از ولایتعهدی امام رضا(ع) تا ولایتعهدی حضرت مهدی(عج)

به گزراش آستان نیور، به بهانه فرا رسیدن نهم ربیع الاول مصادف با آغاز امامت و ولایت حضرت مهدی(عج) با مرتضی انفرادی، مدیر گروه فرهنگ و سیره رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی همکلام شدیم و نقش ولایتعهدی امام رضا(ع) در ولایتعهدی امام عصر(عج) را بررسی کردیم که اینک با هم مرور می کنیم: 

جناب انفرادی برای ورود به گفت وگو، لطفا در ابتدا بفرمایید ولایتعهدی به چه معناست و در تعالیم اسلامی چه جایگاهی دارد؟

ولایتعهدی در لغت به معنای جانشینی و عهد بستن با کسی که قرار است به منصبی نایل آید. در اندیشه اسلامی، ولایتعهدی به منصب امامت و ولایت گفته می‌شود و در تعالیم دینی همانطور که مردم در انتخاب پیامبر(ص) نقش ندارند در انتخاب جانشین پیامبر نیز که همان امام است نقشی ندارند با این توضیح، خداوند امام را انتخاب و پیامبر وظیفه معرفی او را به مردم دارد.
 

چرا مردم نمی‌توانند در مورد ولایتعهدی تصمیم بگیرند؟ 

ولیعهد و جانشینِ نبی باید دارای ویژگی های خاصی باشد تا بتواند هدایت مردم را پس از نبی به عهده بگیرد و از آنجا که تعیین این ویژگی ها توسط مردم امکان ندارد لذا آن ها نمی توانند در تعیین امام نقش آفرینی کنند.
 

اگر مردم به فردی غیر از منتخب الهی رجوع کنند چه مسئله‌ای پدید می‌آید؟

این عمل باعث محرومیت مردم و جامعه از رسیدن به کمال خواهد بود زیرا همانگونه که امام و ولی برای به دست گرفتن منصب ولایت احتیاج به تأیید مردم ندارد در تشکیل حکومت و مشروعیت آن نیز نیاز به انتخاب مردم ندارد. یعنی حتی اگر مردم به شخص دیگر مراجعه کنند، مقام امامت و ولایت همچنان برای امام معصوم باقی است.
 

با این توضیح پس ممکن است شخصی «امام» باشد اما رهبری جامعه را در دست نداشته باشد؟

بله، در طول تاریخ بسیاری از انبیا و اولیای الهی با آنکه منصب ولایت از طرف خدا داشته‌اند اما به خاطر عدم همراهیِ مردم نتوانستند تشکیل حکومت بدهند و جامعه را رهبری کنند اما این موضوع خدشه‌ای به مقام امامت و ولایت وارد نمی کند. 
 

در میان حضرات ائمه معصومین(ع) برای چند نفر امکان تشکیل حکومت و رهبری جامعه حاصل شد؟

در صدر اسلام امام علی(ع) حدود پنج سال رهبری جامعه را  در اختیار داشتند هرچند منصب ایشان حدود 30 سال طول کشید. همچنین امام حسن مجتبی(ع) نیز مدت کوتاهی (کمتر از یکسال) حاکمیت جامعه مسلیمن را در اختیار داشتند با آنکه منصب امامت و ولایتشان حدود 10 سال بود. بقیه ائمه تا زمان امام رضا(ع) فرصت نزدیک شدن به رأس قدرت و حاکمیت را نداشتند تا اینکه در سال 201 هجری قمری واژه ولایتعهدی دوباره با تعیین این منصب برای امام رضا(ع) وارد فرهنگ اسلامی شد.

بعد از شهادت امام رضا(ع) تا شهادت امام حسن عسگری(ع) نیز هیچکدام از معصومین شرایط در اختیار داشتن حاکمیت را نداشتند و انشاءالله با ظهور منجی عالم بشریت، حکومت تشکیل و رهبری سیاسی مردم به صورت ظاهری به ایشان محول شود.

آیا در آموزه‌های رضوی روایتی در مورد امام مهدی(عج) وجود دارد؟
بله، در منابع حدیثی شیعی روایت‌های بسیاری در کتاب هایی مانند عیون اخبار الرضا(ع)، علل الشرایع، کمال‌الدین، الغیبه و... وجود دارد که موضوعاتی مانند اصل وجود حضرت مهدی، مسئله غیبت، علائم ظهور، وظایف شیعیان و مطالبی از این دست را بیان نموده‌اند. حضرت در کتاب عیون اخبارالرضا(ع) می فرمایند: «امام بعد از من فرزندم محمد است و بعد از محمد، فرزندش علی و بعد حسن و حجت بن الحسن خواهد بود. او قیام کننده ای است که باید در غیبتش، او را انتظار کشید و در ظهورش، کاملاً از او اطاعت کرد.»
 

از نظر امام رضا(ع) وظایف شیعیان در زمان غیبت چیست؟

در تعالیم حضرت امام رضا(ع) چندین وظیفه اصلی در زمان غیبت برای شیعیان بیان شده است که می توان به مواردی همچون انتظار فرج، صبر و پایداری، عدم تعیین وقت ظهور، اندوه فراق، دعا برای آن حضرت، امتحان الهی و تلاش برای موفقیت در ابتلائات و تلاش برای شناخت امام اشاره کرد.
 

جناب انفرادری، نکته‌ای درباره عدم تعیین وقت ظهور اشاره کردید، لطفا در این زمینه کمی بیشترتوضیح دهید؟

در مورد ظهور امام زمان (عج) و نیز علائم ظهور مباحث مفصلی در منابع روایی و تاریخی وجود دارد اما در میان روایات امام رضا(ع)، روایتی وجود دارد که حضرت از پدرانشان و در نهایت از پیامبر(ص) نقل می کنند مبنی بر اینکه: «سوال از زمان ظهور و خروج، پرسش از وقت است که نباید از آن خبر داد؛ مَثَلِ او مَثَلِ ساعت و قیامت است. بنابر این منتظران نباید با دیدن یا مشخص شدن برخی از علائم ظهور برای آن زمان تعیین کنند چرا که زمان ظهور جز برای خدا آشکار نیست.»

گفت وگو: اعظم صاحب علم