور شگفتی‌های آفرینش است که آثار آن همچون دیگر گنجینه‌های آستان قدس رضوی در پرتوی سنت‌های حسنه وقف و اهدا، گردآوری و در معرض دید عموم زائران و مجاوران گذاشته شده است. این گنجینه در تیرماه سال 1378 در طبقه اول ساختمان موزه رضوی افتتاح شده است و در آن، تعداد بی‌شماری از گونه‌های مختلف جانوران دریایی و شگفت‌‌انگیز در دو بخش نرم‌‌تنان و موجودات دریایی تاکسیدرمی به نمایش در آمده که بخش اعظم این موجودات آبزی و دریایی متعلق به مجموعه اهدایی صدف و حلزون یک مجموعه‌دار شیعه اهل سوریه است. در این گزارش، به بررسی اهداف و چگونگی انجام طرح مستندنگاری مجموعه دوکفه‌ای‌ها و شکم‌پایان موجود در این گنجینه آبزیان می‌پردازیم که به همت بخش مستندنگاری اداره ارزيابي، مستندنگاري و معرفي آثار معاونت موزه‌ها و گنجینه‌های فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، در حال تکمیل است.  

بررسی آثار گنجینه از ابعاد مختلف

ماندانا یمینی، مسئول امور مستندنگاري و آرشيو اطلاعات معاونت موزه‌ها و گنجینه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی، می‌گوید: طرح مستندنگاری مجموعه دوکفه‌ای‌ها و شکم‌پایان موجود در گنجینه آبزیان موزه مرکزی این آستان مقدس، از ابتدای اسفندماه 1403، آغاز شد. 

وی ادامه می‌دهد: در انجام این طرح، آثار راسته دوکفه‌ای‌‌‌ سانان و شکم‌پایان این گنجینه با حضور تیمی از کارشناسان و متخصصان از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد، تا جایی‌که در آستانه دو ماه نخست از آغاز این طرح، مستندنگاری آثار چهار ویترین که بالغ بر 132 اثر نمونه از این موجودات بود، انجام شد. 

یمینی بیان می‌کند: سهیل همتی، دکتری مدرک دوگانه-هم‌زمان زمین‌شناسی گرایش دیرینه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد و گرایش سیستماتیک، تکامل و تنوع زیستی دیرینه از دانشگاه سوربن (فرانسه)، به‌عنوان متخصص در انجام این طرح، با معاونت موزه‌ها و گنجینه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی، همکاری دارد. 

وی می‌افزاید: همچنین مستندنگاری با حضور نمایندگان خزانه و بازرسی و مسئول گنجینه، توسط بخش مستندنگاری موزه با همکاری مسئول امور آزمایشگاه اداره مرمت آثار فرهنگی و عکاس موزه دیجیتال آستان قدس رضوی، انجام می‌شود. 

این مقام مسئول تصریح می‌کند: در واقع، علاوه‌بر ثبت ویژگی‌های ریختاری و سیستماتیک این آثار در حین انجام مستندنگاری، آثار از نظر بیماری، آلودگی و آفات احتمالی مورد بررسی قرار می‌گیرد و اگر اثری دچار بیماری باشد یا آلودگی داشته باشد، اقدامات پاکسازی مربوطه انجام می‌شود. همچنین نکات حفاظتی لازم درباره چگونگی نگهداری و نمایش هر اثر در ویترین‌های گنجینه، مد نظر قرار می‌گیرد. 

یمینی ادامه می‌دهد: عکاس موزه دیجیتال آستان قدس رضوی نیز با عکسبرداری حرفه‌ای از هر اثر در زوایای مختلف، زمینه دیجیتال‌سازی آثار و انتشار اطلاعات آن‌ها را در بستر مجازی، فراهم می‌کند.  

وی با تأکید بر اینکه در گذشته شناسنامه اولیه آثار گنجینه آبزیان تهیه شده بود، اما با توجه به پیشرفت علم در دنیا، به‌روزرسانی اطلاعات آثار ضرورت داشت، ابزار امیدواری می‌کند که با انجام این طرح، اطلاعات آثار این مجموعه به‌روز شود. از سویی دیگر، تهیه اطلاعات دقیق‌تر از آثار گنجینه آبزیان می‌تواند زمینه اصلاح لیبل و اطلاعات آثار، اضافه شدن اینفوگرافی، تدوین بروشور جدید از آثار گنجینه، اصلاح چیدمان و جانمایی جدید آثار در ویترین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و ارائه بهتر آن‌ها به مخاطبان موزه به‌ویژه کودکان و نوجوانان، را فراهم کند. 

مجموعه‌ای منحصربه‌فرد در ایران

در ادامه، سهیل همتی با تأکید بر رسالت موزه‌ها در راستای حفظ و نگهداری آثار تاریخی و فرهنگی برای نسل امروز و آینده در هر کشوری، می‌گوید: گنجینه آبزیان، از جمله گنجینه‌های جذاب موزه رضوی برای زائران و مجاوران به‌ویژه کودکان بازدیدکننده است. در واقع، شور و شعف کودکان و کنجکاوی‌های آنان در مقابل ویترین‌های این گنجینه، دیدنی و مثال‌زدنی است. 

وی می‌افزاید: دراین‌بین، در طی مراحل مستندنگاری مجموعه دوکفه‌ای و شکم‌پایان موجود در این گنجینه، هر ویترین که باز می‌شود و آثارش مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، شگفت‌زده می‌شوم. 

وی همچنین ادامه می‌دهد: در ایران چنین مجموعه نمایشی از آبزیان وجود ندارد، به عبارتی، این گنجینه، مجموعه‌ای منحصربه‌فرد در ایران است که برخی از آثار آن در عرصه جهانی نیز کم‌یاب است.

همتی تصریح می‌کند: این آثار، یک مجموعه کلکسیونی و شاخص به شمار می‌آید و مجموعه‌دار آن‌ها را از موزه‌های علوم طبیعی جمع آوری کرده که نمونه‌های آن جهان‌ گستر بوده و از سواحل آفریقا و دریای کارائیب تا اقیانوس آرام، دریاهای ژاپن و خلیج همیشه فارس، را در بر می‌گیرد. حتی برخی از آثار آن ممکن است فقط در یک یا دو مؤسسه علمی جهان وجود داشته باشد یا برخی از مجموعه‌داران شخصی، نمونه‌ای از آن‌ها را داشته باشند.

وی با اشاره به اینکه بیشتر آثار در معرض نمایش در ویترین‌های گنجینه آبزیان مربوط به عصر حاضر است، می‌گوید: گنجینه صدف و آبزیان موزه رضوی با بهره‌گیری از نمونه‌های شاخص اهدایی محمد سعید فؤاد وهبه، مجموعه‌دار اهل سوریه، بنیان نهاده شده است. این واقف، مجموعه‌ای از دوکفه‌ای‌ها و شکم‌پایان با بیش از یک هزار قطعه متنوع را در سال 1364 به موزه رضوی، اهدا کرده است.

اهمیت و اهداف انجام طرح 

همتی با تأکید بر ارزش علمی بالای انجام طرح مستندنگاری مجموعه دوکفه‌ای و شکم‌پایان موجود در گنجینه صدف و آبزیان موزه رضوی، بیان می‌کند: شناسایی علمی و دقیق آثار با تهیه شناسنامه هر اثر، معرفی دقیق و درست آثار به مخاطبان گوناگون موزه، جذب محققان مرتبط و فراهم کردن زمینه فعالیت‌های علمی و پژوهشی بیشتر بر روی آثار، تهیه بانک اطلاعاتی علمی از آثار در راستای همکاری با سایر موزه‌های جهان و گسترش تعاملات بین‌المللی و همچنین برندسازی موزه رضوی در حوزه آثار کم‌یاب و منحصربه‌فرد گنجینه آبزیان، از مهمترین اهداف انجام این طرح به شمار می‌آید. 

وی با اشاره به آمار بالای سالانه بازدید از موزه رضوی، می‌افزاید: گسترش تعاملات با سایر موزه‌ها و مراکز علمی در حوزه آبزیان و معرفی دقیق‌ و علمی این آثار، می‌تواند مجموعه‌داران و محققان حوزه آبزیان را به اهدای آثار به موزه رضوی ترغیب کند. همچنین می‌تواند موزه رضوی را به‌عنوان موزه مرجع برای شناسایی آبزیان، مطرح کند. 

همتی همچنین با تأکید بر اینکه تیم حاضر در این طرح مستندنگاری، تیمی کامل و متخصص است، می‌گوید: ضمن بررسی هر اثر، یک فرم مستندنگاری و شناسنامه عمومی برطبق استاندارد بین‌المللی (برگفته از پروتکل‌های موزه ملی تاریخ طبیعی فرانسه به‌عنوان یکی از بزرگترین مجموعه‌های جهان در زمینه علوم طبیعی)، تکمیل می‌شود. مجموعه اطلاعات عمومی نمونه، اطلاعات علمی نمونه (آرایه‌شناسی، سیستماتیک علمی و ثبت ویژگی‌های ریختاری هر اثر نمونه)، ملاحظات طبقه‌بندی حفاظتی، سوابق پژوهشی و معرفی، شماره عکس نمونه و تعداد عکس‌های ثبتی، بارکد و...، در این فرم‌ها وارد می‌شود. 

این متخصص، اضافه می‌کند: در حال حاضر وقتی بازدیدکنندگان از گنجینه صدف و آبزیان موزه رضوی دیدن می‌کنند، نگاه کلی به آثار آن دارند. بی‌تردید، با تعبیه بارکد و ارائه بروشورهای علمی جذاب هر اثر در محل نمایش آن، بازدیدکنندگان امکان دانلود و دسترسی به اطلاعات کاملی درباره آن اثر خواهند داشت. همچنین با توجه به خیل پرشور بازدیدکنندگان خارجی موزه، این موضوع، زمینه معرفی آثار این گنجینه را در سطح جهان، فراهم می‌کند.   

وی خاطرنشان می‌کند: مستندنگاری مجموعه دوکفه‌ای و شکم‌پایان گنجینه در بهار سال 1404 همچنان ادامه دارد. دراین‌میان، امیدواریم بتوانیم سایر آثار این حوزه در خزانه حرم مطهر رضوی را نیز مورد بررسی قرار دهیم تا آن‌ها نیز مستندنگاری به‌روز، دقیق و علمی شود.  

گزارشگر: آرزو مستأجر حقیقی