به گزارش آستان نیوز این نسخه‌شناس قرآنی، در این قسمت از برنامۀ «دارالعلم» که از شبکه 4 سیما، به روی آنتن رفت، به ادامۀ مبحث «نسخه‌شناسی قرآن»،که در جلسه قبلی مطرح شد پرداخت.

سهم نسخه‌شناسان ایرانی در مجامع علمی

دکتر کریمی‌نیا سخنش را با وضع پویایی ایران در مجامع علمی دنیا در امر نسخه‌شناسی قرآن آغاز کرد و گفت: با وجود استعدادها و امکاناتی که در فضای ایران وجود دارد، وضعیّت محقّقان ایرانی و سهمشان از دایرۀ علمی نسخه‌شناسی در جهان امروز گرچه خوشحال کننده است، امّا راضی‌کننده نیست. در مجامع جهان، در کنفرانس‌ها و ژورنال‌های علمی که در فضای جهان غرب وجود دارد، ایرانیان، چه ایرانی‌هایی که در خارج از کشور و در دانشگاه‌های غربی پژوهش می‌کنند و چه آن‌ها که در حوزه و دانشگاه‌های داخل هستند، سهم اندکی دارند.
وی اضافه کرد: در آن چیزی که راجع‌به نسخه‌شناسی علمی قرآن در دنیا منتشر شده، محقّقان ایرانی مسامحتی داشته و توانستند کارهای جدّی‌ای دربارۀ تاریخ کتابت قرآن در قرن اوّل و دوّم که پیوند مستقیم با وثاقت و اصالت متن قرآن دارد و نیز پیرامون آرایه‌های هنری زیبایی‌شناختی قرآن ارائه دهند که مورد توجّه محقّقان چه در دنیای غرب و چه در جهان اسلام قرار گرفته است .
وی دربارۀ تعداد مقالات ایرانی‌های داخل کشور که به زبان انگلیسی در ژورنال‌های بین‌المللی منتشر می‌شود افزود: متأسفانه تعداد این مقالات کمتر از انگشتان یک دست است و لازمۀ رشد این جریان تقویت و تشویق است. 
جایزه و تشویق عامل رشد نسخه‌شناسی قرآنی است

کریمی‌نیا در پاسخ به سؤال کارشناس برنامه پیرامون جایگاه و فضایی که برای نسخه‌شناسی و اختصاصاً نسخه‌شناسی قرآن باید در نظر گرفته شود ابراز داشت: از آن جهت که این رشته نوپاست، می‌توان برای آن جایزه‌هایی در نظر گرفت تا در افراد انگیزه ایجاد کند. از طرف دیگر باید سیاست کلّی برای بازگشایی و گشودن نسخه‌ها و در اختیار قرار گرفتن برای محقّقان و پژوهشگرانی که دربارۀ تاریخ هنر و تاریخ متن قرآن کار می‌کنند، ایجاد شود. همچنین لازم است برنامه‌های جدّی تلویزیونی در این زمینه ساخته و کارهای رسانه‌‌ای خوبی انجام شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه تاریخ تمدّن اسلامی، فقط با کتاب آسمانی، بدون در نظر گرفتن تحوّلات اجتماعی، سیاسی، نظامی، ادبی و هنری شناخته نمی‌شود تصریح کرد: نسخ قرآن یک مؤلّفۀ بسیار مهم برای بررّسی تاریخ تمدّن اسلامی است و از درون این نسخ بیشترین هنرهایی که هنرمندان هر دوره داشته‌اند ظاهر می‌شود. امّا تاریخ تمّدن اسلامی تنها کتابت قرآن نیست بلکه، نبردها، کینه‌کشی‌ها، علوم مختلف از نجوم و ریاضیّات و هندسه و ...  هم جزو آن به حساب می‌آید.

نسخه‌شناسی مهم‌ترین ابزار برای اثبات تاریخ قرآن است

این استاد دانشگاه در پاسخ به سؤال استادی که نسخه‌شناسی قرآن چقدر به تاریخ  خود قرآن کمک کرده و سهم نسخه‌شناسان شیعی چه میزان است، تأکید کرد: تفاوت چندانی میان نسخه‌شناسی شیعه با نسخه‌شناسی اهل سنّت وجود ندارد. دربارۀ اثبات تاریخیت متن قرآن هم باید گفت نسخه‌شناسی مهم‌ترین ابزار به شمار می‌رود که اگر ثابت شود نسخه‌ها متعلّق به قرن اوّل یا دوّم هستند، یک شاهد سر صحنه تلقّی می‌شوند و به ما نشان می‌دهند که در سال 50 هجری، در مناطق مختلف مردم چگونه قرآن را می‌نوشتند.
این پژوهشگر با اشاره به اهمّیّت نسخه‌شناسی در اثبات عدم تحریف قرآن یادآور شد: آن معنایی که ما امروزه از تحریف قرآن می‌شناسیم، معنایی مدرن است. تصوّر عموم این است که اگر تلفّظ دیگری از اعراب آیات شنیده شد، یعنی قرآن تحریف شده است در حالی که این به اختلاف قرائت برمی‌گردد، امری که از قرن اوّل میان شیعه و سنّی به رسمیّت شناخته شده و در نسخه‌ها و نیز در سنّت شفاهی اعمال می‌شده است. مفسّران اعم از شیعه و سنّی این اختلاف قرائت‌ها را در تفاسیر خود ذکر کرده‌اند و معانی مختلفی را که از آیات بنابر اختلاف قرائت استنباط می‌شده بیان می‌کردند.
وی افزود: در نسخه‌های قرآنی که از قرن اول تا هشتم وجود دارد، اختلاف قرائت بسیاری هم در رسم کلمات و هم در خوانش آنها دیده می‌شود، امّا تحریف واقعی یعنی مثلاً یک نسخه آیه‌ای زیاد و یا چند کلمه کم داشته باشد یا سوره‌ای حذف شده باشد، این مسئله در نسخه‌ها دیده نمی‌شود.

اثبات عدم تحریف قرآن توسط مستشرقین

دکتر کریمی‌نیا در پاسخ به این سؤال که آیا مستشرقین هم اشاره‌ای به عدم تحریف قرآن داشته‌اند بیان کرد: کمابیش می‌توان از کارهای آنها چنین امری را دریافت. در قرون جدید با پیدا شدن جریان علمی در فضای  آکادمیک  غربی، که منکر وجود قرآن به شکل کنونی در یکی دو قرن اوّل بودند، خود غربی‌های غیر مسلمان که دغدغۀ تاریخی داشتند، توجّهشان در فضای آکادمیک به نسخه‌های قرآن جلب شد تا ببینند آیا صحّت این مسئله را دریابند. آنها اوّلین بار با آزمایش‌های کربن ۱۴ در آزمایشگاه‌های معتبر نشان دادند که نسخه‌ها می‌تواند متعلّق به سده‌های نخست و سدۀ اوّل و حتّی سال‌های نخست بعد از رحلت رسول اکرم (ص) باشد.
مصحف مشهد رضوی شاید تنها نسخه‌ای باشد که بر روی آن، هشت آزمایش کربن ۱۴ برای سال‌‌یابی انجام شده  و مشخّص شده که متعلّق به نیمه دوّم قرن اوّل هجری است. روش‌های کهن خطشناسی و املا نیز دیگر روش‌هایی هستند که اثبات می‌کنند متن قرآن در قرن اوّل وجود داشته است.

نسخه‌شناسی و رسم‌الخط

این مدرّس دانشگاه در پاسخ به سؤال کارشناس برنامه پیرامون اینکه نسخه‌شناسان چه میزان به مسئلۀ رسم الخط ورود کرده‌اند، اظهار داشت: خط پایۀ نسخه‌شناسی است. رسم‌الخط‌ دو معنا دارد یکی خطوط است، مثل خط کوفی و حجازی و ... که در گذشته وجود داشته است و نسخه‌شناس بر اساس شکل و ظاهر خط مطالب بسیاری را درمی‌یابد و تا اندازه‌ای می‌تواند دایرۀ زمانی آن را تشخیص دهد؛ امّا بخشی از کار نسخه‌شناسی به املای کلمات مربوط است؛ مثلاً این کلمه را با «واو» یا بدون «واو» یا آن کلمه را با «الف» یا بدون «الف» بنویسد. 

مرکز طبع و نشر قرآن کریم در ایران 

این پژوهشگر نسخه‌های خطی، با اشاره به نقش نسخه‌شناسی در چاپ و نشر قرآن در زمان کنونی یادآور شد: تا حدود 100 سال پیش، منابع اسلامی بدون رجوع به نسخه‌ها، پشتوانۀ افرادی بود که دربارۀ چاپ قرآن و شیوۀ صحیح املای کلمات تحقیق می‌کردند. اما درچهل سال اخیر، به ویژه در دو دهۀ کنونی، بسیاری از دانشمندان اهل سنّت که پشتوانۀ چاپ قرآن در کشورشان به شمار می‌روند، به اهمّیّت این نسخه‌ها در تاریخ شکل‌گیری املای قرآن پی برده و به نسخه شناسی قرآن روی آورده‌اند. سالانه دو سه کتاب جدّی هم راجع به رسم و املای قرآن بر اساس نسخه‌های کشف شده از قرن اول و دوّم نوشته و چاپ می‌شود. 
ایشان با اشاره به مرکز طبع و نشر قرآن کریم در ایران که مرکزی بسیار مهم و معتبر است تأکید کرد: در این مرکز حدود دو سه دهه است که عدّه‌ای از محقّقان برای چاپ صحیح املای کلمات قرآن تلاش می‌کنند. این‌ مرکز سایت معتبری دارد و تمام کلمات قرآن را بر اساس سنّت اسلامی به مخاطب گزارش می‌کند. اخیراً هم عکس تک‌تک کلمات به جا مانده از قرون نخست را برای آن کلمه لینک می‌کند و علاقمندان می‌توانند اطّلاعات جامعی از املای قرآن همراه با اشاره به نسخه‌شناسی به دست آورند.

نسخ قرآنی منابعی بسیار مهم برای شناخت زبان فارسی هستند

کریمی‌نیا در پایان به نسبت میان رسم‌الخط نسخ قرآنی با فضای نگارشی زبان فارسی اشاره کرد و یادآور شد: سهم ایرانی‌ها در توسعۀ ادب و هنر و معماری اسلامی به ویژه در دورۀ میانی از قرن سه تا هفت و حتّی تا دوره ایلخانی و بعد از آن بسیار زیاد بوده است. شکلی که از آفرینش نسخه‌های قرآنی در فاصلۀ قرن چهارم و پنجم از حیث خط، تذهیب و تجلید در خراسان و ایران مرکزی وجود دارد، فوق‌العاده است و این اتّفاق در جای دیگری نیفتاده است. این نسخ از حیث زیبایی‌های خط و نیز از این جهت که ایرانی‌ها اولین کسانی بودند که ترجمه‌ را به قرآن اضافه کردند و ترجمه‌های فارسی به صورت میان‌سطری در قرآن وارد شد، منبعی بسیار حائز اهمّیّت برای شناخت زبان فارسی محسوب می‌شوند.
یادآور می‌شود، ویژه‌برنامۀ تلویزیونی «دارالعلم»، به همّت آستان قدس رضوی و با هدف ترویج فرهنگ و معارف دینی، تهیّه شده و ساعت 21 هر شب، در شبکۀ 4 سیما، میزبان یکی از چهره‌های نامدار دینی و فرهنگی کشور است