سیره امام رضا(ع)، الگویی اصیل برای گفت و گوی ادیان

به گزارش آستان‌نیوز، محمد حسین محمدپور، در نشست علمی «بازخوانی عقلانیت دینی در اندیشه رضوی» که در تالار شیخ طوسی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، گفت: در جهان پرتنش و پُرچالش امروز که افراط‌گرایی دینی، سکولاریسم خشن، نسبی‌گرایی اخلاقی و بی‌اعتمادی فرهنگی در حال گسترش است، بازخوانی سنت‌های عقلانی و اخلاقی در میراث دینی، بیش از هر زمان دیگری، ضروری به‌نظر می‌رسد. 

محمدپور، با اشاره به الگویی نوین از عقلانیت دینی برای دنیای معاصر با توجه به سیره و کلام امام علی بن موسی‌الرضا(ع)، ابراز کرد: این الگو بر پایه سه مؤلفه عقلانیت برهانی، گفت‌وگو محور و اخلاقی، استوار است. 

وی در ادامه، با تکیه بر میراث علمی امام هشتم(ع)، عقلانیتی دین‌محور، انسان‌دوستانه و گفت‌وگوگرا را، بازخوانی کرد که می‌تواند سهمی در گشودن افق‌های نو، برای گفت‌وگوهای جهانی ادیان، ایفا نماید.

سه‌گانه عقلانیت رضوی؛ راهی به‌سوی معنویت معقول و اخلاق‌مدار

این پژوهشگر ضمن تحلیل سه گونه از عقلانیت رضوی، عقلانیت برهانی که در مناظرات امام رضا(ع) با بزرگان ادیان و مکاتب مختلف نمایان است، گفت: این مناظرات، نه تنها بر پایه برهان و استدلال منطقی بنا شده‌اند، بلکه از ادب و احترام متقابل در جریان تبادل فکری برخوردارند.

 محمدپور،خاطر نشان کرد: این شیوه مناظره، الگویی اصیل از گفت‌وگوی عقلانی در فضای بین‌الادیانی به‌شمار می‌آید.

 عقلانیت گفت‌وگومحور که بر شنیدن فعال، مدارا، احترام به دیگری، و پرهیز از تحمیل و تکفیر، استوار است.

وی، ادامه داد: امام رضا(ع) در مواجهه با جاثلیق مسیحی، رأس‌الجالوت یهودی، و هیربُد زرتشتی، با استناد به منابع مقدس طرف مقابل و پرهیز از زبان تحقیر، نوعی از عقلانیت ارتباطی را به نمایش می‌گذارد که برای جهان امروز بسیار آموزنده است.

عقلانیت اخلاقی و فضیلت محور که در سخنان، روایات و توصیه‌های اخلاقی امام(ع) به خوبی تبلور دارد. 

به گفته محمد‌پور، امام، عقل را نه فقط ابزار فهم، بلکه معیار فضیلت، محور اخلاق، و ضامن تحقق دینداری اصیل می‌داندکه در واقع این نوع عقلانیت، ظرفیتی بی‌بدیل برای بازسازی رابطه دین، اخلاق و تربیت در سطح اجتماعی و جهانی دارد.

دین به‌مثابه حقیقتی عقلانی و اخلاقی، نه ابزار ستیز و تحمیل

پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، با استناد به منابع معتبر حدیثی شیعه از جمله «عیون اخبارالرضا(ع)»و«تحف‌العقول»و همچنین با بهره‌گیری از پژوهش‌های نوین در حوزه مطالعات دینی و فلسفه دین، افزود: آموزه‌های رضوی می‌توانند دین را از یک نظام بسته، متعصب و ابزارمحور،به الگویی اخلاقی،عقلانی و بینافهمانه ارتقا دهند.در این الگو، گفت‌وگو نه ابزار سلطه، بلکه فرآیندی برای کشف حقیقت، رشد اخلاقی،و تعامل انسانی تلقی می‌شود.

ظرفیت کاربردی آموزه‌های رضوی برای دنیای امروز

محمدپور، پیشنهادهایی برای بهره‌گیری پژوهشی و کاربردی از عقلانیت رضوی ارائه داد و تدوین مطالعات تطبیقی میان عقلانیت اخلاقی رضوی و آموزه‌های سنت‌های دیگر همچون مسیحیت یا آیین بودایی، تحلیل گفتمان مناظرات رضوی با تکیه بر نظریه‌های زبان‌شناسی مدرن؛طراحی دوره‌های آموزشی با محوریت عقلانیت دینی و گفت‌وگوی بین‌دینی ویژه طلاب و دانشگاهیان؛تهیه محتواهای چندرسانه‌ای برای معرفی سیره رضوی در قالب پادکست، موشن‌گرافی و انیمیشن؛راه‌اندازی شبکه‌ گفت‌وگوهای بین‌دینی با الهام از روش تعامل امام رضا(ع) را، از جمله این پیشنهادات، ذکر کرد.

بازگشت به عقلانیت گفت‌وگومحور؛ ضرورتی برای جهان پرآشوب امروز

وی، با بیان اینکه این نشست، در واقع دعوت به بازاندیشی در مفهوم عقلانیت دینی و بازسازی نقش دین در عرصه عمومی است،تصریح کرد: با تأکید بر آموزه‌های رضوی می‌توان نتیجه گرفت که، تنها از خلال تلفیق عقل، اخلاق و ایمان است که می‌توان الگویی جهانی، پایدار و گفت‌وگوپذیر از دینداری، ارائه داد. الگویی که در آن، دین نه در حاشیه عقل، بلکه در متن زندگی خردمندانه انسان معاصر، جای دارد.