امام خمینی (ره) حکمت صدرایی را وارد مباحث سیاسی و اجتماعی کرد

به گزارش آستان نیوز، دکتر خسروپناه، در این برنامه تلویزیونی که به مناسبت سالگرد ارتحال بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(ره)، در 5 قسمت تهیه شده است و ساعت 21 هر شب، با اجرای محمد جواد استادی به روی آنتن شبکه 4 سیما می‌رود، با محور «وجوه فلسفی و عرفانی حضرت امام خمینی (ره)» به ایراد سخن پرداخت.

جامع‌الاطراف بودن امام خمینی(ره)

دکتر خسروپناه با اشاره به جایگاه فلسفه و عرفان در سلوک علمی امام خمینی(ره)، گفت: شخصیت علمی امام خمینی (ره) جامع بود؛ به گونه‌ای که ایشان در فقه، اصول، فلسفه و عرفان دارای تخصص و جایگاه علمی بالا و صاحب‌نظر بودند. 

وی خاطر نشان کرد: شهرت امام خمینی (ره) در فلسفه و عرفان حتی پیش از فقه و اصول و قبل از رسیدن به مرجعیت شکل گرفته بود.

کرسی درس فلسفه و عرفان امام خمینی (ره) 

خسروپناه در ادامه با اشاره به کرسی درس فلسفه و عرفان امام خمینی (ره) در حوزۀ علمیۀ قم، افزود: البته امام خمینی (ره) فلسفه و عرفان را به‌صورت خصوصی تدرس می‌کرد. در حوزۀ فلسفه، افرادی همچون شهید مطهری و قبل از ایشان دکتر مهدی حائری، شیخ عبدالکریم حق‌شناس و برخی دیگر از بزرگان، شاگردان امام خمینی (ره) محسوب می‌شدند و کتاب «اسفار» را نزد ایشان خوانده بودند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه امام خمینی (ره) در مقطعی به‌دلیل فضای پرتنش و مخالفت‌ و تکفیرها نسبت به فلسفه، تدریس این علم را تعطیل کردند، تصریح کرد: درگیری یکی از مخالفان فلسفه با شاگرد امام خمینی (ره)، باعث شد ایشان، تدریس فلسفه را کنار بگذارد؛ ماجرای آب نوشیدن آقا مصطفی در حوزه و نگاه‌ها و حرف و حدیث‌ها هم مشهور همگان است. البته این تعطیلی مانع از آثار قلمی امام خمینی (ره) نشد و ایشان به نگارش آثار فلسفی و عرفانی خود ادامه داد و شرح دعای سحر، تعلیق و حاشیه بر فصوص الحکم و مصباح الانس نمونه‌ای از آثار امام خمینی (ره) در این زمینه است.

نوآوری حضرت امام در فلسفه

خسروپناه با اشاره به تصحیح و بازنگری‌ای که بر تقریرات فلسفۀ امام خمینی (ره) داشته، عنوان کرد: شرح امام خمینی (ره) بر فلسفه، صدرایی است و گرایش اصلی ایشان به این مکتب بوده است، گرچه امام خمینی (ره) بر فلسفه‌های مشایی، سینوی و اشراقی نیز تسلط داشت.

وی تأکید کرد: نگاه امام خمینی (ره) به هستی یک نگاه الهیاتی بود و کار ابداعی وی این بود که توانست حکمت صدرایی را وارد مباحث سیاسی و اجتماعی کند و از مفاهیم فلسفی در فقه سیاسی بهره بگیرد.

استکبارستیزی امام خمینی(ره) و توحید عرفانی 

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با اشاره به اقدام ملاصدرا در امتزاج عرفان با فلسفه، اظهار داشت: ملاصدرا توانست همۀ مدعیات عرفانی را در قالبی مدلل، فلسفی و با براهین ارائه دهد. امام خمینی (ره) این‌ها را پذیرفته بود و از آن رو که نگاه توحیدی به هستی داشت این نگاه، به‌طور طبیعی بر فقه سیاسی، اندیشۀ اجتماعی، مباحث دفاعی و استکبارستیزی ایشان اثر گذاشته بود؛ به عبارت بهتر، استکبارستیزی امام خمینی (ره) توحید عرفانی مبتنی بر حکمت متعالیه بود.

شیوۀ امام، نشر اندیشه‌های اسلامی بود 

دکتر خسروپناه در پاسخ به سؤال کارشناس برنامه در رابطه با نسبت امام خمینی (ره) با فلسفۀ غرب ابراز داشت: از دو منظر می‌توان به این بحث نگریست، یک منظر درس‌های امام خمینی (ره) است که در زمینۀ فلسفه به دست ما رسیده است که در این باره به یاد ندارم ایشان حاشیه‌ای بر کانت و دکارت و امثالهم داشته باشد. 

وی ادامه داد: منظر دیگر زمانی روشن می‌شود که امام خمینی (ره) بحث ولایت مطلقۀ فقیه را مطرح و تأکید می‌کند که منظور از این مطلقه، مطلقه‌ای نیست که در اندیشۀ سیاسی غرب مطرح است. بیان امام خمینی (ره) در زمینۀ مطلقه نشان می‌دهد که ایشان فلسفۀ غرب را می‌شناسد، اما منظور ایشان اشاره به فلاسفۀ غربی و بیان نظریات آنها نبوده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با ذکر نقل قولی از مرحوم «دعایی» پرداخت و یادآور شد: آقای دعایی که با امام خمینی (ره) حشر و نشر زیادی داشت، نقل می‌کرد که ایشان اهل مطالعه بود و فلسفۀ غرب و آثار مارکس، لیبرال‌ها و سوسیالیست‌ها را می‌خواند، اما شیوۀ ایشان نقل و بحث این آثار نبود بلکه هدف امام خمینی (ره) نشر اندیشه‌های اسلامی به گونه‌ای بود که شبهات غربی نیز پاسخ داده شود.

تقدم جریان معرفتی نزد حضرت امام

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامۀ سخنان خود به دو جریان عرفانی پرداخت و توضیح داد: یک جریان عرفایی وجود دارد که تمام تلاشش، عرفان عملی است؛ اما در مقابل این جریان، جریان دومی هم هست که رویکرد معرفتی دارد و معتقد است عارف باید جانِ دانشی و بینشی خود را تطهیر کند.

خسروپناه افزود: اگر باورمند به ساحت دانش و بینش، ساحت نگرش و گرایش و ساحت کنش و منش برای انسان باشیم، برخی از عرفا تأکیدشان بر تطهیر منش و گرایش و نهایتاً کنش است اما برخی دیگر بر تطهیر بینش و دانش تأکید می‌کنند. آنچه از آموزه‌ها و رفتار امام خمینی (ره) به دست می‌آید این است که ایشان جریان معرفتی را مقدم بر تطهیر منش و کنش می‌دانستند.

تفکر توحیدی امام خمینی(ره)

دکتر خسروپناه با تاکید بر اینکه امام خمینی (ره)، کل عالم را ظهور حق می‌دانست که انسان باید مبرهنانه آن را درک کند، خاطر نشان کرد: این تفکر توحیدی امام خمینی (ره)، در منش ایشان تأثیر داشت و لذا در خصایص اخلاقی ایشان می‌بینیم که حضرت امام (ره) خویش را نمی‌بیند و اگر زمانی می‌گوید من دولت تعیین می‌کنم این «من»، دقیقاً همان ظهور اسم جلال الهی است و زمانی که با خانوادۀ شهدا، ایتام و مساکین مصاحبت می‌کند، جمال الهی ظاهر می‌شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، تطهیر پهلوی را امری دور از انصاف خواند و بیان کرد: در حقیقت پهلوی در ادارۀ کشورکاره‌ای نبود و صهیونیست‌ها گردانندۀ امور بودند. اطرافیان پهلوی، بهایی‌ها و صهیونیست‌ها بودند و ساواک نیز به دست صهیونیست‌ها اداره می‌شد و آنها جدیدترین و مدرن‌ترین شکنجه‌ها را می‌آوردند و در ایران پیاده می‌کردند. اما در آن مقطع حساس و پر رنج و شکنجه که همه ناامید شده بودند، نگاه توحیدی امام خمینی (ره) باعث شده بود که ایشان با علم و آگاهی از پیروزی انقلاب خبر بدهد.

نَفَس توحیدی حضرت امام، قلب‌ها را دگرگون کرد

خسروپناه ضمن اشاره به وضعیت اخلاق و دین در جامعۀ پیش از انقلاب متذکر شد: وضع جامعه ایران، قبل از پیروزی انقلاب و حتی اوایل انقلاب، به مراتب بد بود، اما نَفَس توحیدی امام خمینی (ره)، قلب‌ها را دگرگون کرد؛ چنانکه می‌دیدیم افرادی در جبهه‌ها حضور می‌یافتند که پیش از انقلاب شیوۀ زندگی متفاوتی داشتند و اهل نماز و روزه نبودند، اما عرفان توحیدی امام خمینی آنها را دگرگون کرده بود. 

خسروپناه، امام خمینی (ره) را نه تنها یک عارف بلکه عین العرفان دانست و تأکید کرد: گرچه گفته می‌شود امام خمینی (ره) متأثر از عرفان ابن عربی بود اما حقیقت آن است که ایشان یک امام علوی بود و در مکتب اهل بیت (ع) رشد کرده و در این مکتب به جایی رسیده بود و همین بود که جز ظهور حق چیزی نمی‌دید و می‌توانست بر قلب‌ها اثر داشته باشد.

دکتر خسروپناه با تأکید بر تأثیر جریان مقاومت از عرفان توحیدی امام خمینی (ره) اظهار داشت: شهید سید حسن نصرالله، شهید سید عباس موسوی، حزب الله و انصارالله، فرزندان مکتب امام خمینی (ره) هستند و در این مکتب رشد کرده‌اند. در حقیقت عرفان توحیدی امام بود که توانست حوزه‌ها، جریان مقاومت، جوانان ایران، علم دینی و هنر دینی و ... را متحول کند.

دکتر خسروپناه در پایان برای انتقال مکتب امام خمینی (ره) به نسل جدید کتاب چهل حدیث ایشان را توصیه کرد و یادآور شد: در این کتاب امام خمینی (ره) خیلی دقیق و روانشناسانه مهار و کنترل نفس را تعلیم می‌دهد.