اندیشۀ سیاسی امام خمینی(ره)؛ الگویی پیشرو، اثرگذار و متمایز در جهان اسلام

به گزارش آستان نیوز، دکتر معینی‌پور در این برنامۀ تلویزیونی که به مناسبت سالگرد رحلت بنیان‌گذار انقلاب اسلامی، در پنج قسمت تهیه شده و ساعت 21 هر شب، با اجرای محمد جواد استادی، به روی آنتن شبکۀ چهار سیما می‌رود، در پاسخ به پرسش‌های کارشناس مجری، توضیحاتی را دربارۀ اندیشۀ سیاسی امام خمینی (ره)، ارائه کرد.

عمل سیاسی، مزیت امام خمینی (ره) بر دیگران

دکتر معینی‌پور با اشاره به اندیشه و کنش سیاسی امام خمینی (ره) گفت: امام خمینی (ره) در منظومۀ فکری خود، مانند دیگر فقهای شیعه، برخوردار از اندیشۀ سیاسی بود؛ اما مزیت و تفاوت جدی ایشان با دیگران، در عمل سیاسی نهفته است. 

وی افزود: امام خمینی (ره) پیوند عمیقی میان اندیشۀ سیاسی و عمل سیاسی برقرار کرد. ایشان بر اساس برداشت اجتهادی از منابع دینی، به کنش اجتماعی و سیاسی دست زد و منظومۀ فکری خود را بر همان اساس توسعه داد.

گسترش اندیشۀ سیاسی از فقه به عرفان و کلام

وی ادامه داد: اجتهادهایی در این زمینه وجود دارد، اما امام خمینی (ره) دامنۀ بحث را در حوزۀ فقه، به حوزه‌های عرفان و کلام نیز گسترش داد و نقش فقیه را در همۀ شئون اجتماعی و سیاسی در عصر غیبت مطرح کرد. 

دکتر معینی‌پور تصریح کرد: اگرچه امام خمینی (ره) نخستین فرد در پیوند نظریه و عمل سیاسی در تاریخ تشیع پس از غیبت نیست، اما نوآوری‌ها و نگاه ویژه‌اش به منظومۀ دینی و برداشت از قرآن، اندیشۀ سیاسی او را به الگویی پیشرو، اثرگذار و متمایز تبدیل کرده است.معینی‌پور به کتابش با عنوان «الگوی توسعۀ سیاسی از منظر امام خمینی (ره)» اشاره کرد و توضیح داد: در آن کتاب به مفهوم توسعۀ سیاسی غربی پرداخته شده که از اواخر جنگ جهانی دوم در چارچوب نظام سلطه و استعمار شکل گرفت؛ به گونه‌ای که کشورهای غربی، الگوی خاصی را به جوامع دیگر تحمیل و شاخص‌هایی برای توسعه‌یافتگی تعریف کردند که در راستای منافع خودشان بود. کشورهای غربی، این الگوها را به کشورها ارائه می‌کردند و در قبال انجام شاخص‌ها برای رسیدن به توسعه‌یافتگی، به آنها وعدۀ خدمات و عضویت در پیمان‌های بین‌المللی می‌دادند. بدین ترتیب کشورهای استعماری به نوعی نظام سودمحور جهانی را پایه‌ریزی کردند.

این پژوهشگر با تأکید بر اینکه امام خمینی (ره) با شناخت دقیق از نظام‌های توسعه‌یافته و درکی عمیق از زیست جهان معاصر و زندگی انسان، نسبتی میان این‌ها برقرار می‌کند، اظهار داشت: امام خمینی (ره) توسعه را به دو بخش توسعۀ عرضی و توسعۀ طولی تقسیم می‌کند. توسعۀ عرضی به وسعت یافتن زندگی زمینی انسان اشاره دارد که الگویی برآمده از زیست جهان تمدن غرب است. در مقابل، توسعۀ طولی بر رشد و تعالی آدمی تأکید دارد و به تعبیر امام خمینی «توسعۀ متعالیه» است.

وی اضافه کرد: از این منظر، گرچه انسان در زمین زندگی می‌کند و توسعۀ عرضی ضروری است، اما این توسعه باید در جهت رشد طولی و فضایل انسانی قرار بگیرد. ایشان توسعۀ عرضی را وسیله‌ای برای توسعۀ طولی می‌داند و نسبتی میان توسعۀ متدانیه و توسعۀ متعالیه برقرار می‌کند.

تکلیف‌گرایی در اندیشۀ سیاسی امام خمینی (ره)

معینی‌پور در پاسخ به سؤال کارشناس برنامه، دربارۀ اینکه تکلیف‌محوری یک بنیاد اساسی در اندیشۀ سیاسی امام خمینی (ره) است یا حوزه‌ای برآمده از اندیشۀ ایشان، اظهار داشت: امام خمینی (ره) به عنوان یک اندیشمند سیاسی و کسی که دارای نظریۀ سیاسی است یک اصول ثابتی در اندیشۀ خود دارد که یکی از این اصول ثابت، تکلیف مداری است. 

وی افزود: اینکه برخی ادعا می‌کنند امام خمینی (ره) تکلیف‌گراست و نتیجه گرا نیست، تعبیر اشتباهی است. تکلیف‌گرا بودن به معنا و مفهوم اشاره دارد و دستیابی به نتیجه، پیمودن طریقی درست برای رسیدن به هدف است. بنابراین، امام خمینی (ره) در عین تکلیف‌گرایی، نتیجه‌گرا هم هست و منظور از نتیجه گرایی، آثار و نتایج کنش و عمل سیاسی و اجتماعی است.

استاد دانشگاه باقر‌العلوم (ع) با بیان اینکه در منظومۀ سیاسی امام خمینی، مبنای نتیجه، عمل به تکلیف است و عمل به تکلیف مبنایش فهم از دین و اجتهاد دینی بر اساس مبانی و عنصر توحیدی است، تأکید کرد: وقتی فرد به این نقطه می‌رسد که وظیفۀ من عمل به این تکلیف است دیگر آنجا نتیجه مهم نیست. یعنی پس از عمل به تکلیف براساس مبانی توحیدی و فهم درست از دین، رسیدن به هدف مورد نظر یا به دست آوردن نتیجۀ دیگر اهمیتی ندارد. نتیجه‌ای که در اینجا به دست می‌آید، در امتداد تربیت نسل‌ها در توسعۀ امر اجتماعی در جامعه سازی و تربیت و ... اثرگذار خواهد بود.

این پژوهشگر ضمن تأکید بر اینکه گرچه نتیجه اهمیت دارد، اما عمل به تکلیف از آن مهم‌تر است، خاطرنشان کرد: ما نه تنها در محضر الهی، بلکه در برابر تاریخ نیز باید پاسخگو باشیم. تاریخ از ما خواهد پرسید که آیا این افراد درک و آگاهی از وضع سیاسی داشتند و بر پایۀ آن، به وظیفۀ خود عمل کردند یا نه.

مردم‌سالاری دینی در اندیشۀ سیاسی امام خمینی (ره)

معینی‌پور با اشاره به نقش مردم در اندیشۀ سیاسی امام خمینی (ره)، تصریح کرد: امام خمینی (ره) در درجۀ اول قائل به تربیت نفوس توده‌ها و رشد فکری مردم بود و پس از این رشد فکری، در فرایند ادارۀ امور اجتماعی کار را به دست مردم می‌سپارد. بنابراین مردمی که امام خمینی (ره) در آثار خود به آنها تکیه می‌کند مردم رشد یافته و دارای اندیشۀ سیاسی و اجتماعی هستند و با توجه به این مسئله، حضرت امام (ره) مردم‌سالاری دینی را مطرح می‌کند و مردم را ولی نعمت و پایۀ مشروعیت می‌داند.

رئیس کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه منظور امام خمینی (ره) از مردم، مفهوم عام کلمه نیست، بلکه مردم رشدیافته را مد نظر دارد، عنوان کرد: وظیفۀ رهبر تربیت مردم است و وقتی مردم تربیت شدند، می‌توان از آن جامعه توقع داشت تا مشارکت سیاسی کند و امور را به عهده بگیرد؛ یعنی فهم مردمی در امور اجتماعی ملائم با دین می‌شود. 

وی تاکید کرد: روندها و ساختارهای سیاسی و اجتماعی و نهادهای فرهنگی وظیفۀ تربیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مردم را بر عهده ‌دارند تا این نظم فکری در درون مردم نهادینه شود و مردم رشد پیدا کنند. همانطور که ما نیازمند پشتیبانی مردم هستیم، جبهۀ رقیب نیز نیازمند سرمایۀ اجتماعی است. اگر ما در این امر مهم کم بگذاریم، جبهۀ رقیب مردمی را که در درون ساختار سیاسی اجتماعی ما زندگی می‌کنند، به سرمایۀ خود تبدیل خواهد کرد.

مستضعفین محور انقلاب هستند

دکتر معینی‌پور با اشاره به تکرار واژه‌های مستضعفین، کوخ‌نشینان و پابرهنگان در کلام امام خمینی (ره)، خاطرنشان کرد: وقتی زندگی طولی و عرضی و نیز توسعۀ دنیوی و اخروی را از یکدیگر تفکیک کنیم، در واقع نوعی طبقه‌بندی اجتماعی شکل می‌گیرد. طبیعتاً، کسی که توسعۀ مادی بیشتری دارد، از آنکه چنین توسعه‌ای ندارد، غافل‌تر است. از این رو است که می‌بینیم، در عمدۀ انقلاب‌های دنیا اشراف نقشی نداشته‌اند؛ زیرا حفظ وضع موجود را عامل بقای خود می‌دانند و تمایلی به انقلاب ندارند. لذا در منظومۀ فکری امام خمینی (ره) نیز چنین امری مد نظر است. 

وی ادامه داد: در سلسلۀ نظم تاریخی امامت و پیامبری در عالم، مستضعفان همیشه در احیا و تأسیس امر دینی پیشگام بوده‌ و مقاومت کرده‌اند؛ درحالی که مستکبران در جبهۀ مقابل قرار گرفته‌اند. بنابراین وقتی امام خمینی (ره) از کوخ‌نشینان و مستضعفان یاد می‌کند، به این مسئله توجه دارد و منظورش نوعی طبقه‌بندی اجتماعی و فکری در چارچوب جبهۀ حق و باطل است.

معینی‌پور در پایان با اشاره به اصولی چون تعامل با دنیا، صلح و رفاه، تأکید کرد: در منظومۀ فکری امام خمینی (ره) نوع تعامل عزتمندانه با دنیا اهمیت بسیاری دارد، زیرا نمی‌توان پذیرفت که دیگران از موضع سلطه، تکبر و غرور با ما برخورد کنند.